هپاتواسپلنومگالی مشکلی است که باعث تورم و بزرگی کبد و طحال می‌شود. مشکلات پزشکی مرتبط به کبد معمولا با پیشوند “هپاتو” (مانند هپاتیت) آغاز می‌شوند و “اسپلن” به طحال اشاره دارد. عبارت “مگالی” نیز به بزرگ شدن غیر طبیعی اطلاق می‌شود.
از آن جایی که هم کبد و هم طحال نقشی اساسی در بدن بازی می‌کنند، شناسایی و اصلاح علل اساسی هپاتواسپلنومگالی حائز اهمیت است.
علل
مشکلاتی که کبد را تحت تاثیر قرار می‌دهند می‌توانند منجر به هپاتواسپلنومگالی شوند. مشکلات متعددی می‌توانند هپاتواسپلنومگالی ایجاد کند. برای مثال:
- عفونت، از جمله هپاتیت C، سفلیس، سپسیس ناشی از یک عفونت باکتریایی مهم
- بیماریهای مزمن کبدی همراه با فشار خون پورتال
- سرطان‌ها، از جمله آمیلوئیدوزیس و سارکوئیدوز
- HIV
- لوسمی
- لنفوم
- آنمی کشنده
- آکرومگالی
- آنمی داسی شکل
- لوپوس اریتروماتوز سیستمیک
- تالاسمی
- تیروتوکسیکوز
- تروما، از جمله یک تصادف که طی آن کبد و طحال تحت تاثیر قرار بگیرند
بزرگی کبد همچنین می‌تواند به بزرگی طحال منجر شود چرا که این دو ارگان به یک دیگر نزدیک‌اند. زمانی که کبد دچار افزایش اندازه می‌شود، فشار مضاعفی بر روی صحال وارد می‌کند. این فشار جریان خون وارده به طحال را تحت تاثیر قرار می‌دهد که این مسئله می‌تواند تورم و بزرگی طحال را به دنبال داشته باشد.
همچنین طحال مسئول تصفیه کردن باکتری و ویروس‌هاست. زمانی که این دلایل باعث مشکلاتی در کبد شوند می‌توانند طحال را نیز تحت تاثیر قرار دهند.
عوامل خطرزا
پزشکان احتمالا اگر فرد یکی از عوامل خطر زیر را داشته باشد، می‌توانند هپاتواسپلنومگالی را راحت‌تر تشخیص دهند.
- دیابت
- کلسترول بالا
- استفاده الکل یا اعتیاد
- تجربه استفاده از سرنگ مشترک
- داشتن اضافه وزن
فردی با این عوامل خطر می‌تواند با پزشکش در مورد بهبود سلامت کبد و کاهش خطر ابتلا به هپاتواسپلنومگالی صحبت کند.
علائم
هپاتواسپلنومگالی زمانی اتفاق می‌افتد که کبد و طحال خیلی بزرگ‌تر از اندازه معمولشان بشوند. معمولا افراد نمی‌توانند مرزهای کبد یا طحالشان را در شکمشان احساس کنند اما اگر هپاتواسپلنومگالی داشته باشند به طور معمول می‌توانند این اعضا را حس کنند.
وزن میانگین طحال یک فرد بزرگسال حدود ۱۰۰ تا ۲۵۰ گرم است و از بالا تا پایین درازایی در حدود ۱۱ سانتی‌متر دارد. اگرچه زمانی که فرد طحال بزرگ شده دارد، طحالش می‌تواند بیش از ۴۰۰ گرم وزن و طولی بیش از ۱۳ سانتی‌متر داشته باشد. اگر فردی اسپلنومگالی شدید داشته باشد طحالش می‌تواند وزنی بین ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ گرم داشته باشد.
وزن یک کبد سالم در حدود ۱.۴ تا ۱.۵ کیلوگرم در مردان و ۱.۲ تا ۱.۴ کیلوگرم در زنان است. درازای یک کبد به طور معمول ۱۶ سانتی‌متر است اما یک کبد بزرگ شده به طور قابل توجهی بزرگ‌تر از این مقادیر است.
زمانی که کبد و طحال بزرگ می‌شوند دیگر نمی‌توانند مانند معمول عملکرد داشته باشند و این مسئله عامل به وجود آمدن علائمی شامل موارد زیر می‌شود.
- ادرار قهوه‌ای
- حرکات روده‌ای clay-colored
- شکم بزرگ یا متورم
- تب
- خارش
- یرقان یا زردی چشم‌ها و پوست
- حالت تهوع
- درد به خصوص در قسمت بالا و سمت راست شکم
- خستگی بی‌دلیل
- استفراغ
این علائم می‌توانند به صورت طیفی از خفیف تا شدید داشته باشند و بستگی به دلیل اصلیشان دارد.
هپاتواسپلنومگالی در کودکان
کودکان نیز می‌توانند هپاتواسپلنومگالی را تجربه کنند. بعضی از دلایل محتمل هپاتواسپلنومگالی در کودکان شامل موارد زیر است:
- بیماریهای ذخیره‌ای لیزوزوم که در آن آنزیم‌های کبدی عملکرد درستی ندارند از جمله عدم توانایی در پردازش گلوکوسربروزید
- مالاریا
- سپسیس یا عفونت باکتریایی شدید
- تالاسمی
تشخیص
یک پزشک با کمک علائم فعلی و سوابق پزشکی بیمار شروع به تشخیص هپاتواسپلنومگالی می‌کند. پزشک آزمایشاتی فیزیکی با توجه ویژه به علائم شکمی برای نشانه‌هایی از بزرگی عضو انجام می‌دهد. ممکن است پزشکان شکم را را به دنبال تورمی در آن لمس کنند تا ببیند آیا می‌توانند کبد و طحال را به سادگی لمس کنند یا نه. احتمال دارد یک پزشک درخواست آزمایشات تشخیصی زیادی را بدهد تا بزرگ‌ترین دلیل احتمالی هپاتواسپلنومگالی را تعیین کند. این آزمایشات شامل موارد زیر است:
- آزمایش خون: آزمایشات خون برای هپاتواسپلنومگالی شامل آزمایش عملکرد کبد، شمارش خون کامل و آزمایشاتی برای عوامل انعقادی است.
- تصویربرداری: سی.تی اسکن یا اولتراسوند می‌توانند به کمک پزشک بیایند تا تعیین کند آیا یک تومور یا آبسه علت تورم است یا نه. تست‌های تصویربرداری همچنین می‌توانند نشان دهند که کبد و طحال چقدر بزرگ شده‌اند.
- بیوپسی: پزشک می‌تواند به وسیله جراحی قسمت کوچکی از بافت کبد را خارج کند تا تعیین شود آیا سلولی سرطانی موجود است یا نه.
درمان
درمان‌های هپاتواسپلنومگالی به طور گسترده به علت بزرگی عضو بستگی دارد. درمان علت اصلی به طور معمول به کاهش اندازه عضو کمک می‌کند.
داروهای به خصوصی می‌تواند برای درمان علل هپاتواسپلنومگالی مثل آنمی، HIV، بیماریهای کبدی و عفونت‌ها استفاده شود. همچنین احتمال دارد فرد به مکمل‌هایی در وعده‌های غذاییش نیاز داشته باشد.
اگر فرد توموری سرطانی داشته باشد که کبد یا طحالبش را تحت تاثیر قرار داده است پزشک ممکن است پیشنهاد خارج‌سازی تومور و استفاده از شیمی درمانی یا پرتودرمانی را بدهد تا از بازگشت سرطان جلوگیری شود.
در موارد نادری ممکن است پزشک پیشنهاد دهد که طحال یا بخشی از کبد به وسیله جراحی خارج شود.
با این که افراد می‌توانند بدون طحال زندگی کنند اما نمی‌توانند بدون کبد زندگی کنند. افرادی که مشکلات شدید و تهدیدکننده‌ی زندگی‌ای دارند که با هپاتواسپلنومگالی در ارتباط است ممکن است به پیوند کبد نیاز پیدا کنند.
دورنما
هپاتواسپلنومگالی می‌تواند در نتیجه مشکلات متعددی در کبد یا طحال به وجود بیاید. پزشکان با ارزیابی علائم فرد و استفاده از آزمایشات تشخیصی بهترین دوره درمانی را تعیین می‌کنند. در موارد نادری نیز احتمال دارد مداخلات جراحی و پیوند نیاز باشد.
