شما یا آدمی هستید که اکثر کارهایتان را در روز انجام می‌دهید، یا اینکه مثل یک جغد، شب‌کارید! حداقل این چیزی است که ما باور داریم. همه‌ی ما، با هر عادتی درباره‌ی مطالعه، تاکنون با این سوال روبرو شده‌ایم که وقتی پای یادگیری و درس خواندن در میان باشد، بهترین زمان مطالعه چه ساعاتی است؟ علم چه توضیحی در این‌باره خواهد داشت؟
علم می‌گوید چرخه‌ی تمرکز و هوشیاری ما توسط ریتم‌های شبانه‌روزی (Circadian rhythms) کنترل می‌شود. این ریتم‌ها، چرخه‌ی خواب و بیداری ۲۴ ساعته را شکل می‌دهند که اوقات گرسنگی، خستگی و حتی فعالیت‌هایی نظیر کار کردن یا حتی زمان مطالعه را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. اما این تازه اول داستان است!
عوامل مربوط به سبک زندگی بسیاری وجود دارند که بهترین زمان مطالعه‌ی هر فرد را تحت‌تاثیر قرار داده و با فرد دیگر، متمایز می‌کنند.
مزیت‌های مطالعه در طول روز
ثابت کردن این که مطالعه در طول روز انتخاب خوبی است، کار مشکلی نیست! بهرحال، بعد از یک خواب خوب شبانه، در اول صبح، ما سرحال‌تر هستیم و با خوردن یک صبحانه‌ی خوب و پرانرژی، در طول روز نیز حال خوبی خواهیم داشت.
در طول روز، شما نیاز زیادی به روشن کردن چراغ و نورهای مصنوعی داخلی ندارید. نور خورشید برای چشم‌ها هم خوب است. این نور، طیف نوری مناسب برای بهترین کیفیتِ دید را فراهم کرده و در همکاری با غده‌ی هیپوفیز، ما را هوشیار و بیدار نگه می‌دارد.
نورهای مصنوعی داخلی، با چرخه‌ی خواب تداخل ایجاد می‌کند. به همین دلیل اکثر پزشکان خواب توصیه می‌کنند هنگام شب تا حد امکان از چنین نورهایی (مثل صفحات تلویزیون، تلفن همراه و کامپیوتر شخصی) دوری کنید.
همان‌طور که می‌دانید، جهان اطراف ما، اغلب در طول “ساعات اداری” در جریان است. کتابخانه‌ها، مغازه‌ها و ادارات همگی از این اصل تبعیت می‌کنند. مطالعه در طول روز به این معنی است که شما می‌توانید از کتابخانه‌ها و سایر مراکزی که از ساعت ۹ صبح تا ۵ بعدازظهر باز هستند نیز استفاده کنید.
اما صبر کنید، من یک جغد شب هستم!
مثل بسیاری از دانشجویان یا دانش‌آموزان، شما هم ممکن است با مطالعه در طول شب سازگاری بیشتری داشته باشید. دلایل متعددی وجود دارد که چرا شب، بهترین زمان مطالعه برای برخی افراد است.
مهم‌ترین مزیت مطالعه در شب، سکوت و آرامشی است که بر شب حاکم است. در طول شب، اغلب مردم، ساکت‌تر، آرام‌تر و متفکرتر هستند. این می‌تواند دقیقا همان چیزی باشد که برخی افراد برای مطالعه به آن نیاز دارند. همه‌ی ما داستان‌های زیادی از خلاقیت و نبوغی که در طول شب ظاهر شده باشند شنیده‌ایم.
جالب است بدانید که مغز و چشم‌ها در شب به شیوه‌ی متفاوتی کار می‌کنند. اگر نمی‌توانید مسئله‌ای را در طول روز حل کنید و آن را به شب وامی‌گذارید، یعنی می‌خواهید دید متفاوتی به آن داشته باشید.
بسیاری از نویسنده‌ها، نوازنده‌ها و دانشمندان ترجیح می‌دهند در طول شب کار کنند. آن‌ها معتقدند در طول شب می‌توان خیلی راحت‌تر “خارج از چارچوب تعیین شده” فکر کرد. با پشت سر گذاشتن فشارهای یک روز کاری، مغز در طول شب آزادتر است تا بدنبال روش‌ها یا موضوعات جایگزین بگردد. این موضوع می‌تواند برای کارهای نویسندگی یا کارهایی که نیازمند خلاقیت هستند مفید باشد.
چگونه بیشترین سود را از مطالعه در شب ببریم؟
ریسک بزرگ مطالعه در شب این است که ممکن است کنترل زمان را از دست داده و کم‌تر از حد لازم بخوابید. کم خوابیدن دشمن اصلی یادگیری است. یک برنامهی کامل با خط قرمزهای مشخص برای اینکه چه زمانی مطالعه را تمام کرده و بخوابید، یعنی اینکه شما ریتم شبانه‌روزی بدنتان را به هم نمی‌زنید. لازم به یادآوری است که این ریتم، تنظیم بسیاری از اعمال بدن را بر عهده دارد و نباید از تنظیم خارج شود.
مشکل دیگری که هنگام مطالعه در شب وجود دارد، حواس‌پرتی‌هایی است که در شب آشکار می‌شوند. این مشکل زمانی جدی‌تر می‌شود که نتوانید تلویزیون را خاموش کنید، تلفن همراهتان را سایلنت کنید یا اینکه X-box تان را کنار بگذارید.
خوردن کافئین دیگر وسوسه‌ای است که هنگام مطالعه در شب سراغتان می‌آید. پس از کمی مطالعه در شب، خسته شده و خوابتان می‌آید، احتمالا وسوسه می‌شوید کتری را جوشانده و یک لیوان قهوه یا کاپوچینو بخورید. با دریافت کافئین، بدنتان فعال‌تر شده و تمرکز و هوشیاری‌تان زیادتر می‌شود اما باید بدانید که احتمالا در خوابیدن بعد از مطالعه مشکل خواهید داشت.
علم چه می‌گوید؟
همان‌طور که چرخه‌های شبانه‌روزی افراد مختلف با هم متفاوت است، الگوهایی در این چرخه وجود دارد که یک فرد “سحرخیز” یا “شب‌کار مثل یک جغد” نشان می‌دهد.
یک فرد سحرخیز، فعالیت روزانه‌اش را ساعت ۷ صبح یا زودتر آغاز می‌کند. چنین فردی تا حدود ساعت ۱۰ پرانرژی است اما در این ساعت به استراحت نیاز دارد. پس از یک استراحت کوتاه، فرد تا حدود ساعت ۳ بعدازظهر باز هم پرانرژی است ولی پس از آن، سطح انرژی‌اش افت کرده و نشانه‌های خستگی در او ظاهر می‌شود.
یک فرد شب‌کار یا یک جغد شب، کاملا برعکس است. او تا نیمه‌های روز کسل و بی‌انرژی است ولی در نیمه‌ی روز، اولین حالت پرانرژی روزش را خواهد داشت. این حالت تا ساعت ۳ بعدازظهر ادامه داشته و پس از یک استراحت کوتاه، تا ساعت ۷ بعدازظهر فرد باانرژی خواهد بود. از این ساعت به بعد، تا حوالی ساعت ۱۰ شب، انرژی فرد افت کرده و فرد خواب‌آلود می‌شود.
تحقیقات نشان داده‌اند دانشجویان جوان‌تر نسبت به بزرگ‌ترها، بیشتر با مطالعه در شب سازگاری دارند. از حدود ۳۰ سالگی به بعد، تمایل به مطالعه در طول روز افزایش می‌یابد. درواقع، فقط ۲ درصد از دانشجویان بالای ۳۰ سال عقیده دارند که در طول شب راحت‌تر مطالعه می‌کنند. ۸۰ درصد افراد بالای ۳۰ سال ترجیح می‌دهند در طول روز مطالعه کنند.
افراد جوان‌تر معمولا تمایل دارند شب‌ها بیرون بروند و از ابزارهایی مثل تلفن همراه، تلویزیون و کامپیوتر شخصی استفاده کنند. همه‌ی این کارها، با تولید شبانه‌ی ملاتونین تداخل ایجاد کرده و باعث برانگیختگی اعصاب می‌شوند که آن هم، هوشیاری بیشتر شبانه را بدنبال دارد.
پس بهترین زمان مطالعه چه ساعتی است؟
پاسخ این سوال بیش از هر چیزی، به شیوه‌ی زندگی شما بستگی دارد. جوان‌ترها که برنامهی فعال‌تری برای شب دارند، عقیده دارند مطالعه در شب برایشان مفیدتر است. اما اگر شما فرد بالغی هستید که پس یک وقفه‌ی نسبتا طولانی، دوباره به مطالعه روی آورده‌اید، احتمالا مطالعه و درس خواندن در روز را ترجیح خواهید داد چون به کار و فعالیت در ساعات روز عادت کرده‌اید.
مسئله‌ی مهمی که باید مدنظر داشته باشید این است که به اندازه‌ی کافی بخوابید. فرقی نمی‌کند روز درس بخوانید یا شب، زمان مطالعه و سرعت فعالیت‌هایتان را فقط خودتان با توجه به سبک زندگیتان تعیین می‌کنید ولی خواب کافی را فراموش نکنید.
