نگاه کلی
آسم بیماری است که در آن راه‌های هوایی تنگ و متورم شده و موکوس بیشتری تولید می‌کنند. این عمل می‌تواند تنفس را مشکل ساخته و سبب سرفه، خس خس و تنگی نفس شود.
در برخی افراد آسم تنها سبب آزار فرد می‌شود اما در برخی دیگر ممکن است یک مشکل جدی باشد که با عملکرد روزانه فرد تداخل داشته باشد و می‌تواند منجر به حمله مرگبار آسمی شود.
آسم قابل درمان نیست، اما علائم آن قابل کنترل هستند. به دلیل اینکه آسم به مرور زمان تغییر میکند، بیمار باید برای کنترل علائم و نشانه‌ها مرتباً به پزشک مراجعه کند تا درمان لازم را دریافت کند.
علائم
علائم آسم از فردی به فرد دیگر متفاوت است. بیمار ممکن است دچار حملات غیرمکرر آسم شود و علائم را تنها در زمان‌های خاصی تجربه کند-مانند زمان ورزش-یا علائم را در هر لحظه داشته باشد.
علائم و نشانه‌های آسم عبارتنداز:
- تنگی نفس
- احساس درد یا فشردگی در قفسه سینه
- اختلال در خواب ناشی از تنگی نفس، سرفه و خس خس
- صدای سوت مانند یا خس خس هنگام بازدم هوا(علامتی شایع در کودکان)
- حملات خس خس و سرفه که هنگام بیماری‌های ویروسی مانند سرماخوردگی و آنفولانزا بدتر می‌شوند
علائمی که نشان دهنده تشدید آسم هستند عبارتنداز:
- تکرر و آزار علائم و نشانه‌های آسم بیشتر می‌شود
- افزایش تنگی نفس(که با دستگاه اسپیرومتر قابل اندازه گیری است)
- نیاز به داروهای باز کننده سریع تنفس بیشتر می‌شود
در برخی افراد، علائم و نشانه‌های آسم در شرایط خاص شدت می‌گیرد، مانند:
- آسم ناشی از ورزش که می‌تواند با سرد و خشک شدن هوا بدتر شود
- آسم مربوط به شغل که با مواد محرک موجود در محیط کار مانند گازهای شیمیایی یا گرد و غبار تحریک می‌شود
- آسم ناشی از آلرژی که با مواد هوا برد مانند گرده، اسپور قارچ‌ها، فضولات سوسک و بخش‌های از پوست یا بزاق خشک حیوانات خانگی تحریک می‌شود
چه موقع به پزشک مراجعه کنیم
در موارد زیر باید فوراً به اورژانس مراجعه کرد
حملات شدید آسم می‌توانند مرگبار باشند. بیمار باید با پزشک خود در مورد انجام اقدامات لازم هنگام بدتر شدن علائم مشورت کند تا در موعد مناسب بتواند به اورژانس مراجعه کند. علائم اورژانسی آسم عبارتنداز:
- بدترشدن سریع تنگی نفس و خس خس
- اگر هیچ بهبودی پس از مصرف داروهای باز کننده سریع تنفس مانند آلبوترول عاید نشود
- تنگی نفس هنگام انجام فعالیت‌های فیزیکی سبک
در موارد زیر باید به پزشک مراجعه کرد:
- اگر فرد فکر میکند دچار آسم است
- برای بررسی پس از تشخیص آسم
- اگر علائم آسم بدتر شوند
- برای بازبینی در درمان
دلایل
دلیل مشخصی مبنی بر ابتلای برخی افراد و عدم ابتلای برخی دیگر به بیماری آسم وجود ندارد. اما احتمالاً ناشی از ترکیبی از عوامل محیطی و ژنتیکی در ایجاد آن دخیل می‌باشند.
محرک‌های آسم
مواجهه با محرک‌های مختلف و مواد آلرژی زا می‌توانند علائم و نشانه‌های آسم را ایجاد کنند. محرک‌های آسم از فردی به فرد دیگر متفاوت است و می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- مواد هوابرد مانند گرده، مایت، اسپور قارچ، بزاق خشک حیوانات خانگی و فضولات سوسک
- عفونت‌های تنفسی مانند سرماخوردگی
- فعالیت فیزیکی
- هوای سرد
- آلاینده‌های هوا مانند دود
- داروهای خاص مانند بتابلوکرها، آسپرین، ایبوپروفن و ناپروکسن
- استرس و احساسات عمیق
- سولفیت‌ها و مواد نگه‌دارنده که به برخی غذاها و نوشیدنی‌ها اضافه می‌شوند
- بیماری رفلاکس مروی معدوی(GERD)
عوامل خطرزا
تصور می‌شود تعدادی از عوامل می‌توانند خطر ابتلا به آسم را افزایش دهند، مانند:
- سابقه خانوادگی ابتلا به آسم
- داشتن بیماری آلرژیک دیگر مانند درماتیت اتوپیک یا زکام
- داشتن اضافه وزن
- استعمال دخانیات
- مواجهه با دود دست دوم
- مواجهه با دود اگزوز و دیگر آلاینده‌ها
- مواجهه با محرک‌ها در محیط کار مانند مواد شیمیایی مصرفی در کشاورزی، آرایشگری و ساختمان سازی
عوارض
عوارض آسم عبارتنداز:
- علائم و نشانه‌هایی که با خواب، کار یا تفریح تداخل دارند
- بیماری در طول روز هنگام کار یا مدرسه ناشی از آزار آسم
- تنگی دائمی لوله‌های تنفسی که کیفیت تنفس فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد
- مراجعه مکرر به اورژانس و بستری شدن به دلیل حملات آسمی
- عوارض جانبی ناشی از استفاده طولانی مدت برخی داروهای تثبیت کننده آسم شدید
درمان مناسب تفاوت بسیاری در پیشگیری از عوارض کوتاه مدت و نیز طولانی مدت آسم ایجاد میکند
تشخیص
معاینه
برای افتراق دیگر بیماری‌های ممکن مانند عفونت مجاری تنفسی و بیماری انسداد مزمن ریوی(COPD)، پزشک فرد را معاینه کرده و درباره علائم و نشانه‌ها و دیگر بیماری‌های وی خواهد پرسید.
آزمایشات اندازه گیری عملکرد ریه
فرد همچنین تحت آزمایشاتی برای انداره گیری عملکرد ریه قرار می‌گیرد تا مقدار هوای ورودی و خروجی هنگام تنفس را اندازه بگیرد. این تست‌ها عبارتنداز:
اسپیرومتری: این آزمایش مقدار تنگی لوله‌های تنفسی را از طریق بررسی مقدار هوای خروجی از ریه پس از دم عمیق و سرعت تنفس فرد، تخمین می‌زند.
حداکثر جریان(پیک فلو): اندازه گیرنده حداکثر جریان(پیک فلو متر)دستگاه ساده‌ای که سختی نفس کشیدن فرد را اندازه می‌گیرد. مقادیر پایین‌تر از قرائت معمول حداکثر جریان نشان دهنده‌ی عملکرد پایین ریه بوده و گویای بدتر شدن آسم می‌باشد.
آزمایشات عملکرد ریه اغلب قبل و پس از مصرف داروهای برونکودیلاتور(گشاد کننده مجاری تنفسی)مانند آلبوترول انجام می‌گیرند تا راه‌های هوایی را باز کنند. اگر عملکرد ریه با استفاده از برونکودیلاتورها بهتر شود، نشان می‌دهد فرد احتمالاً مبتلا به آسم است.
آزمایشات دیگر
آزمایشات دیگر تشخیص آسم عبارتنداز:
چالش متاکولین: متاکولین یک محرک شناخته شده آسم است که پس از دم سبب انقباض خفیف راه‌های هوایی می‌شود.اگر فرد به این ماده واکنش نشان دهد، گویای احتمال ابتلای وی به آسم است. این تست حتی در صورتی که تست‌‌های عملکرد داخلی ریه عادی باشند نیز ممکن است انجام گیرد.
عکس برداری: عکس برداری با اشعه ایکس از قفسه سینه و CT اسکن ریه‌ه و سینوس‌های بینی می‌تواند هر تغییر ساختاری و بیماری ایجاد کننده مشکلات تنفسی را تشخیص دهد.
تست آلرژی: این تست می‌تواند از طریق پوست یا خون انجام گیرد و هر گونه آلرژی به گرده، گرد و غبار و حیوانات را معین کند. اگر آلرژن‌های مهمی شناسایی شوند، می‌توانند برای توصیه به ایمونوتراپی برای آلرژی به کار گرفته شوند.
آزمایش محرک برای آسم ناشی از ورزش و سرما: در این تست پزشک انسداد راه‌های هوایی را قبل و بعد از انجام فعالیت شدید فیزیکی یا تنفس مقداری هوای سرد، اندازه می‌گیرد.
طبقه بندی آسم
برای طبقه بندی شدت آسم، پزشک علاوه بر معاینه و نتایج آزمایشات سوالاتی در مورد علائم(هر چند وقت یک بار حملات ایجاد می‌شوند و شدت آنها چگونه است) از فرد خواهد پرسید.
تعیین شدت آسم به پزشک در انتخاب بهترین درمان کمک میکند.
آسم به ۴ دسته کلی تقسیم می‌شود:
خفیف متناوب: علائم خفیف نهایت تا دو روز در هفته و دو شب در ماه
خفیف مداوم: علائم بیش از دو بار در هفته، اما نه بیش از یک بار در یک روز
متوسط مداوم: علائم یک روز در هفته و بیش از یک شب در هفته
شدید مداوم: علائم در طول روز در اغلب روزها و به طور مکرر در شب
درمان
پیشگیری و کنترل دراز مدت، کلید اصلی توقف حملات آسم قبل از آغاز آنها می‌باشد. درمان اغلب شامل یادگیری تشخیص محرک‌ها و انجام اقداماتی برای عدم مواجهه با آنان و بررسی تنفس خود برای اطمینان از اثر داروهای مصرفی روزانه در کنترل علائم می‌باشد. در حملات ناگهانی آسم، بیمار ممکن است نیاز به استفاده از داروهای باز کننده سریع تنفس مانند آلبوترول داشته باشد.
دارو درمانی
داروی مناسب برای فرد به چند عامل از جمله سن، علائم، محرک‌ها و بهترین عمل برای تحت کنترل قرار دادن آسم بستگی دارد.
داروهای پیشگیرانه طولانی مدت التهاب راه‌های هوایی را کاهش می‌دهند. داروهای باز کننده سریع تنفس راه‌های هوایی متورم را سریع باز کرده و تنفس را محدود می‌سازد.
داروهای کنترل طولانی مدت آسم: این داروها آسم را کنترل کرده و احتمال حملات را کاهش می‌دهند. این داروها انواع متفاوتی دارند، از جمله:
کورتیکواستروئیدهای استنشاقی: این داروهای ضدالتهاب عبارتنداز فلوتیکازون، بودزونید، فلونیزولید، سیکلزونید، بکلومتازون و مومتازون.
فرد باید این داروها را چندین روز تا چندین هفته مصرف کنند تا حداکثر اثر را ایجاد کنند. بر خلاف کورتیکواستروئیدهای خوراکی، این داروها عوارض جانبی کمتری دارند و برای استفاده طولانی مدت مناسب هستند.
تعدیل کننده‌های لکوترین: این داروهای خوراکی عبارتنداز مونتلوکاست، زافیرلوکاست و زیلوتون به بهبود علائم آسم تا ۲۴ ساعت کمک می‌کنند.
بتا آگونیست‌های طولانی اثر: این داروهای استنشاقی که شامل سالمترول و فورمترول هستند به باز کردن راه‌های هوایی کمک می‌کنند.
برخی تحقیقات نشان می‌دهند این داروها ممکن است خطر حملات شدید آسم را افزایش دهند، پس باید همراه با کورتیکواستروئیدهای استنشاقی مصرف شوند. و چون می‌توانند بدتر شدن آسم را پنهان کنند، نباید در حملات آسمی حاد مصرف شوند.
داروهای استنشاقی ترکیبی: این داروها مانند فلوتیکازون-سالمترول حاوی بتا آگونیست‌های طولانی اثر به علاوه کورتیکواستروئید هستند.
تئوفیلین: تئوفیلین یک داروی روزانه است که راه‌های هوایی را از طریق منبسط کردن عضلات اطراف لوله‌های هوایی، باز میکند.
داروهای سریع عمل کننده برای رفع علائم کوتاه مدت و سریع حملات آسم یا قبل از ورزش به کار می‌روند. این داروها عبارتنداز:
بتا آگونیست‌های سریع عمل کننده: این داروهای استنشاقی سریع عمل کننده برونکودیلاتور، طی چند دقیقه علائم ناشی از حمله ناگهانی آسم را از بین می‌برند. این داروها عبارتنداز آلبوترول و لوابوترول.
ایپراتروپیوم: مانند دیگر داروهای برونکودیلاتور، سریع عمل کرده و راه‌های هوایی را فوراً باز میکند تا تنفس را آسان سازد. این دارو اغلب برای آففیزم و برونشیت مزمن به کار می‌رود اما گاهی برای درمان حملات آسم نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
کورتیکواستروئیدهای خوراکی و داخل وریدی: این داروها مانند پردنیزون و متیل پردنیزولون التهاب راه‌های هوایی ناشی از آسم شدید را رفع می‌کنند. این داروها در صورت استفاده طولانی مدت عوارض خطرناکی دارند.
داروهای آلرژی در صورتی که آسم با مواد آلرژن تحریک شود، می‌توانند کمک کننده باشند. این داروها عبارتنداز:
شات‌های آلرژی(ایمونوتراپی): با گذشت زمان، این داروها واکنش سیستم ایمنی به آلرژن‌های خاص را کاهش می‌دهند.
اومالیزوماب: این دارو به صورت یک تزریق هر دو تا چهار هفته به خصوص برای افراد مبتلا به آلرژی و آسم شدید تجویز می‌شود.
درمان به وسیله شدت بیماری برای کنترل بهتر
درمان بیمار باید منعطف و بر اساس تغییرات علائم وی باشد، که باید در هر ویزیت توسط پزشک مورد بررسی قرار گرفته و تعیین گردد.
برای مثال اگر آسم به خوبی کنترل شده باشد، پزشک ممکن است داروهای کمتری تجویز کند. یا اگر بیماری به خوبی کنترل نشود پزشک می‌تواند داروها را افزایش دهد.
