نگاه کلی
پانکراتیت عبارت است از التهاب پانکراس. پانکراس غده‌ای دراز و صاف است که پشت معده در قسمت بالای شکم قرار دارد. عملکرد پانکراس تولید آنزیم‌های هضم کننده غذا و هورمون‌های تنظیم کننده قند(گلوکز)می‌باشد.
پانکراتیت می‌تواند به صورت حاد رخ دهد-بدین معنی که ناگهانی شروع شده و چندین روز به طول انجامد.یا می‌تواند به صورت مزمن باشد که چندین سال طول می‌کشد.
موارد خفیف پانکراتیت ممکن است بدون نیاز به درمان رفع شوند، اما موارد شدید می‌تواند عوارض مرگباری ایجاد کنند.
علائم
علائم و نشانه‌های بیمار بسته به نوع پانکراتیت می‌تواند متفاوت باشد.
علائم و نشانه‌های پانکراتیت حاد عبارتنداز:
- درد قسمت بالای شکم
- درد شکم که به پشت انتشار می‌یابد
- درد شکم که با غذا خوردن بدتر می‌شود
- تب
- ضربان تند
- حالت تهوع
- استفراغ
- حساس شدن شکم هنگام لمس
علائم و نشانه‌های پانکراتیت مزمن عبارتنداز:
- درد قسمت بالای شکم
- کاهش وزن بدون علت
- مدفوع چرب و بدبو
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم
اگر فرد دچار درد مزمن شکم باشد باید به پزشک مراجعه کند. اگر درد فرد به حدی شدید باشد که نتواند بنشیند یا نتواند موقعیتی برای رفع درد پیدا کند باید به اورژانس مراجعه کند.
دلایل
پانکراتیت زمانی ایجاد می‌شود که آنزیم‌های هضم کننده غذا در داخل خود پانکراس فعال شوند و سبب آزار سلول‌های پانکراس شده و التهاب ایجاد کند.
با تکرار حملات پانکراتیت حاد، پانکراس دچار آسیب شده و منجر به پانکراتیت مزمن می‌شود. بافت اسکار در پانکراس ایجاد شده و سبب از دست رفتن عملکرد پانکراس می‌شود. پانکراسی که دچار کاهش عملکرد باشد می‌تواند سبب مشکلات گوارشی و دیابت شود.
بیماری‌هایی که می‌توانند منجر به پانکراتیت شوند عبارتنداز:
- الکلیسم
- سنگ کیسه صفرا
- جراحی شکم
- داروهای خاص
- سیگار
- سیستیک فیبروزیس
- سابقه خانوادگی ابتلا به پانکراتیت
- افزایش سطح کلسیم خون که می‌تواند ناشی از فعالیت بیش از حد غدد پاراتیروئید باشد
- سطح بالای تری گلیسیرید خون
- عفونت
- جراحت به شکم
- سرطان پانکراس
ERCP که نوعی روش جراحی برای درمان سنگ کیسه است نیز ممکن است منجر به پانکراتیت شود.
گاهی هیچ دلیلی برای این بیماری پیدا نمی‌شود.
عوارض
پانکراتیت می‌تواند عوارض خطرناکی از جمله موارد زیر را سبب شود:
سودوکیست: پانکراتیت حاد می‌تواند سبب تجمع مایع و دبری در پاکت‌های کیسه مانند در پانکراس شود. پارگی یک سودوکیست بزرگ می‌تواند عوارضی از جمله خونریزی داخلی و عفونت ایجاد کند.
عفونت: پانکراتیت حاد می‌تواند پانکراس را مستعد عفونت باکتریایی سازد. عفونت‌های باکتریایی خطرناک هستند و نیاز به درمان فوری مانند جراحی برای خارج ساختن بافت عفونی دارند.
نارسایی کلیه: پانکراتیت حاد می‌تواند نارسایی کلیه نیز ایجاد کند که در صورت ادامه دار بودن با دیالیز درمان می‌شود.
مشکلات تنفسی: پانکراتیت حاد می‌تواند تغییراتی شیمیایی در بدن ایجاد کرده و عملکرد ریه را تحت تأثیر قرار دهد و سطح افت سطح اکسیژن خون به مقادیر بسیار پایین گردد.
دیابت: آسیب به سلول‌های انسولین ساز پانکراس در پانکراتیت مزمن می‌تواند منجر به دیابت شود.
سؤ تغذیه: پانکراتیت حاد و مزمن هر دو می‌توانند سبب کاهش تولید آنزیم‌های پانکراسی و در نتیجه کاهش هضم مواد غذایی شوند. این امر منجر به سؤ تغذیه، اسهال و کاهش وزن شود.
سرطان پانکراس: التهاب طولانی مدت پانکراس ناشی از پانکراتیت مزمن یکی از ریسک فاکتورهای شناخته شده سرطان پانکراس است.
تشخیص
آزمایشاتی که برای تشخیص پانکراتیت به کار گرفته می‌شوند، عبارتنداز:
- آزمایش خون برای یافتن مقادیر افزایش یافته آنزیم‌های پانکراس
- آزمایش مدفوع در پانکراتیت مزمن برای اندازه گیری سطوح چربی که می‌تواند نشان دهنده ناکارآمدی سیستم گوارشی در جذب مواد غذایی باشد
- CT اسکن برای یافتن سنگ کیسه صفرا و یافتن علت التهاب
- سونوگرافی شکم برای یافتن سنگ کیسه صفرا و التهاب پانکراس
- سونوگرافی اندوسکوپیک برای یافتن التهاب، انسداد مجاری پانکراس و صفراوی
- MRI برای یافتن ناهنجاری‌های کیسه صفرا، پانکراس و مجاری
- پزشک ممکن است بسته شرایط خاص فرد آزمایشات دیگری نیز تجویز کند.
درمان
درمان فوری در بیمارستان شامل:
عدم مصرف غذا: فرد برای چندین روز نباید در بیمارستان چیزی بخورد یا به پانکراس خود استراحت دهد.
به محص کنترل التهاب پانکراس، فرد می‌تواند از مایعات شفاف و غذاهای نرم استفاده کند. با /ذشت زمان می‌تواند به رژیم غذایی سابق خود برگردد.
اگر پانکراتیت همچنان ادامه یابد و فرد هنگام غذا خوردن احساس درد کند، پزشک لوله غذایی را برای تغذیه بیمار تجویز خواهد کرد.
داروهای مسکن: پانکراتیت درد شدیدی ایجاد می‌کند. تیم پزشکی بیمار داروهای مسکن را تسکین درد بیمار به کار خواهد برد.
مایعات وریدی: با مصرف انرژی و مایعات توسط بدن برای ترمیم پانکراس، فرد دهیدارته خواهد شد. به همین دلیل باید مایعات اضافی را از طریق ورید بازو دریافت کند.
به محض این که پانکراس بیمار تحت کنترل قرار بگیرد، تیم پزشکی شروع به درمان علت زمینه‌ای خواهد کرد.بسته به عامل بیماری، درمان می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
شیوه‌هایی برای رفع انسداد مجرای صفراوی: پانکراتیت ناشی از انسداد یا تنگی مجرای صفراوی به روش‌های برای رفع این مشکل نیاز پیدا خواهد کرد.
در روشی به نام ERCP، یک لوله نازک که حاوی دوربین در سر خود می‌باشد برای بررسی پانکراس و مجاری صفراوی به کار برده می‌شود.
ERCP می‌تواند در تشخیص مشکلات مجرای صفراوی و پانکراس و ترمیم آنها به کار برده شود. در برخی افراد به خصوص افراد مسن، این روش ممکن است سبب پانکراتیت حاد شود.
جراحی کیسه صفرا: اگر پانکراتیت بیمار ناشی از سنگ کیسه صفرا باشد، پزشک با استفاده از جراحی کیسه صفرا را خارج خواهد کرد.
جراحی پانکراس: جراحی می‌تواند برای تخلیه مایع یا برداشت بخشی از بافت پانکراس ضروری باشد.
درمان پانکراتیت ناشی از الکل: نوشیدن چندین مشروب در یک روز برای چندین سال می‌تواند پانکراتیت ایجاد کند. در این صورت پزشک بیمار را وارد یک دوره ترک اعتیاد به الکل خواهد کرد. ادامه دادن این کار پانکراتیت را بدتر کرده و عوارض جدی به دنبال خواهد داشت.
درمان‌های اضافی برای پانکراتیت مزمن
بسته به شرایط، پانکراتیت مزمن ممکن است به درمان‌های اضافه‌تری شامل موارد زیر نیاز پیدا کند:
کنترل درد: پانکراتیت مزمن می‌تواند درد مداوم شکمی ایجاد کند. پزشک داروهای مسکن را برای کنترل درد تجویز خواهد کرد.
درد شدید ممکن است برای رفع نیاز به سونوگرافی اندوسکوپیک و جراحی برای قطع اعصاب فرستنده پیام درد داشته باشد.
آنزیم‌هایی برای بهبود هضم: مکمل‌های آنزیم‌های پانکراسی می‌تواند به هضم غذاهای مصرفی بیمار کمک کند. این آنزیم‌ها همراه هر وعده غذایی باید استفاده شوند.
تغییر رژیم غذایی: پزشک بیمار را به یک متخصص تغذیه ارجاع خواهد داد تا یک برنامه غذایی کم چرب برای وی تنظیم کند.
شیوه زندگی
پس از ترک بیمارستان، بیمار باید اقداماتی برای بهبودی کامل انجام دهد، از جمله:
- عدم مصرف الکل
- عدم استعمال دخانیات
- رژیم غذایی کم چرب
- نوشیدن مایعات فراوان
