سنگ‌های صفراوی حاصل ته‌نشین شدن مایع گوارشی در کیسۀ صفرا هستند. کیسۀ صفرا اندامی کوچک و گلابی‌شکل در سمت راست شکم و درست در زیر کبد است. کیسۀ صفرا حاوی مایع گوارشی صفرا است که به رودۀ کوچک تخلیه می‌شود.
سنگ‌های کیسۀ صفرا از اندازه‌های کوچک – به کوچکی دانه‌های شن – تا سنگ‌هایی به بزرگی توپ گلف تشکیل می‌شوند. ممکن است در یک فرد، یک یا چند سنگ کیسۀ صفرا هم‌زمان تشکبیل شوند.
افراد مبتلا یه سنگ‌های صفراوی، معمولاً نیازمند عمل جراحی هستند اما سنگ‌های صفراوی فاقد علائم و نشانه‌های خاص ، معمولاً نیازی به درمان ندارند.
علائم
سنگ‌های صفراوی ممکن است فاقد علائم خاص باشند. اگر سنگ صفراوی باعث انسداد مجاری شوند، احتمالاً علائم و نشانه‌های زیر مشاهده می‌شوند:
- درد ناگهانی در حال تشدید در قسمت فوقانی و سمت راست شکم
- درد ناگهانی در حال تشدید در مرکز شکم، درست در زیر سینه
- درد پشت، بین تیغه‌های شانه
- درد در شانۀ راست
- تهوع یا استفراغ
درد سنگ کیسۀ صفرا ممکن است چند دقیقه تا چند ساعت به طول بینجامد.
مراجعه به پزشک
در صورت مشاهدۀ علائم و نشانه‌های نگران‌کنندۀ ابتدایی، با پزشک خود ملاقات کنید. در صورت مشاهدۀ علائم و نشانه‌های عوارض جدی سنگ‌های صفراوی، لازم است سریعاً تحت مراقبت قرار بگیرید. این علائم عبارتند از:
- درد شدید شکم، به‌طوری که که توان نشستن یا پیدا کردن موقعیت راحت را نداشته‌باشید.
- قرمزی پوست و سفیدی چشم‌ها
- تب بالا، همراه با لرز
علل
علل اصلی تشکیل سنگ‌های صفراوی ناواضح‌اند. پزشکان معتقدند سنگ‌های صفراوی می‌توانند به علل زیر ایجاد شوند:
- کلسترول بیش از حد صفرا: به‌طور معمول، صفرا شامل مواد شیمیایی کافی برای حل کلسترول ترشحی از کبد است، اما اگر کبد کلسترول بیشتری را ترشح کند، ممکن است این کلسترول اضافی به کریستال‌ها و در نهایت به سنگ تبدیل شود.
- بیلی‌روبین بیش از حد صفرا: بیلی‌روبین ماده‌ای شیمیایی است که از تجزیۀ گلبول‌های قرمز تولید می‌شود. شرایطی خاص – مانند سیروز کبدی، عفونت دستگاه گوارش و برخی اختلالات خونی – باعث تولید بیلی روبین بیش از حد در کبد می‌شوند. بیلی‌روبین اضافی باعث تشکیل سنگ کلیه می‌شود.
- عدم تحلیۀ صحیح کیسۀ صفرا: اگر کیسۀ صفرا به‌طور کامل یا به دفعات کافی تخلیه نشود، می‌تواند منجر به غلیظ شدن صفرا و تشکیل سنگ‌های صفراوی شود.
انواع سنگ‌های صفراوی
انواع سنگ‌های صفراوی که می‌توانند در کیسۀ صفرا ایجاد شوند عبارتند از:
- سنگ صفراوی کلسترولی: شايع‌ترين نوع سنگ‌های صفراوی که اغلب به رنگ زرد دیده می‌شوند. این سنگ‌ها عمدتا از کلسترول حل‌نشده تشکیل شده‌اند، اما ممکن است حاوی اجزای دیگر نیز باشند.
- سنگ‌های صفراوی رنگ‌دانه‌ای: این سنگ‌های قهوه ای یا سیاه هنگامی ایجاد می‌شوند که صفرا حاوی بیلی روبین بیش از حد است.
ریسک‌فاکتورها
فاکتورهایی که می‌توانند سبب افزیش خطر ابتلا به سنگ‌های صفراوی شوند، عبارتند از:
- جنسیت مونث
- سن ۴۰ سال یا بیشتر
- نژاد بومی آمریکایی یا آمریکایی-مکزیکی
- اضافه‌وزن یا چاقی
- کم‌تحرکی
- حاملگی
- رژیم‌های غذایی با چربی بالا
- رژیم‌های غذایی با کلسترول بالا
- رژیم‌های غذایی کم‌فیبر
- سابقۀ خانوادگی سنگ‌های صفراوی
- دیابت
- کاهش وزن بسیار سریع
- مصرف داروهای حاوی استروژن، مانند داروهای ضدبارداری خوراکی یا هورمون‌درمانی
- بیماری‌های کبدی
عوارض جانبی
سنگ‌های صفراوی ممکن است شامل عوارض زیر باشند:
- التهاب کیسۀ صفرا: سنگ صفراوی که در گردن کیسه صفرا قرار می‌گیرند می‌توانند باعث التهاب کیسۀ صفرا (کولسیستیت/ Cholecystitis) شود. التهاب کیسۀ صفرا می‌تواند درد و تب شدید ایجاد کند.
- انسداد مجرای صفراوی مشترک: سنگ‌های صفراوی می‌توانند لوله‌ها و کانال‌های ارتباطی کیسۀ صفرا و کبد با رودۀ کوچک را مسدود کنند که می‌تواند منجر به زردی یا عفونت مجرای صفرا شود.
- انسداد مجرای پانکراسی: کانال پانکراس لوله‌ای است که از پانکراس به مجرای صفراوی مشترک وارد می‌شود. ترشحات پانکراسی، که به هضم کمک می‌کنند، از طریق کانال پانکراسی جریان می‌یابند. سنگ صفراوی می‌توانند با ایجاد انسداد در کانال پانکراسی، منجر به التهاب پانکراس (پانکراتیت/ Pancreatitis) شوند. پانکراتیت باعث درد شدید و پیوستۀ شکم شده و معمولا نیاز به بستری‌شدن دارد.
- سرطان کیسه صفرا: خطر ابتلا به سرطان کیسه صفرا در افراد با سابقۀ سنگ‌های صفراوی بیشتر است. اما سرطان کیسۀ صفرا بسیار نادر است، بنابراین حتی اگر خطر ابتلا به سرطان بالا باشد، احتمال ابتلا به سرطان کیسه صفرا باز هم بسیار اندک است.
تشخیص
تست‌ها و آزمایشات مورداستفاده در تشخیص سنگ‌های صفراوی عبارتند از:
- تست‌های تصاویربرداری: شامل سونوگرافی شکم و توموگرافی کامپیوتری (CT)
- آزمایشات بررسی مجاری صفراوی: که ممکن است با استفاده از رنگ مخصوص برای مشخص کردن مجاری صفراوی در تصاویر باشند.این تست‌ها ممکن است شامل اسکن HIDA ، MRI یا ERCP باشند. سنگ‌های صفراوی که با کمک از ERCP تشخیص داده می‌شوند را می‌توان در حین انجام آزمایش حذف کرد.
- آزمایش خون: که برای بررسی عفونت، زردی، پانکراتیت و سایر عوارض ناشی از سنگ‌های صقراوی صورت می‌گیرد.
درمان
اکثر افراد مبتلا به سنگ‌های صفراوی فاقد علائم، نیازی به درمان ندارند.
گزینه‌های درمانی سنگ‌های صفراوی عبارتند از:
- جراحی حذف کیسه صفرا (کولسیستکتومی/ Cholecystectomy): حذف کیسۀ صفرا تاثیری بر توانایی هضم غذا نمی‌گذارد، اما می‌تواند موقتاً باعث اسهال شود.
- دارودرمانی: ممکن است این داروها به ماه‌ها یا سال‌ها زمان برای اثرگذاری و از بین بردن سنگ‌های صفراوی نیاز داشته‌باشند و با توقف درمان، ممکن است سنگ‌های صفراوی دوباره ایجاد شوند.
