مشاهده‌ی خون در ادرار می‌تواند موجب نگرانی شود. در حالی که در بیشتر مواقع دلایلی بی‌خطر پشت این اتفاق است ولی وجود خون در ادرار (هماتوریا) همچنین می‌تواند به دلیل ناهنجاری‌ای جدی باشد.
خونی که با چشم غیرمسلح در ادرار دیده شود gross hematuria نام دارد ولی ادراری خونی که فقط با بررسی میکروسکوپی مشخص شود هماتوریای میکروسکوپی است و فقط با تست ادرار معلوم می‌شود. روش تشخیص، هر کدام که باشد، این مهم است که دلیل خونریزی معلوم شود؛ چون معالجات به آن‌ها بستگی دارد.
نشانه‌ها
علامت قابل مشاهده‌ی هماتوریا ادرار صورتی، قرمز یا به رنگ نوشابه می‌باشد که نتیجه‌ی وجود خون در ادرار است. مقدار کمی از خون کافیست تا ادرار را به رنگ قرمز درآورد و در عین حال خونریزی هم با درد همراه نیست ولی اگر لخته‌ی خون با آن همراه باشد می‌تواند دردناک باشد. این عارضه معمولاً نشانه یا علامت دیگری ندارد.
همچنین همانطور که اشاره کردیم ممکن است خون دورن ادرار فقط زیر میکروسکوپ مشاهده شود. در صورت مشاهده‌ی نشانه‌های مذکور باید به پزشک مراجعه شود. برخی داروها مثل laxative Ex-lax و برخی غذاها که شامل چغندر، ریواس و توت‌ها می‌شوند، نیز می‌توانند موجب قرمز شدن رنگ ادرار شوند. اگرچه خون درون ادرار بطور واضح متفاوت ظاهر می‌گردد. تغییر رنگ ادرار که توسط داروها یا غذاها به وجود می‌آید، احتمالاً طی چند روز برطرف خواهد شد ولی به هر حال نمی‌توان این تغییر رنگ را به سادگی به داروها و مواد غذایی نسبت داد؛ به همین دلیل است که مراجعه به پزشک ضروری به نظر می‌رسد.
دلایل
در هماتوریا کلیه‌ها یا دیگر قسمت‌های مجاری ادراری به سلول‌های خونی اجازه می‌دهند تا به ادرار نشت کنند. شماری از علل که این نشتی را سبب می‌شود عبارتند از:
- عفونت‌های مجرای ادراری: اغلب زمانی اتفاق می‌افتد که باکتری‌ها از طریق پیشابراه وارد بدن شده و شروع کنند به تکثیر در مثانه. نشانه‌ها می‌تواند شامل تمایل به ادرارهای مکرر و درد و سوزش همراه با آن و بوی قوی باشد.
- برای برخی از افراد، به ویژه افراد مسن تنها نشانه می‌تواند وجود ذرات میکروسکوپی خون در ادرار باشد.
- عفونت‌های کلیوی: پیلونفریتیس زمانی می‌تواند رخ دهد که باکتری از راه جریان خون یا میزنای‌ها به کلیه(ها) برسد. نشانه‌ها و علائم این مورد اغلب مشابه عفونت‌های مثانه‌ای می‌باشند. به هر جهت این عفونت‌ها می‌توانند موجب بروز تب و درد پهلو شوند.
سنگ کلیه یا مثانه: مواد معدنی در ادرار اشباع‌شده برخی اوقات رسوب کرده و کریستال‌هایی در دیواره‌ی کلیه‌ها و یا مثانه به وجود می‌آورند. با گذشت زمان کریستال‌ها کوچک‌تر شده و سنگ‌هایی سخت را تشکیل می‌دهند. خود سنگ‌ها دردی را سبب نخواهند شد و فرد از وجود آن‌ها آگاه نمی‌شوند تا این که مسیری را مسدود کرده یا عبور کنند. درد شدیدی که این سنگ‌ها موجب می‌شوند تقریباً جای هیچگونه گمانه‌زنی باقی نمی‌گذارد و تشخیص را آسان خواهد کرد. مشاهده‌ی خون در ادرار با چشم غیرمسلح و یا میکروسکوپ هر دو از نشانه‌های این عارضه است. - پروستات بزرگ‌شده: غده‌ی پروستات دقیقاً زیر مثانه واقع شده و بخش ابتدائی پیشابراه را محصور می‌کند. این غده با رسیدن مرد به میانسالی بزرگ می‌شود و پیشابراه را تحت فشار قرار می‌دهد و جریان ادرار را با مشکل مواجه می‌سازد. هایپرپلازی پروستاتیک موجب احساس نیاز دائمی به ادرار کردن شده و می‌تواند خون را وارد ادرار کند. عفونت پروستات نیز علائم و نشانه‌هایی مشابه را در پی دارد.
- بیماری کلیوی: خونریزی میکروسکوپی در ادرار نشانه‌ای شایع از گلومرولونفریت است که موجب التهاب در سیستم فیلتراسیون کلیوی می‌شود. این مورد شاید قسمتی از یک بیماری سیستمیک باشد، مثل دیابت و یا می‌تواند به تنهایی بروز کند. این مورد می‌تواند توسط عفونت استرپ و یا ویروسی تحریک شود، بیماری عروق خونی و مشکلات ایمنی نظیر نفورپاتی IgA که مویرگ‌هایی کوچک را تحت تأثیر قرار می‌دهد که خون را در کلیه‌ها فیلتر می‌کنند.
- سرطان: خونریزی قابل مشاهده در ادرار می‌تواند علامتی از سرطان پیشرفته‌ی کلیه، مثانه و یا پروستات باشد. متأسفانه علائم و نشانه‌ای در مراحل اولیه قابل مشاهده نیست؛ مراحلی که می‌توان این سرطان‌ها را در آن‌ها با بیشترین احتمال درمان کرد.
- ناهنجاری‌های ارثی: آنمی سلول‌های داسی‌شکل (نقص ارثی هموگلوبین در گلبول‌های قرمز) می‌تواند دلیلی برای خون موجود در ادرار باشد. هم هماتوریای مرئی و هم میکروسکوپیک. همچنین سندرم آلپورت که می‌تواند غشاهای فیلترکننده‌ی گلومرولی را در کلیه‌ها تحت تأثیر قرار دهد.
- آسیب به کلیه‌ها: تورم یا صدمات دیگر به این اندام حساس در اثر تصادف یا دیگر تصادم‌های ورزشی می‌تواند موجب ورود قابل مشاهده‌ی خون به ادرار شود.
- تجویز برخی داروها: داروی ضدسرطان سیکلوفسفامید (سیتوکسان) و پنی‌سیلین می‌تواند موجب ادرارهای خونی شود. خون قابل مشاهده در ادرار برخی از اوقات زمانی دیده می‌شود که فرد ضدانعقادی مثل آسپرین و یا تنگ‌کننده‌ی عروقی مثل هپارین مصرف کند و همچنین عارضه‌ای در پی دارد که سبب خونریزی در مثانه می‌شود.
- فعالیت بسیار شدید: درست است که بسیار کم اتفاق می‌افتد ولی معلوم نیست چرا موجب این امر می‌شود. شاید در ارتباط با آسیب به مثانه، کمبود آب و تجزیه‌ی گلبول‌های قرمز خون باشد که از ورزش‌های هوازی پشتیبانی می‌کنند. معمولاً در بین ورزشکاران دونده‌ها بیشتر استعداد آن را دارند.
فاکتورهای خطر
فاکتورهای خطرتقریباً هر کسی (که شامل کودکان و نوجوانان نیز می‌شود) می‌تواند در ادرار خود گلبول قرمز داشته باشد. عواملی که احتمال این عارضه را افزایش می‌دهند شامل موارد زید می‌باشند:
- سن: بسیاری از مردانی که بالاتر از ۵۰ سال سن دارند گاه و بیگاه ممکن است به علت بزرگ شدن غده‌ی پروستات در ادرار خود خون مشاهده کنند.
- جنسیت: بیشتر از نصف همه‌ی زنان در طول عمر خود حداقل یکبار در مجرای ادراریشان عفونت پیدا می‌کنند که ممکن است با خونریزی هم همراه باشد. مردان جوان نیز برای داشتن سنگ کلیه و سندرم آلپورت (شکلی ارثی از نفریتیس) مستعدتر می‌باشند.
- عفونت: التهاب کلیه پس از آلوده شدن با ویروس یا باکتری یکی از دلایل عمده‌ی مشاهده‌ی خون در ادرار کودکان است.
- سابقه‌ی خانوادگی: احتمالاً اگر در خانواده سابقه‌ی بیماری‌ها و سنگ‌های کلیوی وجود داشته باشد، احتمال این عارضه نیز بالاتر می‌رود.
- برخی از داروها: آسپرین، مسکنی جزو ضدالتهاب‌های غیراستروئیدی و آنتی‌بیوتیک‌هایی نظیر پنی‌سیلین برای افزایش احتمال وجود خون در ادرار شناخته‌شده می‌باشند.
- فعالیت شدید: دونده‌های مسیرهای طولانی به طوری ویژه برای خونریزی در ادرار در اثر این فعالیت‌های مستعدترند. در واقع این عارضه گاهی اوقات با این نام شناخته می‌شود؛ هماتوریای دونده. با این حال هر کدام از ورزش‌های پرتنش می‌توانند موجب این موقعیت شوند.
تست‌ها و تشخیص
برای یافتن دلیلی برای ادرارهای خونی تست‌ها و آزمایش‌های زیر نقشی کلیدی دارند:
- بحث درباره‌ی سابقه‌ی پزشکی
- آزمایش ادرار: حتی اگر تشخیص اولیه نیز به واسطه‌ی آزمایش ادرار انجام شده باشد، برای مشاهده‌ی این که آیا باز هم خون در ادرار وجود دارد، لازم است. همچنین آزمایش‌ها می‌تواند برای بررسی عفونت‌ها یا حضور مواد معدنیِ عامل سنگ کلیه انجام شود.
- آزمایش‌های تصویری: اغلب تصویربردای برای یافتن دلیل هماتوریا نیاز است. این مورد می‌تواند شامل انواع روش‌های تصویربردای مثل سی‌تی‌اسکن، MRI، رادیوگرافی و التراسوند باشد.
- سیستوسکوپی: در این روش پزشک لوله‌ای باریک را همراه با یک دوربین داخل مثانه فرو می‌برد تا بتواند این ناحیه و مجرای ادراری را برای پیدا کردن علائم و نشانه‌ها مورد بررسی قرار دهد.
برخی اوقات دلیل اصلی پیدا نمی‌شود. در این موارد تست‌های دنباله‌دار پیشنهاد می‌گردند، به ویژه اگر عوامل خطرزا برای سرطان مثانه وجود داشته باشد؛ مثل استعمال دخانیات، قرار گرفتن در معرض مواد سمی محیطی و یا رادیوتراپی.
داروها و درمان
هماتوریا درمان خاصی ندارد. به جای آن پزشک روی معالجه‌ی عوارضی که موجب آن می‌شوند متمرکز خواهد شد که می‌تواند شامل مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها برای پاک کردن مجاری از عفونت‌ها، استفاده از برخی داروها برای کوچک کردن غده‌ی پروستات یا شوک‌تراپی برای شکستن سنگ‌های کلیه یا مثانه باشد. اگر عوارض مسبب جدی نباشند، درمان نیاز نیست.
جلوگیری
عموماً نمی‌شود جلوی هماتوریا را گرفت ولی قدم‌هایی وجود دارد که با برداشتن آن‌ها می‌توان احتمال ابتلا به بیماری‌های پشت آن را کاهش داد.
- عفونت مجرای ادرار: برای کاهش خطر عفونت در این مجاری نوشیدن مایعات زیاد، تخلیه‌ی مثانه در موقع مناسب بین وعده‌های غذایی و اجتناب از برخی محصولات بهداشتی زنانه است که اندام تناسلی به آن‌ها حساسیت نشان می‌دهند.
- سنگ کلیه: برای کاهش احتمال این مورد نیز نوشیدن مایعات زیاد و کنترل مصرف نمک توصیه می‌شود. علاوه بر آن مصرف موادی مثل اسفناج و ریواس که حاوی اگزالات اند به همراه پروتئین‌ها نیز می‌تواند مفید باشد.
- سرطان مثانه: عدم استعمال دخانیات و قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی و مثل موارد قبلی نوشیدن مایعات زیاد می‌تواند خطر ابتلا به سرطان مثانه را نیز کاهش دهد.
- سرطان کلیه: برای کمک به جلوگیری از سرطان کلیه نباید سیگار کشید. همچنین وزن و رژیم غذایی مناسب داشت و از مواد شیمیایی و کم‌تحرکی هم دوری کرد.
