هیپوناترمی زمانی اتفاق می‌افتد که سطح سدیم خون بسیار پایین باشد. نشانه‌ها شامل بی‌حالی، آشفتگی و خستگی است. این وضعیت می‌تواند ناشی از علت‌های زمینه‌ای؛ مانند نارسایی کلیه و فاکتور‌های دیگری مانند نوشیدن بیش از حد آب و مصرف دارو‌های خاصی باشد.
سدیم الکترولیتی است که در تنظیم آب و سایر مواد در بدن نقش حیاتی را ایفا می‌کند. سطح پایین سدیم بدن، به مقادیر کمتر از ۱۳۵ میلی اکی والان در لیتر اطلاق می‌شود.
با بدتر شدن وضعیت، ممکن است افراد علائم زیر را تجربه کنند:
- استفراغ
- انقباض ناگهانی عضلات
- حمله‌ی صرع
هیپوناترمی شدید هنگامی اتفاق می‌افتد که مقادیر سدیم خون به کمتر از ۱۲۵میلی اکی والان در لیتر برسد. مشکلاتی که از وجود مقادیر بسیار کم سدیم در بدن ناشی می‌شوند، می‌توانند کشنده باشند.
هیپوناترمی شایع‌ترین اختلال الکترولیتی است که پزشکان با آن مواجهه می‌شوند. مطالعه نشان می‌دهد تقریبا ۱/۷ درصد از افراد آمریکا با این اختلال درگیر هستند.
علائم
هیپوناتریمی خفیف ممکن است بدون علامت باشد. هنگام حضور علائم موارد زیر دیده می‌شود:
- آشفتگی
- تنبلی
- سردرد
- خستگی و کمبود انرژی
- حالت تهوع
- بی‌قراری
اگر وضعیت بدتر شود، می‌تواند باعث علائم شدید، بخصوص در بزرگسالان شود. علائم شدید هیپرناترمی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- تهوع
- ضعف عضلانی، اسپاسم و انقباض شدید عضلانی
- حمله‌ی صرع
- کوما
در موارد بسیار شدید می‌تواند منجر به مرگ شود.
علت‌ها شامل چه مواردی است؟
سایر وضعیت‌هایی که می‌توانند باعث افت سطح سدیم شوند، شامل موارد زیر است:
- اسهال و استفراغ
- نارسایی‌های قلبی
- بیماری کلیوی
- بیماری کبد
- مصرف دارو
- سندروم ترشح نابجای هورمون ضد ادراری (SIADH)
افرادی که مبتلا به SIADH هستند، مقادیر بالای هورمون ضد ادراری تولید می‌کنند که باعث کاهش سطح سدیم خون می‌شود.
سایر علت‌ها:
- نوشیدن مقدار زیاد آب
- مصرف دارو
- اختلالات هورمونی. بیماری آدیسون که باعث کاهش تولید هورمون‌های کورتیزول و آلدسترون و هیپرتیروئیدی (کاهش هورمون‌های تیروئیدی) می‌شود.
عوامل خطر‌زا
بعضی از دارو‌ها می‌توانند باعث افزایش خطر هیپوناترمی شوند.
عواملی که باعث افزایش خطر هیپوناترمی می‌شوند:
- سن
- داشتن بیماری‌های خاصی مثل SIADH، بیماری‌های کلیوی، قلبی و کبدی
- مصرف بعضی از دیوریتیک‌ها (ادرار آور)، دارو‌های ضد افسردگی و بعضی از مسکن‌ها
- مصرف اکستازی (قرص اکس)
- مصرف مقادیر بالای آب
- ورزش‌های شدید که باعث مصرف سریع مقادیر بالای آب می‌شود.
تشخیص و زمان مراجعه به پزشک
افرادی که در خطر بالای هیپوناترمی می‌باشند و یا دارای علائم مربوط به آن هستند، باید فورا قبل از نیاز به درمان اورژانسی، به پزشکشان مراجعه کنند.
افرادی که دارای نشانه‌هایی مانند استفراغ، صرع و از دست دادن هوشیاری هستند، به مداخله‌ی سریع نیاز دارند. باید با آمبولانس تماس بگیرند و یا به نزدیک‌ترین مرکز اورژانس مراجعه کنند.
برای تشخیص کاهش سطح سدیم، پزشک از بیمار شرح حال گرفته، معاینات فیزیکی انجام داده و درخواست آزمایش خون می‌کند.
اگر تست‌های خون هیپوناترمی را نشان دهد، پزشک برای تشخیص علت تست‌های بیشتری را انجام می‌دهد.
درمان
درمان هیپوناترمی شامل موارد زیر است:
حفظ سدیم خون
افرادی که در نتیجه‌ی عوامل مربوط به سبک زندگی و مصرف دارو‌ها، دچار هیپوناترمی خفیف تا متوسط هستند، می‌توانند به کمک روش‌های زیر سطح سدیم را به مقادیر نرمال برگردانند:
- نوشیدن کمتر آب (کمتر از یک لیتر در روز)
- تعدیل کردن دوز دارو‌ها یا تغییر دارو‌ها
- افرادی که دارای علائم شدید هستند، برای برگرداندن سطح سدیم به مقادیر نرمال، نیازمند بستری شدن و مصرف دارو‌های داخل وریدی هستند. همچنین برای درمان صرع و سایر عوارض ناشی از هیپوناترمی، باید دارو مصرف کنند.
درمان علت‌های زمینه‌ای
زمانی که علت‌های زمینه‌ای، ناشی از بیماری خاص یا اختلالات هورمونی است، افراد به درمان‌های بیشتری نیاز خواهند داشت.
برای مثال، افرادی که مشکلات کبدی، کلیوی و قلبی دارند، باید دارو‌های خاصی مصرف کنند یا تحت عمل جراحی قرار گیرند. بیماری‌های کلیوی معمولا به دیالیز نیاز دارد. افراد با مشکلات کبدی و قلبی نیز ممکن است نیازمند پیوند عضو شوند.
افراد با اختلالات تیروئیدی باید با مصرف دارو و تغییر سبک زندگی، از هیپوناترمی و سایر مشکلات مربوطه پیشگیری کنند و علائم را کنترل کنند.
افراد با اختلال SIADH برای پیشگیری از هیپوناترمی به درمان مداوم نیاز دارند. این افراد باید مصرف مایعات را محدود کنند. از قرص‌های حاوی نمک و سایر دارو‌ها استفاده کنند.
پیشگیری
برای پیشگیری از سطح پایین سدیم بدن:
- از مصرف بیش از حد آب پرهیز کنید
- در هنگام ورزش شدید از مایعات ورزشی استفاده کنید
- از مصرف اکستازی پرهیز کنید
- به دنبال درمان بیماری‌های مربوطه باشید
- در مورد مصرف دارو با پزشک مشورت کنید
- در صورت اسهال و استفراغ مداوم، به دنبال درمان آن باشید
نتیجه گیری
وضعیت افراد دارای سدیم کم، به شدت بیماری و علت‌های زمینه‌ای بستگی دارد.
هیپوناترمی حاد که بسیار سریع نیز گسترش می‌یابد، می‌تواند کشنده باشد. این شکل از هیپوتانرمی، از شکل مزمن آن که آغاز آرام‌تری دارد، خطرناک‌تر است.
افراد باید از نشانه‌های هیپوناترمی آگاه باشند تا در صورت تجربه‌ی آن‌ها سریعا اقدامات لازم را انجام دهند. افرادی که در خطر سطح پایین سدیم هستند، باید به دقت مواظب باشند.
