بیماری آدیسون (نارسایی غده فوق کلیه) اختلالی است که در طی آن بدن قادر به تولید و ترشح هورمونهای غده فوق کلیه (آدرنال) نمی‌باشد. با ما همراه باشید.
در این بیماری غدد فوق کلیه مقدار بسیار ناچیزی از هورمون کورتیزول و مقدار نا کافی از هورمون آلدوسترون را ترشح می‌کند. این بیماری در تمامی سنین و در هر دو جنس مذکر و مونث می تواند رخ دهد.
غدد فوق کلیه (آدرنال)
غدد فوق کلیه یا آدرنال (adrenal glands) ، شامل ۲ غده است که درست در بالای کلیه ها قرار گرفته اند و بخشی از سیستم درون ریز (endocrine) را تشکیل می دهند. این غده شامل ۲ بخش مختلف است که بخش داخلی را مرکز (medulla) و بخش خارجی را قشر (cortex) می نامند.
بخش قشری غدد فوق کلیه هورمونهایی را ترشح می کنند که در مجموع به آنها کورتیکواستروئید می گویند که شامل ۳ گروه عمده زیر می باشد:
- گلوکو کورتیکویید‌ها: مهم ترین هورمون این دسته کورتیزول می باشد که بدن را قادر می سازد تا مواد غذایی خورده شده را به انرژی قابل استفاده برای بدن تبدیل کند و نیز این هورمون در متابولیسم پروتیین ها و چربی ها و پاسخ فرد به استرس نقش دارد.
- مینرالو کورتیکوئید‌ها: مهم ترین هورمون این دسته هورمون آلدوسترون است که در تنظیم سدیم و پتاسیم بدن و نیز متعاقب آن در تنظیم فشار خون نقش دارد.
- آندروژن‌ها: این هورمون ها به مقدار کمی تولید می شوند و در بروز صفات مردانه در مردان و نیز بر میزان توده عضلانی و میل جنسی در هر دو جنس اثر دارند.
دلایل و عوامل ایجاد کننده
بیماری آدیسون هنگامی ایجاد می شود که که غدد فوق کلیه آسیب دیده و تخریب شوند و در نتیجه مقادیر اندک و ناکافی از هورمون های خود را ترشح کنند که این کاهش ترشح عموما مربوط به هورمون های مترشحه از قشر می‌باشد.
- شایع ترین علت بیماری آدیسون تخریب قشر غدد فوق کلیه توسط سیستم ایمنی بدن خود فرد (بیماری خود ایمن یا auto immune) است که طی آن بدن فرد غده فوق کلیه را به عنوان بیگانه محسوب کرده و به آن حمله می کند که نتیجه آن تخریب غده فوق کلیه است.
- وجود عفونت در غده فوق کلیه
- انتشار تومور های مختلف به غده فوق کلیه.
- ایسکمی ( کاهش خونرسانی ) غده فوق کلیه
- کاهش ترشح هورمون ACTH از غده هیپوفیز] این هورمون از غده هیپوفیز ترشح شده و با عث تحریک تولید و ترشح هورمون های غده فوق کلیه می شود ، در نتیجه کاهش ترشح آن منجر به کاهش ترشح هورمون های غده فوق کلیه می شود .
علائم و نشانه ها
علائم و نشانه های بیماری آدیسون یا همان نارسایی غده فوق کلیه شامل موارد زیر است:
- خستگی بیش از حد
- تیرگی پوست در نقاط مختلف
- کاهش فشار خون ، حتی تا مقادیری که باعث غش کردن شود
- کاهش قند خون (hypoglycemia)
- تهوع و اسهال
- درد در ناحیه شکم
- درد در ناحیه مفاصل و عضلات
- تند خویی و زود رنجی
- افسردگی
- ریزش موها در زنان
وجود این علائم و نشانه ها الزاما بیانگر وجود بیماری آدیسون نیست، بلکه در موارد و مشکلات دیگری نیز می‌توانند این علائم بروز کند.
تشخیص
برای تشخیص بیماری آدیسون علاوه بر اینکه پزشک پرونده پزشکی بیمار و تاریخچه پزشکی او را بررسی می کند و از وی علائم و نشانه ها را سوال می کند ، تست ها و آزمایش هایی وجود دارند که برای تشخیص نهایی و اطمینان در تشخیص مورد استفاده قرار می گیرد که برخی از آنها به شرح زیر می باشد:
- تست های خونی: که شامل اندازه گیری غلظت یونهای سدیم و پتاسیم و نیز اندازه گیری غلظت هورمون کورتیزول و هورمون ACTH است.
- تست تحریک ACTH: در این تست غلظت هورمون کورتیزول را در خون فرد قبل و پس از تزریق هورمون ACTH می سنجند ، اگر پس از تزریق هورمون ACTH مقدار هورمون کورتیزول در خون فرد افزایش یافت این بدین معنی است که غده فوق کلیه فرد سالم است و آسیبی ندیده ولی اگر پس از تزریق این هورمون مقدار ترشح و متعاقب آن میزان غلظت هورمون کورتیزول در خون فرد تغییر نکرد این بدین معنی است که غده فوق کلیه فرد آسیب دیده است.
- تست هیپو گلیسمی وابسته به انسولین: این تست هنگامی تجویز می شود که پزشک احتمال دهد که بیماری آدیسون در اثر آسیب غده هیپوفیز ایجاد شده ( درواقع به علت عدم ترشح هورمون ACTH ) که در طی این تست مقدار قند خون و هورمون کورتیزول را در فواصل زمانی مختلف پس از تزریق هورمون انسولین مورد بررسی قرار می دهند که در افراد سالم سطح قند خون افت کرده و سطح هورمون کورتیزول در خون افزایش می یابد .
- تست های عکس برداری: ممکن است پزشک برای شما عکس برداری از غده فوق کلیه (CT SCAN) ویا تصویر برداری از غده هیپوفیز (MRI) را تجویز کند تا وجود احتمالی تومور ها یا سایر آسیب ها را بررسی دهد .
درمان
تمام درمان های ارائه شده برای بیماری آدیسون به صورت تجویز دارویی هورمون هایی است که بدن آنها را تولید نمی کند. این داروها هم به صورت خوراکی و هم به صورت تزریقی (در صورتی که فرد به علت وجود حالات تهوع نتواند از دارو های خوراکی استفاده کند) وجود دارند.
