نگاه کلی
متاستاز مغزی زمانی رخ می‌دهد که سلول‌های سرطانی از محل اصلی خود به مغز منتشر شوند. هر نوع سرطانی می‌تواند به مغز متاستاز دهد، اما انواعی که احتمال متاستاز آنان بیشتر است عبارتنداز ریه، پستان، کولون، کلیه و ملانوم.
متاستاز مغزی یا تومورهای مغزی ثانویه، در ۱۰ تا ۳۰ درصد بالغین مبتلا به سرطان رخ می‌دهد. هرچه تومورهای متاستاتیک مغزی رشد کنند، فشار بیشتری به بافت مغزی اطراف وارد کرده و عملکرد آنان را تغییر می‌دهد. متاستاز مغزی می‌تواند علائم و نشانه‌های بسیاری داشته باشد.
درمان افرادی که سرطان آنان به مغز انتشار یافته اغلب شامل جراحی، رادیوتراپی یا هر دو است. در برخی موارد شیمی درمانی ایمونوتراپی نیز کمک کننده اند. درمان اغلب روی کاهش درد و علائم و ناشی از سرطان تمرکز دارد.
علائم
علائم تومور مغزی بسته به اندازه، تعداد، محل و میزان رشد تومور متفاوت است.
علائم و نشانه‌های متاستاز مغزی عبارتنداز:
- سردرد، گاهی همراه با حالت تهوع و استفراغ
- تغییرات خلقی مانند مشکلات مربوط به حافظه
- تشنج
- گیجی
چه موقع به پزشک مراجعه کنیم
اگر بیمار دچار علائم و نشانه‌های مداومی گردد که سبب نگرانی وی می‌شوند باید به پزشک مراجعه کند. اگر فرد در گذشته تحت درمان سرطان قرار گرفته باشد باید سوابق پزشکی خود را به پزشک ارائه دهد.
دلایل
متاستاز مغزی زمانی رخ می‌دهد که سلول‌های سرطانی از طریق جریان خون یا سیستم لنفی از محل اصلی تومور به مغز انتشار(متاستاز) یابد. این سلول‌ها در آنجا شروع به تکثیر می‌کنند. سرطان متاستاتیک که از محل اصلی خود منتشر می‌شود با نام سرطان اولیه شناخته می‌شود. به عنوام مثال، سرطانی که از پستان به مغز انتشار یابد سرطان متاستاتیک پستان نامیده می‌شود نه سرطان مغز.
تئوری‌های متعددی در مورد علت انتشار برخی سرطان‌ها و علت انتشار به مغز مطرح است. متاستازهای مغزی از سرطان ریه اغلب در مراحل اولیه بیماری کشف می‌شوند اما سرطان‌های پستان دیرتر تشخیص داده می‌شوند.
عوامل خطرزا
هر نوع سرطان می‌تواند به مغز متاستاز دهد اما ابتلا به یکی از سرطان‌های زیر این خطر را افزایش می‌دهد:
- سرطان ریه
- سرطان پستان
- سرطان کولون
- سرطان کلیه
- ملانوم
تشخیص
اگر پزشک به متاستاز مغزی در بیمار مشکوک شود تعدادی از آزمایشات را تجویز خواهد کرد:
آزمون نورولوژیک: آزمون نورولوژیک می‌تواند شامل بررسی بینایی، شنوایی، تعادل، هماهنگی، قدرت و رفلکس‌های فرد باشد. اختلال در یک یا چند مورد از این آزمون‌ها می‌تواند نشانه درگیری قسمتی از مغز به علت تومور باشد.
تصویربرداری: MRI به طور شایع برای کمک به تشخیص متاستاز مغزی به کار گرفته می‌شود. ممکن است ماده‌ای حاجب از طریق ورید بازو تزریق شود که به این روش MRI با ماده حاجب گفته می‌شود.
روش‌های تصویربرداری دیگرعبارتنداز CTاسکن و PET. به عنوان مثال اگر منشأ متاستاز مغزی نامشخص باشد فرد ممکن است تحت CT اسکن قرار گیرد تا از نظر وجود سرطان ریه بررسی شود.
جمع آوری و بررسی نمونه از بافت‌های غیرطبیعی(بیوپسی): بیوپسی می‌تواند به عنوان بخشی از عمل برداشت تومور باشد یا می‌تواند با استفاده از سوزن انجام گیرد.
سپس بیوپسی زیر میکروسکوپ از نظر سرطانی یا غیرسرطانی بودن یا اینکه سلول‌ها متاستاتیک بوده یا یک تومور اولیه هستند بررسی می‌گردد. این اطلاعات برای تشخیص و پیش آگهی و نیز کمک به درمان حیاتی هستند.
درمان
اگر تومور مغزی سریع تشخیص داده شده و درمان شود اغلب به درمان درمان جواب خواهد داد. این درمان‌ها می‌تواند علائم و سرعت رشد تومور را کاهش داده و امید به زندگی را افزایش دهند.
گزینه‌های درمانی برای افرادی که تومور متاستاتیک مغزی دارند عبارتنداز دارو درمانی، جراحی، رادیو جراحی استریوتاکتیک، پرتو درمانی کل مغز یا ترکیبی از این درمان‌ها. در برخی موارد شیمی درمانی و ایمونوتراپی نیز کمک کننده‌اند. تومور ممکن است پس از درمان عود کند.
این مسئله که چه درمانی برای بیمار بهتر است بسته به اندازه، تعداد و محل تومورها، علائم و نشانه‌ها، سلامت کلی وی و ترجیح بیمار می‌باشد. فرد باید با پزسک خود در مورد اهداف درمانی مشورت کند.
دارو درمانی
دز بالای کورتیکواستروئیدها می‌توانند التهاب اطراف تومور و علائم عصبی را کاهش دهند.
جراحی
اگر جراحی یکی از گزینه‌های بیمار باشد و متاستاز در محلی در دسترس برای جراح باشد، جراح سعی خواهد کرد تا جایی که می‌تواند تومور را خارج سازد. حتی برداشتن مقداری از تومور نیز می‌تواند به کاهش علائم و نشانه‌ها کمک کند.
جراحی برای خارج ساختن تومور خطراتی مانند نقص‌های عصبی، عفونت و خونریزی به دنبال دارد. خطرات دیگر بسته به محلی است که تومور در آن واقع شده است. به عنوان مثال، جراحی توموری که نزدیک اعصاب چشمی قرار دارد خطر از دست دادن بینایی را به دنبال دارد.
پرتو درمانی
در این روش از اشعه‌های پرانرژی مانند اشعه ایکس برای نابود کردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. برای متاستاز مغزی، درمان می‌تواند شامل یک یا چند مورد از پرتو درمانی‌های زیر باشد:
پرتو درمانی کل مغز: در این روش اشعه به کل مغز تابانده می‌شود تا سلول‌های سرطانی را از بین ببرد. افرادی که تحت این درمان قرار می‌گیرند نیاز به ۱۰ تا ۱۵ درمان طی دو یا سه هفته نیاز دارند.
عوارض جانبی عبارتنداز خستگی، حالت تهوع و ریزش مو. درمان طولانی مدت با این روش با کاهش آگاهی در ارتباط است.
رادیو جراحی استریوتاکتیک(SRS): با این روش هر پرتو لزوماً پرقدرت نیست اما نقطه‌ای که تمام پرتوها به هم می‌رسند(در تومور مغزی)دز بسیار بالایی از پرتوها را دریافت می‌کند تا سلول‌های تومور را نابود سازد. SRS اغلب در یک جلسه انجام می‌گیرد و پزشکان می‌توانند چندین تومور را در یک جلسه درمان کنند. در اغلب موارد فرد می‌تواند همان روز به خانه بازگردد.
عوارض این روش شامل حالت تهوع، سردرد، تشنج و گیجی است. به نظر می‌رسد خطر کاهش آگاهی در طولانی مدت در این روش پایین‌تر است.
در سال‌های اخیر، پزشکان و محققان به پیشرفت‌های قابل توجهی در زمینه نحوه عملکرد پرتو درمانی کل مغز، رادیو جراحی استریوتاکتیک و نحوه اثر این دو روش بر زنده ماندن بیماران، کاهش آگاهی و کیفیت زندگی رسیده‌اند.
در انتخاب نوع پرتو درمانی که فرد تحت درمان با آن قرار خواهد گرفت، بیمار و پزشک باید عوامل مختلفی را در نظر بگیرند، مثلاً آیا فرد تحت درمان دیگری نیز قرار خواهد گرفت و پتانسیل فرد برای درمان پس از عود سرطان.
توانبخشی پس از درمان
به دلیل اینکه تومور می‌تواند در قسمت‌هایی از مغز که مهارت‌های حرکتی، گفتاری، دیداری و تفکر را کنترل می‌کنند رشد کند، توانبخشی پس از درمان تومور بخش مهمی از بهبودی است. پزشک فرد را به سرویس‌های زیر ارجاع خواهد داد:
فیزیوتراپی: می‌تواند به فرد کمک کند تا مهارت‌های حرکتی و قدرت عضلانی را دوباره به دست آورد.
کار درمانی: می‌تواند به بیمار کمک کند تا پس از درمان تومور مغزی یا حتی بیماری‌های دیگر به اعمال روزمره خود شامل کار بازگردد.
گفتار درمانی: می‌تواند مشکلات گفتاری فرد را بهبود بخشد.
