چرا باید ایمن شویم؟
هدف اصلی سلامت عمومی پیشگیری از بیماری است؛ چرا که پیشگیری از بیماری از درمان آن بسیار آسان‌تر و مقرون به صرفه‌تر است. ایمنی‌سازی فرایندی است که به وسیله‌ی آن افراد در برابر بیماری‌های عفونی ایمن یا مقاوم می‌شوند و به‌طور معمول از طریق واکسن عملی می‌شود. ایمنی‌سازی یک روش اثبات شده برای کنترل و از بین بردن بیماری‌های عفونی تهدید‌کننده‌ی زندگی است و تخمین زده می‌شود که سالانه از حدود دو تا سه میلیون مرگ و میر جلوگیری می‌کند. در طول سال‌ها، ایمن‌سازی جلوی اپیدمی بیماری‌های شایع مانند سرخک، اوریون و سیاه سرفه را گرفته است و همچنین شاهد ریشه‌کنی بیماری‌های دیگر مانند فلج اطفال و آبله هستیم.
ایمنی‌سازی روتین نقطه شروع مراقبت‌های بهداشتی در ابتدای زندگی است و فرصت زندگی سالم را از شروع زندگی تا سنین پیری برای هر کودک فراهم می‌کند. همچنین، ایمنی‌سازی یک استراتژی اساسی برای دستیابی به سایر اولویت‌های سلامتی، از کنترل هپاتیت ویروسی گرفته تا مهار مقاومت ضدمیکروبی، و فراهم کردن بستری برای سلامتی نوجوانان و بهبود مراقبت‌های قبل و بعد تولد می‌باشد.
برخی از واکسن‌ها فقط یک بار تجویز می‌شوند، اما برخی دیگر برای حفظ ایمنی و حفاظت مداوم در برابر بیماری به دوز یادآور نیاز دارند.
برای فهم عملکرد واکسن در مرحله اول باید بدانیم که چگونه سیستم ایمنی از ما در برابر بیماری‌های واگیردار محافظت می‌کند. وقتی میکروب‌ها به ما حمله می‌کنند، سیستم ایمنی یک سرى واکنش‌هايى را برای شناسایی و حذف آن‌ها از بدن شروع می‌کند. ما علائم نشان‌دهنده‌ی واکنش سیستم ایمنی را به صورت سرفه، عطسه، التهاب و تب تجربه می‌کنیم که برای به دام انداختن و از بین بردن عوامل تهدیدکننده بدن مثل باکتری‌ها انجام می‌شود. همچنین، این پاسخ ایمنی ذاتی باعث فعال شدن خط دوم دفاعی بدن می‌شود که ایمنی تطبیقی نامیده می‌شود. سلول‌های خاصی به نام سلول‌های B و سلول‌های T موظف مبارزه با میکروب‌ها و همچنین ثبت اطلاعات آن‌ها هستند که حافظهای از قبیل اینکه مهاجمین چه شکلی دارند و بهترین راه مبارزه با آن‌ها چیست ایجاد می‌کنند. این حافظهای که ایجاد می‌شود، در صورتی که عامل بیماری‌زا دوباره به بدن حمله کند، مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما با وجود این واکنش هوشمند هنوز احتمال خطر وجود دارد. بدن برای یادگیری چگونگی واکنش عامل بیماری‌زا و برای تقویت این خطوط دفاعی به زمان نیاز دارد و حتی اگر در زمان حمله، بدن برای مقابله با عامل خیلی ضعیف ویا خیلی جوان باشد، ممکن است در صورت قوی بودن عامل بیماری‌زا با خطر جدی مواجه شود.
اما چه می‌شود اگر ما بتوانیم قبل از اینکه حتی شخص بیمار شود، پاسخ ایمنی بدن را آماده کنیم؟ این کاری است که واکسن با استفاده از همان اصولی که بدن برای دفاع از خود بکار می‌گیرد، انجام می‌دهد. دانشمندان از واکسن‌ها برای فعال کردن سیستم ایمنی تطبیقی بدن بدون قراردادن انسان‌ها در معرض ابتلا به بیماری استفاده می‌کنند.
کودکان به کدام واکسن‌ها نیاز دارند؟
از آنجا که واکسیناسیون اغلب شرطی لازم برای ثبت‌نام در مدرسه است، مهم است که کودکان خود را کامل واکسینه کرده باشید. مزیت انجام این کار این است که کودکانتان در برابر بیماری‌هایی که منجر به مشکلات سلامتی جدی می‌شوند در امان می‌مانند. واکسیناسیون توصیه شده برای کودکان ۰ تا ۶ سال شامل موارد زیر می‌باشد:
- هپاتیت B
- روتاویروس
- دیفتری، کزاز و سیاه سرفه
- هموفیلوس آنفلوانزا نوع B
- پنوموکوک
- پولیوویروس
- آنفلوانزا
- سرخک، اوریون و سرخجه
- واریسلا (آبله مرغان)
- هپاتیت A
- مننگوکوک (برای گروه‌های پرخطر)
مهم است که کودکانتان طبق برنامه و به موقع واکسن‌های خود را دریافت کنند.
کدام واکسن‌ها در دوران بارداری توصیه می‌شوند و از دریافت کدام یک باید اجتناب کرد؟
به‌طور کلی، واکسن‌های حاوی ویروس‌های کشته شده (غیرفعال) می‌توانند به زنان باردار تزریق شوند. واکسن‌های حاوی ویروس زنده به زنان باردار توصیه نمی‌شود.
به‌طور معمول دو واکسن در دوران بارداری توصیه می‌شود:
واکسن آنفلوانزا. واکسن آنفلوانزا به زنانی که در فصل ابتلا به آنفلوانزا باردار هستند، توصیه می‌شود. واکسن آنفلوانزا از ویروس غیرفعال ساخته می‌شود، در نتیجه برای مادر و جنین ایمن است. در حالی که باید از واکسن اسپری استنشاقی آنفلوانزا که از ویروس زنده تهیه می‌شود، اجتناب کرد.
واکسن توکسوئید کزاز، واکسن ضعیف شده‌ی توکسوئید دیفتری و واکسن غیرسلولی سیاه سرفه. یک دوز از این واکسن سه‌گانه در طی هر حاملگی توصیه می‌شود تا از نوزاد در برابر سیاه سرفه محافظت کند؛ صرف نظر از اینکه مادر آخرین واکسن سه‌گانه یا دوگانه (کزاز و دیفتری) را چه زمانی دریافت کرده باشد. در حالت ایده‌آل، واکسن باید بین هفته‌های ۲۷ و ۳۶ بارداری تزریق شود.
دریافت واکسن آنفلوانزا و واکسن سه‌گانه (کزاز، دیفتری و سیاه سرفه) در طول بارداری می‌تواند از مادر در برابر عفونت و همچنین از نوزاد بعد از تولد تا زمان دریافت واکسیناسیون محافظت کند. این مهم است، زیرا آنفلوانزا و سیاه سرفه می‌توانند به‌ویژه برای نوزادان خطرناک باشند.
اگر در حال مسافرت به خارج از کشور هستید ویا در معرض عفونت‌های خاص قرار دارید، ممکن است پزشک‌تان واکسن‌های دیگری از جمله هپاتیت A و هپاتیت B را نیز در طول دوران بارداری توصیه کند. همچنین، پزشک‌تان اجتناب از واکسن‌های حاوی ویروس زنده را در طول بارداری توصیه خواهد کرد. نمونه‌ای از واکسن‌هایی که باید در طول بارداری اجتناب کنید عبارتند از:
- واکسن واریسلا
- واکسن MMR (سرخک، اوریون و سرخجه)
- واکسن واریسلا زوستر
اگر قصد بارداری دارید، با پزشک خود درباره‌ی واکسن‌هایی که ممکن است از قبل نیاز داشته باشید صحبت کنید. واکسن‌های زنده باید حداقل یک ماه قبل از حاملگی دریافت شوند. همسر و سایر افراد بسیار نزدیک‌تان نیز باید برای کاهش ریسک مواجهه‌ی شما و نوزادتان با آنفلوانزا، واکسن آن را دریافت کنند. با این حال، اگر واکسن سه‌گانه را تا به امروز دریافت کرده‌اند، نیازی به واکسن اضافی سیاه سرفه نیست.
انواع واکسن
واکسن‌ها انواع مختلفی دارند. نوع اول واکسن‌های زنده ضعیف‌شده هستند. این واکسن‌ها از خود عامل بیماری‌زا ساخته شده‌اند اما خیلی ضعیف‌تر و بی‌خطرتر از آن هستند. نوع بعدی واکسن‌های غیرفعال هستند که در آن‌ها عامل بیماری‌زای مرده استفاده می‌شود. ضعیف و غیرفعال کردن در هر دو نوع واکسن تضمین می‌کند که عامل بیماری‌زا نمی‌تواند باعث ایجاد بیماری کامل شود. ولی دقیقا مشابه بیماری می‌تواند باعث تحریک پاسخ ایمنی شود و خصوصیات عوامل بیماری‌زا را به بدن برای تشخیص حمله آن‌ها آموزش می‌دهد.
نکته منفی این است که ساخت واکسن‌های زنده ضعیف‌شده می‌تواند سخت باشد. چون زنده و تا حدودی قوی هستند و افراد با ایمنی ضعیف نمی‌توانند از آن‌ها استفاده کنند و واکسن‌های ساخته شده با عامل بیماری‌زای مرده ایمنی درازمدت ایجاد نمی‌کنند.
نوع دیگر، واکسنی است که از بخشی از پاتوژن به نام آنتی‌ژن ساخته شده و عملا باعث برانگیختن پاسخ ایمنی می‌شود. با جدا کردن بیشتر و بیشتر ترکیبات اختصاصی آنتی‌ژن‌ها مثل پروتئین‌ها و پلی‌ساکاریدها، این واکسن‌ها می‌توانند واکنش‌های اختصاصی را برانگیزند.
دانشمندان در حال ساخت طیف جدیدی از واکسن‌ها به نام واکسن‌های DNA هستند. برای ساخت این نوع، دانشمندان ژن‌هایی را جدا کردند که آنتی‌ژن‌های اختصاصی را کد می‌کنند که بدن برای برانگیختن پاسخ ایمنی در برابر عامل بیماری‌زای خاص نیاز دارد. وقتی واکسن به بدن انسان تزریق می‌شود، این ژن‌ها سلول‌های بدن را وادار به ساخت آنتی‌ژن‌ها می‌کنند. این فرایند باعث ایجاد واکنش ایمنی قوی‌تر می‌شود و بدن را برای تهدیدهای بعدی آماده می‌کند و چون واکسن فقط دارای مواد ژنتیکی اختصاصی است، هیچگونه ترکیبات باقی‌مانده از عامل بیماری‌زا که ممکن است باعث ایجاد بیماری یا آسیب به بیمار شود را نخواهد داشت. اگر این واکسن‌ها موفقیت‌آمیز باشند، ما قادر به درمان موثرتر حمله عامل بیماری‌زا در سال‌های آینده خواهیم بود. ادامه‌ی سیر تکاملی واکسن‌ها ممکن است حتی ما را روزی قادر به درمان بیماری‌هایی نظیر HIV، مالاریا ویا ابولا کند.
عوارض جانبی واکسیناسیون چیست؟
امروزه واکسن‌ها ایمن در نظر گرفته می‌شوند. همانند سایر داروها، واکسن‌ها نیز می‌توانند عوارض جانبی داشته باشند. در اغلب موارد معمولا خفیف می‌باشد. شایع‌ترین واکنش‌های جزئی به واکسیناسیون عبارتند از:
- درد یا قرمزی در اطراف محل تزریق
- تب پایین
عوارض این چنینی معمولا تا چند روز ناپدید می‌شوند. در موارد بسیار نادر، تب بالا، بیش از ۴۰ درجه سانتی‌گراد، می‌تواند با واکسن ایجاد شود. این نوع تب به فرزندتان آسیب نمی‌زند، اما می‌تواند احساس ناراحتی ایجاد کند. همچنین شناخته شده است که کودکان واکنش‌های آلرژیک جدی به واکسن دارند. این معمولا خیلی سریع بعد از تزریق واکسن رخ می‌دهد و کلینیک‌ها تجهیزات لازم برای کنترل شرایط دارند. اگر فکر می‌کنید که فرزندتان نسبت به جزئی از واکسن حساسیت دارد یا ممکن است داشته باشد، حتما با پزشک در میان بگذارید.
پزشکان معتقدند که مزایای پیشگیرانه‌ی اثبات شده‌ی واکسن به مراتب بیشتر از خطرات عوارض جانبی اندک ناشی از آن‌هاست.
واکسیناسیون چقدر موثر است؟
واکسن‌ها در
پیشگیری از بیماری‌ها بسیار موثر هستند، اما همیشه اثربخش نیستند. اکثر واکسن‌های
توصیه شده دوران کودکی ۹۰ تا ۱۰۰ درصد موثرند. با این حال، به دلایلی که کاملا
شناخته شده نیستند، گاهی اوقات کودکی بعد از دریافت واکسن به طور کامل در مقابل
بیماری ایمن نمی‌شود. این دلیل بیشتری برای واکسیناسیون کودکان است؛ کودکانی که
واکسن برایشان ۱۰۰ درصد موثر می‌باشد، از تعداد اندک کودکانی که به طور کامل ایمن
نمی‌شوند، از طریق کاهش احتمال مواجهه هر کدام با بیماری، محافظت می‌کنند.
حتی در مواردی که واکسن
کودکتان را ۱۰۰ درصد ایمن نکند، علائم -درصورت مواجهه کودک با
بیماری عفونی- نسبت به حالتی که اصلا واکسن دریافت نکرده باشد، خفیف‌تر خواهد بود.
