پرتودرمانی یا رادیوتراپی یکی از روش‌های درمان سرطان است که از پرتوهای پرانرژی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی بهره می‌گیرد. در پرتودرمانی عمدتاً از انرژی پرتوهای ایکس استفاده می‌شود، اما استفاده از انرژی پروتون‌ها یا منابع دیگر هم رایج است.
در راذوتراپی عمدتاً پرتو از خارج بدن به نقطه‌ای کوچک و دیقق تابانده می‌شود، اما در نوع خاصی از آن که براکی‌تراپی یا نزدیک‌درمانی نام دارد، منبع تابش در داخل بدن قرار می‌گیرد.
پرتودرمانی با هدف قراردادن پایه‌های ژنتیکی کنترل‌کنندۀ رشد و تقسیم سلولی، سلول هدف را از بین می‌برد. با توجه به این نکته که در طی پرتودرمانی برخی سلول‌های سالم نیز آسیب می‌بینند، یکی از اصلی‌ترین اهداف رادیوتراپی کاهش صدمات وارده به سلول‌های سالم است.
کاربردها
بیش از نیمی از افراد مبتلا به سرطان در طول روند درمانی خود از پرتودرمانی استفاده می‌کنند. پرتودرمانی تقریباً در درمان تمامی انواع سرطان کاربرد دارد. هم‌چنین از پرتودرمانی در درمان توده‌های غیرسرطانی (خوش‌خیم/بی‌خطر) استفاده می‌شود.
پرتودرمانی می‌تواند در مراحل مختلفی از روند درمانی افراد مبتلا به سرطان استفاده شود:
- به‌عنوان تنها درمان (یا درمان اصلی)
- قبل از جراحی و برای کوچک کردن اندازۀ تومور (Neoadjuvant therapy)
- پس از جراحی و برای توقف رشد سلول‌های سرطانی باقی‌ماندۀ احتمالی (Adjuvant therapy)
- به همراه سایر روش‌های درمانی، مثل شیمی‌درمانی، و برای تخریب سلول‌های سرطانی
- برای کاهش غلائم در سرطان‌های پیشرفته
خطرات
عوارض جانبی رادیوتراپی بستگی به محل تحت تابش و مقدار تابش دارد؛ بنابراین عوارض جانبی قابل مشاهده در بیمار طیفی گسترده از صفر تا تمام عوارض دارد که بیشتر این عوارض هم موقتی هستند و با پایان دورۀ درمان ناپدید می‌شوند.
- عوارض عمومی: ریزش موها (گاهاً دائمی)، سوزش پوست، خستگی
- عوارض در ناحیۀ سر و گردن: خشکی دهان، افزایش غلظت بزاق، مشکل در بلع، گلودرد، تغییر حس چشایی، تهوع، زخم دهان، پوسیدگی دندان
- سینه: مشکل در بلع، سرفه، کوتاهی نفس
- شکم: تهوع، استفراغ، اسهال
- لگن: اسهال، احساس سوزش در مثانه، تکرر ادرار، اختلال عملکرد جنسی
برخی از عوارض جانبی ممکن است بعداً ظاهر شوند. در موارد نادر، ممکن است توده‌ای جدید – در جایی غیر از محل تحت تابش پرتو – تشکیل شود. بهتر است بیمار ابتدا در مورد عوارض جانبی پرتودرمانی با پزشک خود صحبت کند.
اقدامات مقدماتی
- شبیه‌سازی تابش: ابتدا تیم پزشکی زاویه و موقعیت مناسب برای تابش پرتو را مشخص و محل تابش را علامت‌گذاری می‌کند.
- اسکن‌های برنامه‌ریزی: تیم پزشکی با CTاسکن به نعیین محل تابش میپردازد.
پس از انجام مراحل بالا، تیم پزشکی نوع و مقدار دوز تابش زا انتخاب می‌کند.
نتایج
پس از درمان، پزشک با اسکن‌های دوره‌ای روند پاسخ سرطان به درمان را پیگیری می‌کند. در برخی موارد، بیمار بلافاصله به پرتودرمانی پاسخ می‌دهد. در موارد دیگر چند هفته تا جند ماه زمان لازم است. لازم به ذکز است که پرتودرمانی به برخی از بیماران هم کمک شایانی نمی‌کند.
