چرخه‌ی قاعدگی زنان از آن جهت اهمیت دارد که ضمن آزادسازی تخمک، رحم را برای بارداری احتمالی آماده می‌سازد. این چرخه از دوران بلوغ حدود ۱۰ الی ۱۶ سالگی آغاز شده و با یائسگی در حدود سن ۵۱ سالگی تمام می‌شود و هر چرخه حدود ۲۱ الی ۳۵ روز به طول می‌انجامد. هر زن به طور میانگین ۴۵۰ بار پریود می‌شود بنابراین شناخت آن‌چه در بدن زنان در این دوره می‌گذرد و مشکلات احتمالی آن، بر هر مؤنث و مذکری واجب است.
آناتومی و فیزیولوژی دستگاه تولید مثلی زنان
دستگاه تولید مثلی زنان وظایف متعددی را دارا است و وظیفه‌ی تولید تخمک که برای تولید مثل ضروری می‌باشد را برعهده دارد. این دستگاه به گونه‌ای طراحی شده است تا تخمک را از محل تولید آن یعنی تخمدان به محل مناسب لقاح برساند. لقاح به آمیزش تخمک و اسپرم (سلول جنسی مردانه) گفته می‌شود که بعد از لقاح به مجموع آن دو تخم اطلاق می‌شود که معمولا لقاح در لوله‌های فالوپ اتفاق میفتد. مرحله‌ی بعد لانه‌گزینی تخم در دیواره‌های رحم است. اگر لقاح و یا لانه‌گزینی اتفاق نیفتد، قاعدگی یا همان پریود را شاهد می‌باشیم.
آناتومی دستگاه تولید مثلی زنان
کارکرد ساختارهای خارجی دستگاه تولید مثلی زنان از دو جهت است:
- ورود اسپرم به درون بدن
- حفاظت از اندام‌های تناسلی داخلی در مقابل عفونت
ساختارهای تناسلی خارجی اصلی این دستگاه، شامل:
- لابیا ماژور. لابیا ماژور از دیگر ساختارهای تولید مثلی خارجی حفاظت می‌کند. این ساختار بزرگ و گوشتی دارای غدد مترشحه عرق و چربی است. بعد از بلوغ، سطح لابیا ماژور با مو پوشیده می‌شود.
- لابیا مینور. لابیا مینور در قیاس با لابیا ماژور بسیار کوچک است و درست در سمت داخلی آن قرار دارد که ورودی واژن (کانالی که انتهای رحم را به خارج از بدن وصل می‌کند.) و میزراه (لوله‌ای که ادرار را از مثانه به خارج از بدن انتقال می‌دهد.) را احاطه کرده است.
- غدد بارتولن. این غدد در اطراف ورودی واژن قرار دارند و موکوس ترشح می‌کنند.
- کلیتوریس. امتداد دو لابیا مینور به کلیتوریس می‌رسد که برجستگی کوچک و حساسی ست که توسط پوست پوشیده شده است و مانند پنیس در مردان کلیتوریس در مقابل محرک‌ها بسیار حساس است.
اندام‌های تولید مثلی داخلی شامل:
- واژن. واژن کانالی است که سرویکس (بخش انتهایی رحم) را به خارج از بدن وصل می‌کند و نام دیگر آن کانال زایمان است.
- رحم.
رحم اندام توخالی و گلابی شکلی است که
جنین در آن رشد می‌کند. رحم به دو قسمت تقسیم شده است:
- سرویکس که قسمت انتهایی رحم بوده و به داخل واژن باز می‌شود.
- تنه‌ی اصلی رحم
تنه‌ی اصلی برای جای‌گیری جنین در حال رشد به راحتی انبساط می‌یابد. کانال ناحیه سرویکس اجازه می‌دهد تا اسپرم وارد شده و خون ناشی از قاعدگی از بدن خارج شود.
- تخمدان‌ها. تخمدان‌ها اندام‌هایی کوچک و بیضی شکلی هستند که در دو سمت رحم قرار گرفته‌اند و وظیفه‌ی تولید تخمک و هورمون‌ها را برعهده دارند.
- لوله‌های فالوپ. لوله‌های باریکی که ضمن اتصال به بخش فوقانی رحم، تخمک را از تخمدان به درون رحم هدایت می‌کنند و لقاح معمولا در داخل همین لوله‌ها اتفاق میافتد. تخم سپس به درون رحم منتقل شده و درون دیواره‌های رحم لانه‌گزینی می‌کند.
چرخه‌ی قاعدگی
زنان در سنین باروری چرخه‌های ماهانه‌ای از تغییرات هورمونی دارند. در هر چرخه، بدن برای بارداری احتمالی خود را آماده می‌کند. اصطلاح قاعدگی (Menstruation) به ریزش دوره‌ای دیواره رحم گفته می‌شود و هر چرخه به طور میانگین ۲۸ روز به طول انجامیده و چندین فاز دارد:
- فاز فولیکولار
- فاز تخمک‌گذاری
- فاز لوتئال
۴ هورمون اصلی (هورمون ماده‌ای است که در بدن آزاد شده و عملکرد سلول‌ها و اندام‌ها را تنظیم می‌کند.) در این چرخه نقش دارند:
- هورمون محرک فولیکولی (Follicle-stimulating hormone, FSH)
- هورمون لوتئینی (Luteinizing hormone, LH)
- استروژن
- پروژسترون
فاز فولیکولار
این فاز در روز نخست پریود آغاز می‌شود. در طول این فاز دو هورمون FSH و LH از مغز به درون خون ترشح شده و به تخمدان‌ها می‌رسند و موجب تحریک رشد ۱۵ الی ۲۰ تخمک درون فولیکول‌های خود می‌کنند. این هومون‌ها (FSH و LH) ترشح هورمون زنانه استروژن را تحریک کرده با افزایش سطح استروژن، سطح FSH در خون کاهش می‌یابد این هماهنگی باعث می‌شود تا تعداد محدودی از تخمک‌ها کاملا بالغ بشوند. با ادامه‌ی فاز فولیکولی، یک فولیکول در یک تخمدان به رشد خود ادامه می‌دهد و این فولیکول غالب رشد سایر فولیکول‌ها را سرکوب کرده و شروع به ترشح استروژن می‌کند.
فاز تخمک‌گذاری
فاز تخمک‌گذاری، ۱۴ روز پس از فاز فولیکولی آغاز می‌شود. این فاز نقطه‌ی میانی چرخه‌ی قاعدگی است که در واقع چرخه‌ی بعدی ۲ هفته پس از این فاز آغاز می‌شود. در طول این فاز، افزایش ترشح سطح استروژن از فولیکول غالب موجب تحریک ترشح LH از مغز خواهد شد که در این حالت تخمک از درون فولیکول آزاد خواهد شد. با آزاد شدن تخمک، توسط زائده‌های انگشتی شکل اتنهایی لوله‌ی فالوپ که فیمبریا نامیده می‌شوند، به درون لوله‌ی فالوپ هدایت می‌شوند. علاوه بر این ترشح موکوس در سرویکس افزایش می‌یابد. در صورت مقاربت در طول این زمان، این موکوس ضخیم به لقاح اسپرم کمک خواهد کرد.
فاز لوتئال
فاز لوتئال درست بعد از فاز تخمک‌گذاری آغاز می‌شود، پس ازآزادسازی تخمک، فولیکول باقی‌مانده به جسم زرد تبدیل می‌شود، جسم زرد هورمون پروژسترون را ترشح می‌کند که این هورمون رحم را برای لانه‌گزینی آماده می‌سازد. در صورت لقاح، تخم از درون لوله‌ی فالوپ به رحم منتقل شده و زن باردار خواهد شد. اما اگر لقاح اتفاق نیافتد، تخمک دفع خواهد شد و دیواره‌ی رحم به اصطلاح می‌ریزد و ما آن را به صورت خونریزی می‌بینیم.
