خواب‌رفتگی (PARESTHESIA)
نکات برجسته
۱. خواب‌رفتگی ممکن است گذرا و یا مزمن باشد. در صورت شک داشتن بر اینکه مزمن هست یا نه باید به پزشک خود مراجعه فرمایید.
۲. خواب‌رفتگی مزمن دلایل زیادی دارد ازجمله کمبود ویتامین، انجام حرکات تکراری یا بیماری‌های دیگری که منجر به آن شده‌اند.
۳. خواب‌رفتگی گذرا بدون درمان برطرف می‌شود اما نوع مزمن آن اغلب به درمان نیاز دارد و ممکن است که کاملاً از شر آن خلاص نشوید.
چنانچه احساس خزیدن چیزی را روی پوستتان حس کنید یا احساس بی‌حسی یا بدون دلیل ظاهری خارشی وجود داشته باشد احتمالاً دچار خواب‌رفتگی شده‌اید.
تقریباً همه افراد گاه‌وبیگاه این مورمور شدگی را تجربه کرده‌اند. یکی از معمول‌ترین اوقاتی که افراد از احساس سنجاق‌ها سوزن‌ها (!) مطلع می‌شوند وقتی است که دست‌ها و یا پاهای آن‌ها دچار «به خواب رفتن» می‌شوند. این احساس معمولاً هنگامی‌که به‌طور غیر عمد فشاری را بر روی عصبی وارد کرده‌اید پدید می‌آید. درصورتی‌که موقعیت خود را تغییر دهید و فشار از روی عصب مذکور برداشته شود این حالت برطرف می‌شود. این نوع از خواب‌رفتگی موقت است و معمولاً بدون درمان برطرف می‌شود. درصورتی‌که خواب‌رفتگی پایدار بماند احتمالاً بیماری نهفته‌ای دارید که نیازمند درمان است.
نشانه‌های خواب‌رفتگی چیست؟
خواب‌رفتگی هر قسمتی از بدن را می‌تواند درگیر کند اما معمولاً موارد زیر را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد:
• دست‌ها
• بازوها
• ساق پا
• مچ پا
این نشانه‌ها ممکن است گذرا یا مزمن باشند. نشانه‌های آن می‌تواند احساس بی‌حسی، ضعف، مورمور شدن، سوزش و سرما باشد.
خواب‌رفتگی مزمن می‌تواند باعث القای حس درد چاقوخوردگی منجر به ناتوانی (حالت دست‌وپا چلفتی) اندام دیگر شود. اگر خواب‌رفتگی در ساق پا و پایین‌تر از آن اتفاق بیفتد می‌تواند راه رفتن را دشوار کند.
درصورتی‌که علائم باقی بماند و یا کیفیت زندگی فرد را تحت تأثیر قرار دهد مراجعه به پزشک لازم است. ممکن است بیماری نهفته‌ای وجود داشته باشد که این یکی از علائم آن است و نیازمند درمان است.
چه اتفاقی باعث خواب‌رفتگی می‌شود؟
تشخیص علت آن همیشه ممکن نیست. نوع گذرا اغلب به دلیل وارد شدن فشار روی عصب یا یک دوره‌ی کوتاه خون‌رسانی ضعیف است که این اتفاق زمانی که روی دست خود می‌خوابید یا برای مدت طولانی در حالت چهارزانو می‌نشینید می‌تواند اتفاق بیفتد؛ اما نوع مزمن آن می‌تواند نشانه‌ی آسیب عصبی باشد. بیماری رادیکولوپاتی (Radiculopathy) و نوروپاتی (neuropathy) دو نوع آسیب عصبی هستند.
بیماری ریشه عصبی (رادیکولوپاتی Radiculopathy)
رادیکولوپاتی وضعیتی است که در آن ریشه‌های اعصاب ملتهب، فشرده یا متورم و دردناک می‌شوند؛ که این حالت می‌تواند ناشی از موارد زیر باشد:
- بیرون‌زدگی دیسک (مهره‌ای) که بر عصب فشار وارد می‌کند
- تنگ‌شدگی کانالی که عصب را از طناب نخاعی به دست‌وپا منتقل می‌کند
- هر توده‌ای که به عصب هنگام خروج از ستون نخاعی فشار وارد می‌کند
رادیکولوپاتی که قسمت پایینی کمر (قسمت پشت شکمی) را تحت تأثیر قرار می‌دهد بیماری ریشه عصبی کمری (لومبار رادیکولوپاتی) نامیده می‌شود. لومبار رادیکولوپاتی می‌تواند موجب خواب رفتن در ساق پا یا مچ پا به پایین شود. در موارد شدیدتر فشار بر روی عصب سیاتیک می‌تواند باعث ضعف در ساق پا گردد. عصب سیاتیک عصب بزرگی است که از قسمت پایین طناب نخاعی شروع می‌شود.
بیماری ریشه عصبی گردنی (Cervical Radiculopathy سرویکال رادیکولوپاتی) اعصاب حس و قدرت بازوها را درگیر می‌کند. در صورت ابتلا به این بیماری، احتمال تجربه‌ی موارد زیر وجود دارد:
- درد مزمن در ناحیه گردن
- خواب‌رفتگی در نوک انگشت دست‌ها
- ضعف بازوها
- ضعف دست‌ها
بیماری سیستم عصبی (نوروپاتی Neuropathy)
آسیب مزمن عصبی علت این بیماری است. معمول‌ترین دلیل نوروپاتی گرانباری گلوکز یا قند خون بالاست.
دلایل احتمالی دیگر شامل:
- تروما، هرگونه ضربه و جراحت در اندام‌ها شامل: عروق، ماهیچه‌ها و غیره
- آسیب‌های حرکتی تکراری
- بیماری‌های خود ایمنی مانند آرتروز روماتوئید
- بیماری‌های عصبی مانند MS
- بیماری‌های کلیوی
- بیماری‌های کبدی
- سکته (هرگونه اختلال در خون‌رسانی عروق)
- وجود تومور در مغز یا اعصاب نزدیک به آن
- اختلال و بیماری در مغز استخوان یا بافت‌های پیوندی
- کم‌کاری تیروئید
- کمبود ویتامین B1، B6، B12، E یا نیاسین
- ویتامین D زیاد
- عفونت‌هایی مانند زونا، ایدز و بیماری‌های لایم
- مصرف داروهای خاص مانند داروهای شیمی‌درمانی
- قرار گرفتن در معرض مواد سمی مانند مواد شیمیایی یا فلزات سنگین
- آسیب‌های عصبی درنهایت می‌توانند به بی‌حسی پایدار یا فلج شدن منجر شوند
چه افرادی در معرض خواب‌رفتگی هستند؟
خواب‌رفتگی گذرا را هر فردی می‌تواند تجربه کند. ریسک ابتلا به بیماری ریشه عصبی (رادیکولوپاتی) با افزایش سن افزایش می‌یابد. همچنین در صورت وجود موارد زیر احتمال وقوع آن افزایش می‌یابد:
- انجام حرکات تکراری که به‌صورت مرتب اعصاب را تحت‌فشار قرار می‌دهند مانند تایپ کردن، نواختن آلت موسیقی و ورزش‌هایی مانند تنیس
- افراط الکل و رژیم غذایی که مواد لازم را به بدن نمی‌رساند (رژیم غذایی فقیر) که باعث کمبود ویتامین‌ها مخصوصاً B12 و فولات می‌شود.
- داشتن دیابت نوع ۱ یا ۲
- داشتن بیماری خود ایمنی
- وجود بیماری عصبی مانند MS
چگونه تشخیص داده می‌شود؟
در صورت وجود خواب‌رفتگی پایدار بدون دلایل آشکار به پزشک خود مراجعه فرمایید. سابقه پزشکی خود را جهت ارائه به پزشک آماد کنید. هرگونه فعالیت انجام داده که حرکات تکراری در آن وجود داشته را ذکر کنید. همچنین لیستی از داروهایی که اخیراً مصرف کرده‌اید (چه با نسخه پزشک و چه بدون نسخه پزشک) را تهیه کنید.
پزشک شما شرایط سلامتی مشخص شمارا برای کمک به تشخیص در نظر خواهد گرفت. برای مثال اگر شما دچار دیابت هستید پزشک آسیب عصبی یا نوروپاتی را بررسی خواهد کرد.
پزشک احتمالاً آزمایش‌های جسمانی کاملی از شما خواهد گرفت که به‌احتمال‌زیاد شمال آزمایش‌های عصبی نیز می‌باشد. آزمایش خون و دیگر تست‌های آزمایشگاهی مانند بیرون کشیدن مایع نخاعی می‌تواند در نفی بیماری‌های خاص به پزشک کمک کند.
درصورتی‌که پزشک به وجود مشکلی در گردن و یا ستون فقرات شک کند، احتمالاً آزمایش‌های تصویری مانند اشعه X، CT اسکن یا تصویربرداری MRI را تجویز خواهد کرد.
با توجه به نتایج احتمالاً شمارا به متخصصی مانند متخصص اعصاب، ارتوپد یا متخصص غدد ارجاع می‌دهد.
درمان خواب‌رفتگی چیست؟
درمان بستگی به علت آن دارد، در برخی موارد احتمال دارد که برای درمان این مشکل علت اولیه آن را از بین ببرند. به‌عنوان‌مثال اگر آسیب به سبب حرکات تکراری باشد کمی تغییر در سبک زندگی یا فیزیوتراپی (ورزش‌درمانی) می‌تواند موجب حل مشکل شود.
اگر خواب‌رفتگی به علت بیماری نهفته‌ای باشد درمان آن بیماری نهفته می‌تواند یارای تعدیل نشانه‌های خواب‌رفتگی باشد.
وضعیت شخصی فرد نشانگر این است که آیا علائم بهبود خواهند یافت یا خیر. بعضی انواع آسیب‌های عصبی بازگشت‌ناپذیرند.
چشم‌اندازی بر افراد دچار مورمور شدگی!
نوع گذرا معمولاً در عرض چند دقیقه از بین می‌رود.
ممکن است فرد خواب‌رفتگی مزمن داشته باشد که این احساس عجیب‌وغریب از بین نرود. یا اغلب این احساس دوباره بازمی‌گردد. در صورت شدت داشتن علائم می‌تواند زندگی روزمره را دشوار کند و این موضوع اهمیت یافتن علت اصلی خواب‌رفتگی را آشکار می‌کند. در صورت ضرورت هرچه سریع‌تر با فرد دیگری مشورت کنید یا به متخصص مراجعه فرمایید.
شدت نوع مزمن و اینکه چه مدت طول خواهد کشید عمیقاً بستگی به علت اصلی آن دارد. در برخی موارد درمان بیماری اولیه (نهفته) مشکل را برطرف خواهد کرد.
درصورتی‌که شیوه‌های درمان پیشنهادی جواب نداد حتماً پزشک خود را در جریان بگذارید. در این صورت می‌تواند روند درمان را تعدیل کند.
چگونه می‌توان از خواب‌رفتگی جلوگیری کرد؟
این عارضه همیشه قابل‌پیشگیری نیست. مثلاً شما احتمالاً نمی‌توانید از خوابیدن روی دست‌هایتان دست بکشید! (البته اگر خیلی مایل به آن باشید!) گرچه گام‌هایی برای کاهش قطعی یا شدت عارضه وجود دارد. برای مثال استفاده از مچ‌بند در شب می‌تواند فشار بر روی اعصاب دست را کاهش دهد و به برطرف شدن علائم عارضه که در شب تجربه می‌شوند کمک کند.
برای پیشگیری از خواب‌رفتگی موارد زیر را رعایت کنید:
- در صورت امکان از حرکات تکراری بپرهیزید
- در صورت ضرورت به انجام کارهای تکراری زیاد، استراحت کنید
- درصورتی‌که مجبور به نشستن برای مدت طولانی هستید تا جای ممکن بلند شوید و چرخی در اطراف بزنید
درصورتی‌که دیابت یا بیماری مزمن دیگری دارید کنترل و مدیریت دقیق بیماری می‌تواند شانس ابتلا به خواب‌رفتگی و مورمور شدگی را کاهش دهد.
