تعریف
آزمایش تراکم استخوان قابلیت تشخیص میزان تراکم استخوان شما را دارد. با استفاده از این آزمایش می‌توانید خطر ابتلای خود به بیماری‌هایی از جمله پوکی استخوان را نیز مشخص نمایید. پوکی استخوان عارضه‌ای است که در آن استخوان‌های فرد سست بوده و خطر شکستگی در آن بسیار بالا می‌باشد.
در گذشته پوکی استخوان تنها پس از شکسنگی‌های استخوان قابل تشخیص بود. آزمایش تراکم استخوان با دقتی بالا توانایی محاسبه تراکم بافت استخوان افراد را خواهد داشت.
این آزمایش با استفاده از اشعه ایکس جرم کلسیم و سایر مواد معدنی استخوان را در واحد حجم اندازه‌گیری می‌کند. استخوان‌هایی که برای این آزمایش مورد استفاده قرار می‌گیرند، شامل نخاع، لگن و ساعد خواهند بود.
علت انجام این آزمایش چیست؟
پزشکان انجام این آزمایش را به علل زیر تجویز می‌کنند:
- تشخیص کاهش تراکم استخوانی پیش از شکستن استخوان
- به‌منظور بررسی خطرات شکستگی استخوان
- مونیتورینگ درمان پوکی استخوان
در واقع هر چه میزان مواد معدنی استخوان شما در واحد حجم بیشتر باشد، تراکم استخوانی بالاتر خواهد بود و هرچه تراکم استخوان بالاتر باشد، استخوان‌ها قوی‌تر بوده و خطر کم‌تری برای شکستگی آن‌ها وجود خواهد داشت. تست تراکم استخوانی با اسکن‌های استخوانی متفاوت می‌باشد. اسکن استخوانی نیاز به تزریق مواد ویژه‌ای داشته و برای تشخیص شکستگی‌ها، سرطان، عفونت‌ها و سایر ناهنجاری‌های استخوانی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
بیماری پوکی‌استخوان در میان زنان سال‌خورده شیوع فراوانی دارد، با این حال مردان نیز ممکن است با این عارضه مواجه گردند. سوای از جنسیت، پزشک‌تان تست تراکم استخوانی را ممکن است به سبب موارد زیر پیشنهاد نماید:
- کاهش قد: در صورتی که فردی با کاهشی به میزان حداقل ۴ سانتی‌متر از قد خود مواجه شده باشد، نیاز است تا این تست را انجام دهد. علت کاهش قد ممکن است ناشی از شکستگی‌های ستون‌فقرات ویا پوکی استخوان باشد.
- شکستگی‌های استخوانی: شکستگی‌های استخوانی ظریف و ترد هنگامی که تراکم استخوانی با کاهش جدی مواجه شده باشد به وقوع می‌پیوندد.
- استفاده از برخی دارو‌ها: استفاده طولانی مدت از برخی دارو‌ها از جمله پردنیزون، پروسه بازسازی بافت استخوانی را با مشکل مواجه می‌سازد. همین عامل ممکن است سبب ایجاد پوکی‌استخوان و کاهش تراکم استخوانی گردد.
- دریافت پیوند: افرادی که ارگانی خاص ویا مغز استخوان را به‌صورت پیوندی دریافت نموده‌اند، ریسک بالاتری برای ابتلا به پوکی استخوان نشان می‌دهند. علت این موضوع تداخل دارو‌های سرکوب‌کننده سیستم ایمنی (به‌منظور عدم رد پیوند) با سیستم بازسازی استخوانی می‌باشد.
- کاهش در سطح هورمون‌ها: علاوه بر کاهش طبیعی هورمون‌های بدن بعد از دوره یائسگی، میزان هورمون استروژن در زنان ممکن است به علل گوناگونی از جمله درمان‌های سرطان با کاهشی جدی روبرو گردد. همچنین برخی درمان‌ها برای مقابله با سرطان پروستات سبب کاهش سطح هورمون تستسترون می‌گردد. کاهش غلظت هورمون‌های جنسی در هر دو جنس خطر پوکی استخوان و کاهش تراکم استخوانی را افزایش می‌دهد.
خطرات
محدودیت‌های تست تراکم استخوانی شامل موارد زیر می‌باشند:
- تفاوت میان متد‌های گوناگون آزمایش: دستگاه‌های اصلی که فرآیند محاسبه تراکم استخوانی را از استخوان‌های ستون‌فقرات و لگن انجام می‌دهند دقیق‌تر و پر هزینه‌تر از دستگاه‌های تست تراکم استخوان از ساعد، انگشتان و پاشنه هستند.
- علت عارضه را مشخص نمی‌سازند: آزمایش تراکم استخوان تنها قادر به گزارش کاهش ویا افزایش تراکم استخوانی بده و توانایی شناسایی علت موضوع را ندارد.
چگونه برای آزمایش آماده شویم؟
تست تراکم استخوانی بسیار ساده، سریع و بدون درد است. در واقع هیچ‌گونه آمادگی برای این آزمایش نیاز نخواهد بود. در صورتی که آزمایش خود را در مراکز درمانی و بیمارستان‌ها انجام می‌دهید و پیش از آزمایش از مواد تراکم‌زا (کنتراست) از جمله باریم استفاده نموده‌اید، موضوع را با پزشک خود در میان بگذارید. مواد کنتراست ممکن است روند محاسبه تراکم استخوانی شما را با مشکل مواجه سازد.
چه انتظاراتی باید از این آزمایش داشت؟
تست تراکم استخوانی در اغلب موارد از استخوان‌هایی که بیشترین احتمال شکستگی را دارند انجام می‌گیرد:
- مهره‌های پایینی کمر
- گردن نازک استخوان ران (فمور) پس از مفصل لگن
- استخوان‌های موجود در ساعد
در هنگام انجام آزمایش بازویی مکانیکی بر روی بدن شما قرار گرفته و میزان دریافت اشعه ایکس را محدود می‌نماید. در واقع شدتی از اشعه که در این تست بر بدن شما اعمال می‌گردد بسیار کم‌تر از تست اشعه ایکس ناحیه سینه می‌باشد. مدت زمان این تست در حدود ۱۰ تا ۳۰ دقیقه خواهد بود.
دستگاه‌های قابل حملی نیز قابلیت محاسبه تراکم استخوانی شما در استخوان‌های انتهایی از جمله انگشتانتان، پاشنه پا و مچ دست را خواهند داشت. به این گروه از دستگاه‌ها، دیوایس‌های محیطی اطلاق می‌گردد.
به دلیل متفاوت بودن تراکم استخوانی در موقعیت‌های گوناگون بدن، محاسبات صورت گرفته از استخوان پاشنه، معمولاً دقت کافی برای پیش‌بینی خطر شکستگی را همانند محاسبات استخوان‌های ستون‌فقرات و لگن را نخواهد داشت. این موضوع علت تجویز اسکن از ستون فقرات از سوی پزشک، در صورت مثبت بودن نتیجه آزمایش توسط دستگاه‌های محیطی می‌باشد.
نتایج تست تراکم استخوانی
نتایج تست تراکم استخوان توسط دو متغیر گزارش می‌گردند: عدد T و عدد Z
عدد T
این عدد تراکم استخوانی شما را در مقایسه با فردی بالغ با جنسیت یکسان بیان می‌کند.
اعداد T چه معنایی دارند؟
منفی یک و بزرگتر: تراکم استخوان شما طبیعی است
بین منفی یک تا منفی ۲.۵: نشان از استئوپنیا دارد، این عارضه نشان از ریسک بالای ابتلا به پوکی استخوان دارد
کوچک‌تر از منفی ۲.۵: این میزان نشان از ابتلای فرد به پوکی استخوان دارد
عدد Z
این عدد تراکم استخوان‌تان را در مقایسه با فردی نرمال و همجنس، هم‌سن، هم‌وزن و هم قد با شما نشان می‌دهد.
درصورتی که عدد Z، میزانی کم‌تر از «منفی ۲» داشته باشد، علتی جدا از سال‌خوردگی عامل کاهش تراکم استخوان خواهد بود. در صورتی که پزشک شما عامل اصلی کاهش تراکم استخوان را شناسایی نماید، در اغلب موارد با تجویز درمان‌های مناسب می‌تواند تا حدود زیادی این ناهنجاری را برطرف نمود.
