تفکر فضایی قدرتمند و فراگیر است و بنیان زندگی، کار و علم روزمره می‌باشد. تفکر فضایی در فعالیت‌هایی اعم از درک استعاره‌ها، تفسیر آثار هنری، مشارکت در مدل‌سازی مولکولی و تفسیر داده‌های نجومی نقش ایفا می‌کند. ما در این مقاله به تعریف تفکر فضایی و نقش و تاثیر آن در زندگی می‌پردازیم.
روانشناس استنفورد، باربارا تورسکی می‌گوید:
عمل نه‌تنها تاثیرگذارتر از کلمات است، بلکه زودتر و سریع‌تر نیز اتفاق می‌افتد. گرفتن فنجان درحال افتادن یا واکنش نسبت به جوک بد و واکنش‌هایی مانند این‌ها قبل اینکه افراد کلماتی را برای توصیف اعمال و احساسات خود پیدا کنند، اتفاق می‌افتد.
به همین دلیل است که تورسکی استدلال می‌کند که اول باید دانست که افراد چگونه عمل می‌کنند و سپس دنیا را از طریق استدلال فضایی آن‌ها درک کرد. تفکر فضایی اساس تفکر است و قبل از زبان تکامل یافته است.
تورسکی اثر تفکر فضایی را بر افکار و ارتباطات انتزاعی در کتاب خود به‌نام Mind in Motion: How Action Shapes Thought (ذهن در عمل: چگونه عمل افکار را شکل می‌دهد) مورد بحث قرار داده است.
باربارا تورسکی (Barbara Tversky) استاد برجسته دانشگاه علوم انسانی و علمی استنفورد و استاد روانشناسی در کالج استادان دانشگاه کلمبیا می‌باشد. وی همچنین رئیس انجمن علوم روانشناسی است. تورسکی تاکنون بیش از ۲۰۰ مقاله درمورد حافظه، رسته‌بندی، زبان، شناخت فضایی، خلاقیت، طراحی و اشارات و حرکات هنگام سخن گفتن منتشر کرده است.
چرا تفکر فضایی اساس تفکر است؟
تفکر فضایی ناشی از حرکت و عمل در جهان است. همه موجودات برای زنده ماندن باید کار انجام دهند. اعمال موجود در فضا، تظاهرات فضایی در مغز ایجاد می‌کند. فقط نگاه کردن کافی نیست؛ مسائل و روابط احتمالی خیلی زیادی در جهان وجود دارد که متوجه شوید و در ذهن‌تان نمایان شود. تفکر فضایی مدت‌ها قبل از زبان تکامل می‌یابد و توسط همه‌ی حواس ما تقویت و پشتیبانی می‌شود. در کل نیمی از قشر مغزی در تفکر فضایی دخیل است.
نکته جالب توجه این است که افکار انتزاعی از همان مدار مغزی استفاده می‌کند که مبنای تفکر فضایی است. تفکر یافتن روابط و مسیرها بین چیزهاست. درست همانطور که پاهایمان مکان به مکان در طول مسیرهای فضایی حرکت می‌کنند، ذهن‌مان نیز فکر به فکر در طول مسیرهای ذهنی و تصوری حرکت می‌کند.
حیوانات دارای کارهای بزرگ ذهنی شگفت‌انگیز هستند، اما به نظر می‌رسد که هنوز زبانی را که با می‌دانیم را ندارند. نوزادان مدت‌ها قبل از اینکه بتوانند حرف بزنند با زیرکی خود والدین‌شان را شگفت‌زده می‌کنند. افراد خارق‌العاده و معمولی به‌طور یکسانی فکر می‌کنند و تصمیم می‌گیرند؛ هم چشمگیر و هم عادی. از نظر عمل: اینشتین پرواز در فضا با سرعت نور را تصور می‌کند، معمار ساختمان طراحی می‌کند و مربی بازی فوتبال را برنامه‌ریزی می‌کند و بازیکنان اجرا می‌کنند. ما به سرعت اعمال و افکار همدیگر را فرا گرفته و برای برنامه‌ریزی اعمال و افکار خود به کار می‌گیریم. همه‌ی این‌ها خیلی سریع‌تر از کلمات رخ می‌دهند.
آیا راه‌های دیگری برای بیان تفکر فضایی وجود دارد؟
ما درمورد اقدامات روی ایده‌ها صحبت می‌کنیم که همان اقدامات روی اشیا است: ما ایده‌ها را جمع کرده، بررسی می‌کنیم و به هم ارتباط می‌دهیم. حرکات ما بازتاب این اقدامات است. حرکات ما اغلب به عنوان عملی بر ایده‌ها تعریف می‌شود. معمولا ما از حرکات خود آگاه نیستیم، همانطور که معمولا از انتخاب هر کلمه‌ای که صحبت می‌کنیم آگاه نیستیم. کلمات به سادگی از دهانمان خارج می‌شوند و حرکات بدن‌مان شکل می‌گیرند. غالبا اطلاعاتی که راه بیان آن‌ها با کلمات را پیدا نمی‌کنیم، از طریق حرکات و اشارات بیان می‌شوند. هنگامی که افراد به شما می‌گویند چگونه از A به B بروید یا چگونه کاری را انجام دهید -مانند باز کردن قفل یا تا کردن تیشرت- به دست‌هایشان نگاه می‌کنند. حرکات اغلب دقیق‌تر و مطمئنا مستقیم‌تر از کلمات هستند.
حرکات چیزی بیشتر از کمک به درک دیگران است. درواقع، به ما کمک می‌کند فکر و صحبت کنیم. سعی کنید روی دستان خود بنشینید و فرایند پیچیده‌ای را توضیح دهید. تحقیقات نشان داده است که اگر از حرکات افراد هنگام صحبت کردن جلوگیری شود، پیدا کردن کلمات برایشان سخت‌تر می‌شود و اگر از حرکات افراد هنگام مطالعه توضیحات پیچیده جلوگیری شود، به خوبی یاد نخواهند گرفت.
حرکات بدن (Gestures) به عنوان چسب اجتماعی عمل می‌کند و توانایی ما در برداشت سریع افکار و احساسات است و مفهوم این اعمال ما را قادر می‌سازد باهم همکاری کنیم.
کجا ارتباط بصری-فضایی را مشاهده می‌کنیم؟
همه جا؛ هنگامی که خانه را مرتب می‌کنیم، کتاب‌ها را در قفسه قرار می‌دهیم یا ظروف را براساس سایز و شکل می‌چینیم. شما آن را در نقشه‌ها، جدول زمانی، نمودارها و طرح‌ها مشاهده می‌کنید. طراحان و هنرمندان می‌گویند که کشفیاتی که در طراحی‌های خود می‌کنند، مکالمات بدون کلام هستند. موسیقی، نمادهای ریاضی و حتی زبان نوشتاری اجزای فضایی مهمی دارند. نقشه‌های باستانی، چوب خط و به تصویر کشیدن وقایع در سراسر جهان یافت می‌شوند و ما را مجذوب خود می‌کنند.
نقشه‌ها به دلایل دیگری قابل توجه هستند. نقشه‌ها به‌طور معمول محیط‌هایی را نشان می‌دهند که از یک مکان قابل مشاهده نیستند. برای تهیه نقشه، چه در ذهن و چه روی کاغذ، ذهن باید اطلاعات حاصل از بسیاری از تجربیات را یک جا جمع کند. برخی خطاها، خطاهای قابل پیش‌بینی، ناچارا از این ادغام و یکپارچه‌سازی ناشی می‌شود.
نقشه‌ها ترسیم فضاهای واقعی و نمودارها ترسیم فضاهای ذهنی به روش منظم هستند. دهه‌ها تحقیق نشان داده است که نقشه‌ها، نمودارها و طرح‌های خوب ترسیم‌شده برای انتقال طیف گسترده‌ای از مفاهیم بسیار موثرتر از زبان هستند.
