آسم یک بیماری مزمن است که در آن راه‌های هوایی(محل انتقال هوا به ریه) درگیر می‌شوند. آسم را نمی‌توان به طور قطع درمان کرد، اما با روش‌هایی می‌توان به بیمار کمک کرد تا زندگی کامل و فعالی داشته باشد.
در بیمار مبتلا به آسم، دیواره‌ی راه‌های هوایی(لوله‌های برونشیال) دچار تورم یا التهاب میشود. این التهاب و تورم باعث افزایش حساسیت راه‌های هوایی و واکنش‌های آلرژیک میشود. در واکنش آلرژیک، راه‌های هوایی متورم می‌شوند و عضلات آن‌ها سفت می‌شوند و باعث سخت شدن جابه‌جایی هوا در ریه میشود. در آمریکا حدود ۸.۳ درصد مردم دچار نوعی آسم هستند. انواعی از آسم(بسته به عوامل ایجاد آن) وجود دارد. در این مقاله، مروری بر انواع آسم، علل ایجاد آن و چگونگی تشخیص آن صورت می‌گیرد.
آسم یک بیماری غیرقابل درمان مربوط به راه‌های هوایی است. این بیماری باعث التهاب و تنگی در ریه و کاهش ذخایر هوا میشود. علائم آسم به صورت حمله‌های دوره‌ای یا به صورت احساس سفتی در قفسه‌ی سینه، عطسه، نفس تنگی و سرفه نمایان می‌شوند.
در آسم پیشرفته، مسیر هوایی متورم شده و نسبت به بعضی موادی که تنفس میشود، حساسیت شدیدی پیدا می‌کند. وقتی این افزایش حساسیت، باعث بروز واکنش میشود، عضلات کنترل کننده‌ی مسیر هوایی سفت می‌شوند؛ در این حین مسیر هوایی محدود شده و تولید موکوز بیش از حد تشدید می‌گردد.
التهاب در سیستم تنفسی می‌تواند باعث علائم شدید ناشی از حمله‌ی آسم شود. در سراسر دنیا حدود ۲۵.۰۰۰ نفر هرساله، به دلیل آسم جان خود را از دست می‌دهند. زمانی که علائم به اوج خود می‌رسد، حمله‌ی آسم صورت می‌گیرد. این علائم ممکن است ناگهانی و از ملایم تا شدید وجود داشته باشد. در بعصی از حملات آسم، تورم مسیر هوایی می‌تواند از ورود اکسیژن به ریه جلوگیری کند و مانع ورود آن به جریان خون شود. این نوع حمله‌ی آسم می‌تواند باعث مرگ شود و نیاز به مراقبت‌های فوری است.
در شروع حمله‌ی آسم، مسیر هوایی اجازه‌ی ورود هوا به ریه را می‌دهد اما مانع از خروج Co۲ با سرعت کافی میشود. اگرCo۲ از بدن خارج نشود، سمی خواهد بود و در صورت طولانی شدن حمله‌ی آسم این گاز در ریه باقی می‌ماند و ممکن است باعث کاهش ورود O۲ به جریان خون شود.
افراد دارای علائم آسم باید به پزشک مراجعه کنند تا اقدامات درمانی و توصیه‌هایی درباره‌ی تکنیک‌های کنترل کننده و تشخیص مواد تشدید کننده‌ی علائم صورت گیرد. همچنین پزشک داروهایی را که به کاهش تکرار حملات آسم کمک می‌کند، تجویز خواهد کرد.
انواع آسم
با توجه به این که عوامل مختلفی باعث ایجاد آسم می‌شوند، بسته به سن و شدت بیماری، انواع مختلف آسم وجود دارد. عوامل محرک یکسانی در کودکان و بزرگسالان باعث واکنش آلرژیک در راه‌های هوایی میشود. عواملی شامل؛ ریزگردها، قارچ، دود سیگار.
- آسم کودکان: فرم متفاوت آسم که در حملات شدید دیده میشود، در کودکان شایع‌تر است. بعضی از کودکان ممکن است علائم روزانه‌ی آسم را تجربه کنند. اما ویژگی مشترک در کودکان مبتلا به آسم، بالا رفتن میزان حساسیت به مواد آلرژیک است. در کودکانی که با مصرف‌کنندگان تنباکو زندگی می‌کنند، ممکن است مشکلات جدی رخ دهد. در حدود چهارصد هزار تا یک میلیون کودک به دلیل زندگی با مصرف کنندگان سیگار، علائم آسم بدتر میشود. براساس مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها(CDC) کودکان نسبت به بزرگسالان، مراقبت‌های اضطراری و بستری بیشتری تجربه می‌کنند. آسم ملایم ممکن است بدون درمان در دوران کودکی برطرف شود اما ریسک بازگشت دوباره‌ی آن وجود دارد.
- آسم بزرگسالی: آسمی که در بزرگسالی آغاز میشود معمولا دائمی است و به کنترل روزانه برای کاهش یا جلوگیری از بروز علائم نیاز دارد. آلرژی در حداقل سی درصد افراد باعث بروز آسم میشود. چاقی یک ریسک فاکتور مهم برای آسم بزرگسالی است و در زنان بالاتر از بیست سال احتمال بروز بیماری بالاتر می‌باشد. تعداد زیاد بیمارانی که بر اثر آسم فوت می‌کنند، افراد بزرگتر از ۶۵ سال‌اند.
- آسم شغلی: این نوع آسم نتیجه‌ی مستقیم کار و حرفه‌ی فرد است. علائم بعد از حضور در مکان‌های خاص شغلی بروز می‌یابد. صنایعی که با آسم شغلی ارتباط دارند شامل: نانوایی، کار آزمایشگاهی و تولیدات می‌باشد. در این نوع آسم، محیط کار باعث بازگشت آسم دوران کودکی یا آغاز آسم بزرگسالی میشود. علائم دیگر می‌تواند شامل قرمزی چشم و آبریزش بینی باشد.
- آسم غیرقابل کنترل و شدید: این نوع آسم شامل علائم ناتوان‌کننده و ثابت آسم و دشواری در تنفس می‌باشد. حدود دوازده درصد بیماران آسمی، آسم شدید و غیرقابل کنترل دارند. با داروهای موثر و پرهیز از عوامل تشدید کننده، بیماران می‌توانند علائم را کنترل کنند. حدود پنج درصد بیماران آسمی بعد از استفاده از داروهای استاندارد آسم، بهبود روند بیماری را مشاهده نمی‌کنند. داروهای جدیدی برای فرم‌های شدید آسم(مانند آسم ائوزینوفیلیک که با هیچ واکنش آلرژیک ارتباط ندارد) در دسترس‌اند.
- آسم فصلی: این نوع آسم در پاسخ به آلرژن‌هایی که تنها در زمان خاصی از سال حضور دارند، ایجاد میشود. مانند هوای سرد زمستان یا دانه‌ی گرده. این افراد آسم را در بقیه‌ی روزاهای سال نیز دارند که بدون علائم است.
علل
جنبه‌های مختلفی از عوامل محیطی و ژنتیکی باعث ایجاد آسم میشود. آسم یک بیماری مزمن رایج در کودکان است که علائم آن در حدود پنج سالگی به صورت عطسه و عفونت دستگاه تنفسی نمایان میشود. موارد زیر علل اولیه آسم می‌باشند:
- آلرژی: ارتباطی قوی بین آسم و آلرژی وجود دارد. براساس یک مطالعه در سال ۲۰۱۳، شصت و پنج درصد بیماران بزرگتر از پنجاه و پنج سال و نزدیک به هفتاد و پنج درصد بزرگسالان در محدوده‌ی سنی بیست تا چهل سال، آلرژی داشتند. منابع مشترک آلرژن‌ها شامل؛ پروتئین‌های حیوانی بیشتر از سگ و گربه، ریزگردها، قارچ‌ها و سوسک‌ها می‌باشد.
- دود تنباکو: محققان ارتباط مستقیمی بین دود تنباکو و افزایش ریسک آسم، عطسه، عفونت تنفسی و مرگ ناشی از آسم یافته‌اند. علاوه بر آن، کودکانی که والدین آن‌ها سیگار مصرف می‌کند، ریسک بالایی برای ابتلا به آسم پیشرفته دارند. سیگار کشیدن اثرات آسم را بر رئی راه‌های هوایی با سرفه و تنگی نفس بدتر می‌کند و باعث افزایش ریسک عفونت ناشی از تولید بیش از اندازه‌ی موکوز میشود.
- فاکتورهای محیطی: آلودگی هوا باعث پیشروی و تشدید آسم میشود. واکنش‌های آلرژی و علائم آسم در اغلب موارد به دلیل آلودگی‌های داخلی هوا ناشی از قارچ و گازهای سمی حاصل از شوینده‌ها و رنگ‌ها صورت می‌گیرد. سایر محرک‌های آسم در خانه و محیط بیرون شامل:سولفور دی اکسید، نیتروژن اکسید، اوزون، هوای سرد و رطوبت بالا
آلودگی هوا می‌تواند باعث علائم آسم را تشدید کند و احتمال بستری در بیمارستان را بالا ببرد. در شرایط آلودگی، ماده‌ی مخرب اوزون باعث سرفه و کوتاهی تنفس و درد قفسه‌ی سینه میشود. در این شرایط سولفور دی اکسید نیز تولید میشود که با محدود کردن مسیر هوایی، باعث حملات آسم میشود.
تغییرات آب و هوایی ممکن است حملات را تشدید کند. هوای سرد باعث گرفتگی مسیرهوایی و ترشح اضافی موکوز و کاهش توانایی برای دفع آن موکوز میشود.
- چاقی: در بعضی از تحقیقات چاقی و آسم را مرتبط با یکدیگر دانسته‌اند. اگر چه آکادمی آلرژی و ایمونولوژی آمریکا، چاقی را به عنوان ریسک فاکتوری برای آسم محسوب نمی‌کند اما طبق مطالعات، مکانیسم‌های التهابی که باعث آسم می‌شوند با چاقی ارتباط دارند.
- حاملگی: زمانی که یک خانم باردار دود تنباکو یا مواد غیر قانونی دیگر مصرف کند، ممکن است نوزاد درون رحم رشد کمتر، در نتیجه وزن کمتری در زمان تولد داشته باشد. این نوزادان مستعد مشکلات بسیاری از جمله آسم می‌باشند.
- استرس: در افرادی که تحت فشار استرس هستند، احتمال ابتلا به آسم بالاتر است. افزایش آسم مرتبط با خلق و خوی در شرایط استرس‌زا(مانند سیگار کشیدن) بیانگر این موضوع است. واکنش‌های احساسی مانند خنده و گریه می‌تواند حملات آسم را تشدید کند.
- ژنتیک: والدین می‌توانند آسم را به فرزندان انتقال دهند. در صورتی که یکی از والدین آسم داشته باشد، شانس انتقال آن به نسل بعد بیست و پنج درصد است. داشتن دو والد بیمار این احتمال را به پنجاه درصد افزایش می‌دهد. ژن‌های زیادی در انتقال آسم نقش دارند. این ژن‌ها می‌توانند تحت شرایط محیطی فعال شوند. البته برای تایید این یافته‌ها باید تحقیقات بیشتری صورت گیرد.
- آتوپی: آتوپی یک کلاس کلی از حساسیت آلرژیک است که منجر به واکنش‌های آلرژیک در قسمت‌های مختلف بدن میشود که با آلرژن در تماس نیستند. به عنوان مثال؛ اگزما، تب یونجه، ملتحمه‌ی آلرژیک
در آتوپی، بدن مقدار زیادی(بیشتر از معمول) ایمونوگلوبولین(IgE) در پساخ به آلرژن‌های رایج ایجاد می‌کند. رایج‌تین نوع آسم، آسم آتوپیک است و آتوپی نقش کلیدی در پیشروی بیماری دارد. آلرژن‌های محیط باعث تولید بیش از اندازه‌ی IgE و تشدید واکنش‌های آسماتیک می‌شوند.
- چرخه‌ی قاعدگی: یکی از انواع آسم به عنوان آسم قبل از قاعدگی شناخته میشود(PMA) که منجر به علائم حاد در طی قاعدگی و حساسیت به آسپرین میشود. هورمون‌های جنسی در طی قاعدگی مانند LHو FSH فعالیت‌های ایمنی را تحت تاثیر قرار می‌دهند و این افزایش فعالیت باعث ایجاد حساسیت در مسیرهوایی میشود.
تشخیص
سه جز اصلی در تشخیص آسم نقش دارد: شرح حال، یافته‌ها در حین معاینات فیزیکی و نتایج حاصل از تست‌های تنفسی
پزشک با کنترل این آزمایشات و تخمین شدت آسم از ملایم تا حد واسط و شدید در افرادی که علائم را نشان می‌دهند، می‌تواند نوع آسم را تشخیص دهد. با کمک تاریخچه‌ی دقیق خانوادگی درباره‌ی سابقه‌ی آسم و بیماری‌های آلرژیک، می‌توان به طور دقیق بیماری را تشخیص داد. همچنین سابقه‌ی آلرژِ خود فرد(مانند سایر مکانیسم‌هایی که باعث آسم و افزایش ریسک آن میشود) نیز باید ذکر کرد.
هرگونه محرک بالقوه در بروز علائم آسم را در نظر بگیرید تا به روند درمان کمک کند. مطمئن شوید که تمامی شرایط بهداشتی که ممکن است در کنترل آسم مداخله کند، شناسایی کنید. مانند آبریزش بینی، سینوزیت، رفلکس اسید، استرس روانی، قطع تنفس در هنگام خواب(sleep apnea)
کودکان کمتر از پنج سال را که دارای آسم هستند به سختی می‌توان تشخیص داد. پزشکان ممکن است علائم آسم را با سایر علائم مربوط به دوران کودکی اشتباه بگیرند. کودکانی که در سرما خس خس می‌کنند یا در اوایل زندگی دچار عفونت تنفسی شده‌اند، بعد از شش سالگی به احتمال زیاد دچار آسم شوند.
معاینه‌ی فیزیکی: در معاینات فیزیکی به طور کلی به سیستم تنفسی فوقانی، قفسه‌ی سینه و پوست توجه میشود. پزشک علائم خس خس کردن یا سوت بلند کشیدن در ریه‌ها هگام تنفس را از طریق گوشی پزشکی معاینه می‌کند. عطسه کردن علامت کلیدی در انسداد راه‌های هوایی و آسم است. همچنین پزشک آبریزش بینی و تورم و رشد بافت نرم در بینی و شرایط پوست( از نظر تب یونجه و اگزما) را چک می‌کند. این‌ها شرایط آلرژیکی هستند که با آسم ارتباط دارند و باعث افزایش فعالیت‌های ایمنی می‌شوند. بیماران آسمی همیشه علائم فیزیکی را نشان نمی‌دهند و ممکن است فردی بدون بروز علائم فیزیکی، آسم داشته باشد.
تست‌های آسم
تست‌های مربوط به عملکرد ریه یکی دیگر از روش‌های تشخیص آسم است. این تست‌ها میزان هوای تنفسی و سرعت بازدم را می‌سنجند. تست اسپیرومتری می‌تواند عملکرد ریه را نشان دهد. اسپیرومتری یک تست غیرتهاجمی است که در آن باید نفس عمیق کشید و هوا را با فشار به داخل لوله بازدم کرد. این لوله با دستگاه اسپیرومتری در ارتباط است که در اندازه‌گیری دو مورد مهم نقش دارد:
- ظرفیت حیاتی اجباری(با فشار): بیشترین حجم هوایی که فرد می‌تواند دم و بازدم کند
- FEV-1: بیشترین مقدار هوایی که فرد در یک ثانیه می‌تواند بازدم کند
پزشک نتایج را با مقدار نرمال آن‌ها در فردی سالم با همان سن مقایسه می‌کند. مقدارهای کمتر از نرمال نشان دهنده‌ی محدودیت در راه هوایی و احتمال آسم است. اغلب قبل از تست مجدد با اسپیرومتر برای تایید بیماری، پزشک داروی برونکودیلاتور را برای بازکرن مسیر هوایی تجویز خواهد کرد. تست اسپیرومتر برای کودکان زیر پنج سال دشوار است، بنابراین تشخیص آسم بیشتر از روی علائم، شرح حال و معاینات فیزیکی دیگر مقدور می‌باشد.
تست‌های دیگر
تست برونکوپرووکیشن(bronchoprovocation) یا تست‌های چالش تنفسی که در آن واکنش به موادی که باعث انسداد در راه هوایی و آسم می‌شوند، بررسی میشود. تستی مشابه با آسم چالشی برای آسم ناشی از ورزش انجام میشود که در آن ورزش‌های سنگین با هدف تشدید علائم صورت می‌گیرد. سپس پزشک دوباره اسپیرومتری انجام می‌دهد؛ اگر اندازه‌ها هنوز نرمال بودند، به احتمال زیاد بیمار دچار آسم نیست. پزشکان ممکن است از تست‌های آلرژی استفاده کنند تا موادی را که باعث ایجاد آسم می‌شوند یا علائم آن را تشدید می‌کنند تشخیص دهند. این تست‌ها دقیقا آسم را تشخیص نمی‌دهند اما ممکن است به پزشک در درک علائم آسم کمک کنند. پزشک ممکن است تست‌هایی برای تشخیص سایر بیماری‌ها با علائم مشابه را درخواست کنند مانند: بیماری رفلاکس، سوزش سردل، تب یونجه، سینوزیت، قطع نفس در هنگام خواب(sleep apnea)، انسداد مزمن ریوی، تومورهای مسیر هوایی، برونشیت، پنومونی، انسداد، لخته‌ی خون در ریه یا آمبولیسم ریوی، نارسایی احتقانی قلب، اختلال در عملکرد طناب‌های صوتی، عفونت ویروسی سیستم تنفسی تحتانی
پزشک از طریق روش‌های زیر این موارد را بررسی می‌کند:
- عکس‌برداری از ریه با پرتوی ایکس
- ECG یا نوار قلب
- شمارش کامل گلبول‌های قرمز
- عکس CT در ریه‌ها
- ارزیابی رفلاکس گاستروازوفاژیال
- آزمایش خلط
بیشتر بیماران نیازی به مراجعه نزد متخصص ندارند، چون بیشتر پزشکان عمومی برای تشخیص آسم به خوبی آموزش دیده‌اند. بیمارانی که به تست‌های خاص آسم نیاز دارند یا حملات تهدید کننده‌ی آسم را در گذشته تجربه کرده‌اند، ممکن است به متخصص نیاز داشته باشند. همچنین متخصص می‌تواند برای کسانی که بیش از یک دارو با دوز بالا برای کنترل آسم نیاز دارند، می‌تواند مفید باشد.
