اسهال جز یکی از رایج‌ترین مواردی است که از خفیف و موقت تا تهدید کننده‌ی زندگی بیمار تقسیم می‌شود. براساس یک ارزیابی، سالانه دو بیلیون نفر دچار اسهال می‌شوند و ۱.۹ میلیون کودک زیر پنج سال(اغلب در کشورهای توسعه یافته)، براثر اسهال جان خود را از دست می‌دهند. ویژگی اسهال مدفوع آبکی یا نرم است. بعضی از افراد دچار تکرر در دفع مدفوع می‌شوند، اما با قوام نرمال که به آن اسهال نمی‌گویند. مشابه این مورد در کودکان شیرخوار است که مدفوع نرم و خمیری دارند و اسهال محسوب نمی‌شود. موارد زیر نکاتی درباره‌ی اسهال است:
- بیماری‌های التهابی روده(IBD) شامل کرون و زخم روده می‌تواند باعث اسهال مزمن شود.
- بیشتر موارد اسهال از انگل‌ها، باکتری‌ها و ویروس‌ها ناشی می‌شود.
- بعضی از مواد مغذی و پروبیوتیک می‌توانند از اسهال جلوگیری کنند.
- داروهای ضد اسهال می‌توانند به کاهش اسهال کمک کنند و مکمل روی نیز در کودکان موثر می‌باشد.
علل
بیشتر علل اسهال ناشی از عفونت‌های معدی و روده‌ای می‌باشد. رایج‌ترین علل شناخته شده‌ی اسهال حاد در آمریکا، باکتری‌های سالمونلا، کمپیلوباکتر، شیگلا و اشرشیاکلای تولید کننده‌ی سم شیگلا می‌باشد. بعضی از اسهال‌های مزمن را اسهال عملکردی نیز می‌نامند؛ زیرا علت دقیقی برای آن یافت نشده است. در کشورهای پیشرفته، سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر(IBS) رایج‌ترین علت اسهال عملکردی است. در حقیقت IBS مجموعه‌ای از سندروم‌ها را نشان می‌دهد؛ گرفتگی و درد شکم، عادات تغییر یافته‌ی روده شامل اسهال، یبوست یا هردو
بیماری‌های التهابی روده(IBD) یکی دیگر از علل اسهال مزمن است. IBD اصطلاحی است که برای توصیف زخم روده و بیماری کرون نیز استفاده می‌شود. در هردوی این موارد اغلب در مدفوع، خون مشاهده می‌شود. علل مهم دیگر اسهال مزمن شامل:
- کولیت میکروسکوپی: یک اسهال مداوم است که معمولا سالمندان را (اغلب در شب) گرفتار می‌کند.
- اسهال ناشی از سو هاضمه و سو جذب: یکی از مثال‌های این اسهال، بیماری سلیاک است.
- عفونت مزمن: یک شرح حال از سفر و آنتی‌بیوتیک‌هایی که فرد استفاده می‌کند، می‌تواند به تشخیص اسهال مزمن کمک کند. باکتری‌ها و انگل‌های متنوعی می‌توانند دلیل این عارضه باشند.
- داروهایی که باعث اسهال می‌شوند: لاکساتیو(Laxatives) و دیگر داروها شامل آنتی‌بیوتیک‌ها می‌توانند تشدید کننده‌ی اسهال باشند.
- علل اندوکرینی: گاهی اوقات عوامل هورمونی باعث اسهال می‌شوند مانند بیماری آدیسون و تومورهای کارسینوئید
- علل سرطانی: اسهال نئوپلاستیک با سرطان روده ارتباط دارد.
درمان
موارد خفیف اسهال مزمن می‌تواند بدون درمان نیز برطرف شود. اسهال مداوم و مزمن نیاز به تشخیص(علائم و علل آن) دارند.
- کم شدن آب بدن: در همه‌ی موارد اسهال، کم شدن آب بدن حائز اهمیت است. آب بدن را می‌تواند به سادگی با مصرف مایعات بیشتر یا تزریق وریدی(در موارد شدید) تامین کرد. کودکان و سالمندان نسبت به از دست دادن آب بدنشان آسیب‌پذیرترند. سرم مصرف شده از طریق دهان(ORS) توسط روده‌ی کوچک جذب می‌شود تا جایگزین آب از دست رفته گردد. براساس سازمان بهداشت جهانی، ORS می‌تواند به طور موثرتری نود درصد افرادی را که اسهال شدید ندارند، درمان کند.
- داروهای ضد اسهال: بعضی از داروهای ضداسهال که نیاز به نسخه‌ی پزشک ندارند(OTC) شامل:لوپرآمید(Loperamide) ایمودیوم(Imodium)
لوپرآمید یک داروی کاهنده‌ی علائم اسهال(antimotility) است که باعث کاهش دفع مدفوع می‌شود.
بیسموت ساب سالیسیلات به عنوان مثال پپتوبیسمول، باعث کاهش خروج مدفوع آبکی در بزرگسالان و کودکان می‌شود. این دارو همچنین مانع از ایجاد اسهال مسافران(نوعی بیماری) می‌شود.
البته این نگرانی وجود دارد که داروهای ضد اسهال باعث طولانی شدن عفونت باکتریایی شوند؛ زیرا خروج پاتوژن از طریق مدفوع را کاهش می‌دهند.
- آنتی‌بیوتیک‌ها: آنتی‌بیوتیک‌ها تنها در درمان اسهال ناشی از عفونت باکتریایی موثرند. اگر علت اسهال استفاده از یک داروی مشخص است، می‌توان آن را با داروی دیگری(درصورت امکان) جایگزین کرد.
- رژیم غذایی: کارشناسان تغذیه‌ی مرکز سلامت استنفورد نکات تغذیه‌ای مناسب برای اسهال را پیشنهاد می‌کنند:
- جرعه جرعه از مایعاتی مانند آبمیوه‌ها بدون قند افزوده استفاده کنید.
- بعد از هر بار دفع مدفوع آبکی، آّ از دست رفته را با حداقل یک لیوان از مایعات جبران کنید.
- نوشیدنی‌ها را بین وعده‌ها بخورید نه در حین غذاخوردن
- از مایعات و مودادغذایی پتاسیم‌دار بیشتر استفاده کنید؛ مانند آبمیوه‌ها، سیب زمینی پوست کنده، موز
- از مایعات و مواد غذایی دارای سدیم بیشتر استفاده کنید؛ مانند سوپ، آبگوشت، کلوچه‌های نمکی
- غذاهایدارای فیبر محلول مانند موز، برنج، آرد جو دو سر که به سفت شدن مدفوع کمک می‌کنند.
- در استفاده از غذاهایی که ممکن است اسهال را بدتر کنند، پرهیز کنید؛ مانند غذاهای سرخ‌کردنی، شکردار، خامه‌ای، آدامس بدون قند، نعناع، آبنبات، آلو بخارا، داروها و نوشیدنی‌های دارای کافئین، فروکتوز موجود در آبمیوه‌ها و انگور و عسل و خرما، آجیل، انجیر، لاکتوز موجود در محصولات لبنی
- پروبیوتیک‌ها: شواهد مختلفی از نقش پروبیوتیک‌ها در درمان اسهال وجود دارد. پروبیوتیک‌ها ممکن است از اسهال مسافران جلوگیری کنند؛ براساس شواهد در کودکان، علائم اسهال را در یک روز کاهش می‌دهد. مصرف آنتی‌بیوتیک‌های مرتبط با اسهال را می‌توان با مصرف پروبیوتیک‌ها کاهش داد. همچنین بر اساس شواهد اسهال مرتبط با کلستریدیوم دیفیسل را نیز کاهش می‌دهد.
علائم
اسهال مربوط به مدفوع آبکی است اما ممکن است با علائم دیگری نیز همراه باشد؛
- درد شکم
- گرفتگی عضلات شکم
- نفخ کردن
- تشنگی
- کاهش وزن
- تب
اسهال ممکن است یکی از علائم بیماری‌های دیگر باشد. سایر علائم اسهال می‌تواند شامل:
- مدفوع خونی یا چرکی
- استفراغ مداوم
- از دست دادن آب بدن
در صورتی که این موارد با اسهال همراه باشند یا اگر اسهال مزمن باشد، ممکن است نشاندهنده‌ی یک بیماری جدی باشد.
عوارض:
دو عارضه‌ی جدی اسهال شامل:
از دست دادن آب بدن: همراه اسهال حاد یا مزمن
سو جذب: همراه اسهال مزمن
اسهال ممکن است یکی از علائم بیماری مزمن نهفته‌ای باشد. این بیماری را باید برای جلوگیری از بروز مشکلات بیشتر، زودتر تشخیص داد.
تست‌ها و تشخیص
پزشک درباره‌ی علائم و داروهایی که اخیرا استفاده کرده‌اید و سایر بیماری‌های گذشته از شما سوال خواهد کرد. همچنین آن‌ها موارد زیر را سوال خواهند کرد:
- چه زمانی این مشکل آغاز شد
- آیا در مدفوع خون دیده شده
- استفراغ داشته‌اید
- آیا مدفوع آبکی بود یا موکوزی و چرکی و مقدار آن چقدر است
پزشک همچنین به دنبال یافتن نشانه‌هایی از کاهش آب بدن خواهد بود. کاهش شدید آب بدن می‌تواند کشنده باشد.
آزمایشات اسهال
بیشتر موارد اسهال بدون نیاز به درمان برطرف می‌شوند و پزشک بدون آزمایش می‌تواند مشکل را تشخیص دهد. اما در موارد شدید، به تست مدفوع نیاز است. مخصوصا اگر بیمار خیلی جوان یا پیر باشد. تست‌های بیشتری نیز ممکن است نیاز باشد، در صورتی که بیمار:
علائم تب و کم آبی، مدفوع چرکی یا خونی، فشار خون پایین و سیستم ایمنی ضعیف شده داشته باشد.
اخیرا آنتی‌بیوتیک دریافت کرده یا در بیمارستان بستری شده باشد.
بیشتر از یک هفته دچار اسهال مداوم بوده باشد.
اگر فرد اسهال مزمن و ومداوم داشته باشد، پزشک برای تشخیص علت اصلی بیماری تست‌هایی را درخواست خواهد کرد که شامل:
شمارش کامل خون: کم‌خونی یا افزایش تعداد پلاکت‌ها نشاندهنده‌ی عفونت خواهد بود.
تست‌های عملکردی کبد: می‌تواند شامل تست سطح آلبومین باشد.
تست‌های سو جذب: در این آزمایش جذب کلسیم و ویتامین B۱۲ بررسی می‌شود. همچنین مقدار آهن و عملکرد تیروئید را ارزیابی خواهند کرد.
تست سرعت رسوب گلبول قرمز(ESR) و واکنش‌پذیری پروتئین C(CRP): مقدار بالای نتایج این آزمایشات می‌تواند نشانگر بیماری التهابی روده(IBD) باشد.
تست آنتی‌بادی: می‌تواند در تشخیص سلیاک موثر باشد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اسهال اغلب بدون نیاز به متخصص درمان می‌شود اما گاهی لازم است که از پزشک کمک خواست. نوزادان زیر یک سال را در صورتی که در طول ۲۴ ساعت شش بار اسهال یا سه بار استفراغ کردند، باید نزد پزشک برد.
کودکان بالای یک سال در صورتی که در طول ۲۴ ساعت شش بار یا بیشتر دچار اسهال شدند یا اسهال و استفراغ را باهم داشتند نیز باید توسط پزشک معاینه شوند.
در این موارد باید به پزشک مراجعه کرد: استفراغ مداوم، اسهال مداوم، از دست دادن آب بدن، کاهش وزن قابل توجه، مدفوع چرکی، مدفوع خونی که ممکن است سیاه شود.
از کسی که بعد از جراحی یا بستری در بیمارستان یا بعد از استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها دچار اسهال شود، باید ارزیابی پزشکی صورت گیرد. افراد بزرگسالی که به دلیل اسهال مداوم دچار اختلال خواب می‌شوند نیز می‌توانند به پزشک مراجعه کنند.
پیشگیری
در کشورهای در حال توسعه، پیشگیری از اسهال به دلیل آب آلوده و بهداشت پایین، یک چالش محسوب می‌شود. موارد زیر می‌توانند در پیشگیری از اسهال کمک کنند:
- آب سالم و پاکیزه
- سیستم بهداشت صحیح مانند آب و فاضلاب
- تمرینات بهداشتی شامل شستن دست‌ها با صابون: بعد از رفتن به دستشویی، شستن کودکی که مدفوع دفع کرده، قبل از درست کردن غذا، قبل از خوردن غذا
- شیردهی به کودک در طی شش ماه زندگی
آموزش درباره‌ی گسترش عفونت براساس شواهد، مداخلات بهداشت عمومی در ترویج شستن دست‌ها می‌تواند میزان اسهال را تا یک سوم کاهش دهد.
