بیماری سی پی چیست
بیماری سی پی یا فلج مغزی کودکان به گروهی از اختلالات اطلاق می‌شود که بر حرکات و هماهنگی عضلات تاثیر می‌گذارند. در بسیاری از موارد، بینایی، شنوایی و احساس را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد.
سی پی شایع‌ترین علت ناتوانی حرکتی در کودکان است و حداقل ۱.۵ تا ۴ نفر از هر هزار کودک در سراسر جهان به آن مبتلا هستند.
بیماری سی پی مخفف چیست
سی پی (CP) مخفف Cerebral palsy به معنای فلج مغزی است. کلمه “cerebral” به معنای ارتباط با مغز و کلمه “palsy” به معنای ضعف یا مشکل در حرکات بدن است.
علائم فلج مغزی در نوزادان چیست
علائم سی پی از فردی به فرد دیگر و از خفیف تا شدید متغیر است. برخی افراد مبتلا به بیماری سی پی ممکن است در راه رفتن و نشستن مشکل داشته باشند. برخی دیگر ممکن است در گرفتن اشیا دچار مشکل شوند.
علائم فلج مغزی در نوزادان می‌تواند با گذاشت زمان شدیدتر یا کمتر شود. همچنین، علائم بسته به ناحیه‌ای از مغز که تحت تاثیر قرار گرفته است، متفاوت می‌باشد.
برخی از علائم شایع فلج مغزی کودکان عبارتند از:
- تاخیر در شروع مهارت‌های حرکتی مانند غلتیدن، به تنهایی نشستن یا چهار دست و پا رفتن
- تغییرات در تون عضلانی مانند خیلی شل یا خیلی سفت بودن
- تاخیر در تکامل گفتاری و مشکل در حرف زدن
- گرفتگی یا سفتی عضلات و رفلکس‌های بیش از حد
- آتاکسی یا عدم هماهنگی عضلات
- ترمور یا حرکات غیرارادی
- سرازیر شدن بیش از حد بزاق از دهان و مشکل در بلع
- مشکل در راه رفتن
- کمک گرفتن و استفاده از یک سمت بدن
- مشکلات عصبی مانند تشنج، ناتوانی ذهنی و کوری
بیشتر کودکانی که با بیماری سی پی متولد می‌شوند، ممکن است تا ماه‌ها و سال‌ها علائمی نشان ندهند. علائم فلج مغزی در نوزادان اغلب قبل از سه یا چهار سالگی ظاهر می‌شود.
تشخیص فلج مغزی در نوزاد و درمان بیماری سی پی زودهنگام بسیار مهم است.
علت بیماری سی پی چیست
رشد مغزی غیرطبیعی یا آسیب به مغز در حال رشد می‌تواند منجر به فلج مغزی کودکان شود. این آسیب بر ناحیه‌ای از مغز که حرکات، هماهنگی و وضعیت بدن را کنترل می‌کند، تاثیر می‌گذارد.
آسیب مغزی معمولا قبل از تولد اتفاق می‌افتد، اما می‌تواند در طول زایمان یا سال‌های اول زندگی نیز رخ دهد. در بسیاری از موارد، علت دقیق بیماری سی پی مشخص نیست. برخی از علل احتمالی عبارتند از:
- آسفیکسی یا کمبود اکسیژن‌رسانی به مغز در طول زایمان
- جهش ژنی که منجر به رشد غیرطبیعی مغز می‌شود
- زردی شدید نوزاد
- عفونت‌های مادری مانند سرخچه یا هرپس سیمپلکس
- عفونت‌های مغزی مانند آنسفالیت یا مننژیت
- خونریزی داخل مغزی
- آسیب به سر در اثر تصادفات رانندگی، افتادن یا کودک آزاری
فلج مغزی کودکان در چه مواقعی ممکن است اتفاق افتد؟
عوامل خاصی خطر ابتلا به بیماری سی پی را افزایش می‌دهند، مانند:
- تولد زودرس
- وزن کم هنگام تولد
- دو یا سه قلویی
- نمره آپگار پایین که برای ارزیابی سلامت جسمی نوزاد هنگام تولد استفاده می‌شود.
- زایمان بریچ که در آن ابتدا باسن یا پاهای نوزاد بیرون می‌آیند.
- ناسازگاری Rh که زمانی که Rh گروه خونی مادر با Rh گروه خونی نوزاد سازگار نباشد، اتفاق می‌افتد.
- مواجهه مادر با مواد سمی مانند متیل مرکوری در دوران بارداری
انواع بیماری سی پی چیست
انواع مختلفی از بیماری سی پی وجود دارد که بر نواحی مختلف مغز تاثیر می‌گذارند. هر نوع منجر به اختلالات حرکتی خاصی می‌شود. انواع بیماری سی پی عبارت است از:
فلج مغزی اسپاستیک
فلج مغزی اسپاستیک شایع‌ترین نوع سی پی است که تقریبا ۸۰ درصد مبتلایان به بیماری سی پی را شامل می‌شود. این نوع سی پی باعث سفتی عضلات و رفلکس‌های شدید می‌شود که راه رفتن را دشوار می‌کند.
بسیاری از مبتلایان به فلج مغزی اسپاستیک دچار ناهنجاری‌هایی در راه رفتن هستند، مانند حرکات قیچی‌مانند پاها هنگام راه رفتن. ضعف و فلج عضلانی نیز ممکن است وجود داشته باشد. این علائم می‌توانند کل بدن یا فقط یک طرف آن را درگیر کنند.
فلج مغزی دیس کینتیک
افراد مبتلا به فلج مغزی دیس کینتیک در کنترل حرکات بدن خود مشکل دارند. این اختلال منجر به حرکات غیرطبیعی و غیرارادی بازوها، پاها و دست‌ها می‌شود.
در برخی موارد، صورت و زبان نیز تحت تاثیر قرار می‌گیرند. حرکات می‌توانند کند یا سریع و تند باشند و این باعث می‌شود فرد مبتلا در راه رفتن، نشستن، بلعیدن یا صحبت کردن دچار مشکل شود.
فلج مغزی هیپوتونیک
فلج مغزی هیپوتونیک باعث کاهش تون عضلات و شل شدن بیش از حد عضلات می‌شود. بازوها و پاها خیلی راحت حرکت می‌کنند و شل و آویزان به نظر می‌رسند.
کودکان مبتلا به فلج مغزی هیپوتونیک کنترل کمی روی سر خود دارند و ممکن است در تنفس مشکل داشته باشند. این کودکان با بزرگ‌تر شدن ممکن است به خاطر ضعف عضلانی در صاف نشستن دچار مشکل شوند. همچنین می‌توانند مشکل در صحبت کردن، رفلکس‌های ضعیف و ناهنجاری‌هایی در راه رفتن داشته باشند.
فلج مغزی آتاکسیک
فلج مغزی آتاکسیک کم شایع‌ترین نوع بیماری سی پی است. فلج مغزی آتاکسیک با حرکات عضلانی ارادی که اغلب بی‌نظم، دست و پا چلفتی و تند به نظر می‌رسد، مشخص می‌شود.
افراد مبتلا به این نوع سی پی معمولا در تعادل و هماهنگی مشکل دارند. آن‌ها ممکن است در راه رفتن و انجام عملکردهای حرکتی خوب مانند گرفتن اشیا و نوشتن مشکل داشته باشند.
فلج مغزی ترکیبی
برخی از افراد ترکیبی از علائم انواع مختلف بیماری سی پی را دارند که فلج مغزی ترکیبی نامیده می‌شود. در بیشتر موارد این نوع فلج مغزی، افراد ترکیبی از فلج مغزی اسپاستیک و دیس کینتیک را تجربه می‌کنند.
طبقه‌بندی بیماری سی پی چیست
فلج مغزی کودکان براساس سیستم طبقه‌بندی Gross Motor Function تفکیک می‌شود. این سیستم روی موارد زیر تمرکز دارد:
- توانایی نشستن
- توانایی حرکت و تحرک
- مستقل بودن
- استفاده از تکنولوژی انطباقی
پنج سطح این سیستم طبقه‌بندی با کاهش تحرک افزایش می‌یابد:
فلج مغزی سطح یک
فلج مغزی سطح یک با توانایی در راه رفتن بدون محدودیت مشخص می‌شود.
فلج مغزی سطح دو
افراد مبتلا به فلج مغزی سطح
دو می‌توانند مسافت طولانی را بدون محدودیت طی کنند، اما نمی‌توانند بدوند یا بپرند.
این افراد ممکن است در اوایل یادگیری راه رفتن به وسایل کمکی نیاز داشته باشند.
همچنین ممکن است در خارج از خانه به ویلچر نیاز داشته باشند.
فلج مغزی سطح سه
افراد مبتلا به فلج مغزی سطح سه می‌توانند با کمک کوچکی بنشینند و بدون کمکی بایستند. آن‌ها هنگام راه رفتن در خانه به وسایل کمکی دستی مانند واکر یا عصا و در خارج از خانه به ویلچر نیاز دارند.
فلج مغزی سطح چهار
افراد مبتلا به فلج مغزی سطح چهار می‌توانند با وسایل کمکی راه بروند. آن‌ها می‌توانند به‌طور مستقل با ویلچر حرکت کنند و هنگام نشستن به کمک نیاز دارند.
فلج مغزی سطح پنج
افراد مبتلا به فلج مغزی سطح پنج برای حفظ وضعیت سر و گردن خود به کمک نیاز دارند. آن‌ها برای نشستن و ایستادن نیز به کمک نیاز دارند و ممکن است بتوانند ویلچرهای موتوردار را کنترل کنند.
تشخیص فلج مغزی در نوزاد چگونه است؟
پزشک با گرفتن کامل سابقه پزشکی، انجام معاینات پزشکی شامل معاینات دقیق نورولوژیک و ارزیابی علائم فلج مغزی کودکان را تشخیص می‌دهد. آزمایشات دیگری نیز می‌تواند انجام گیرد:
- برای ارزیابی فعالیت الکتریکی مغز از الکتروانسفالوگرام (EEG) استفاده می‌شود. EEG ممکن است هنگام مشاهده علائم صرع که منجر به تشنج می‌شود، توصیه شود.
- در MRI scan از امواج مغناطیسی و رادیویی برای تولید تصاویر دقیق از مغز استفاده می‌شود و می‌تواند هرگونه ناهنجاری و آسیب در مغز را نشان دهد.
- CT scan تصاویر مقطعی و واضح از مغز ایجاد می‌کند و می‌تواند هرگونه آسیب مغزی را نشان دهد.
- سونوگرافی جمجمه روشی نسبتا سریع و ارزان است که از امواج صوتی با فرکانس بالا برای بدست آوردن تصاویر اولیه از مغز نوزادان کوچک استفاده می‌شود.
- آزمایش خون ممکن است برای رد سایر بیماری‌ها مانند اختلالات خونی انجام گیرد.
اگر پزشک بیماری سی پی را تایید کند، برای معاینات نورولوژیک مرتبط با سی پی به متخصص ارجاع داده می‌شوید. این معاینات می‌تواند موارد زیر را تشخیص دهد:
- کاهش بینایی یا اختلالاتی مانند تاری دید در یک یا هر دو چشم
- ناشنوایی
- تاخیر در حرف زدن
- ناتوانی ذهنی
- اختلالات حرکتی
سایر عارضه‌های مرتبط با بیماری سی پی چیست
افراد مبتلا به سی پی ممکن است مشکلات دیگری نیز داشته باشند، مانند:
- مشکلات ارتباطی مانند حرف زدن و اختلالات زبانی و گفتاری
- سرازیر شدن بزاق از دهان
- ناهنجاری ستون فقرات مانند اسکولیوز، لوردوز و کیفوز
- استئوآرتریت
- انقباضاتی که هنگام گیر کردن عضلات در وضعیت‌های دردناک رخ می‌دهد
- بی‌اختیاری ادراری
- استئوپنی یا کاهش تراکم استخوان که باعث می‌شود استخوان‌ها به راحتی بشکنند
- مشکلات دندانی
درمان بیماری سی پی چیست
هدف از درمان بیماری سی پی بهبود محدودیت‌ها و جلوگیری از عوارض است. درمان بیماری سی پی شامل وسایل کمکی، داروها و جراحی است.
وسایل کمکی
- عینک
- سمعک
- وسایل کمکی برای راه رفتن
- بریس بدن
- ویلچر
داروها
ضدتشنج‌های خوراکی و شل‌کننده‌های عضلانی معمولا به عنوان خط اولیه درمان بیماری سی پی استفاده می‌شوند. پزشک ممکن است داروهای زیر را تجویز کند:
- دیازپام (Valium)
- دانترولن (Dantrium)
- باکلوفن
- تیزانیدین (Zanaflex)
همچنین پزشک ممکن است تزریق موضعی بوتولینوم توکسین نوع A (بوتاکس) یا درمان با باکلوفن به صورت اینتراتکال که دارو توسط پمپ قابل کاشت در بدن منتقل می‌شود را توصیه کند.
جراحی
جراحی ارتوپدی ممکن است برای تسکین درد و بهبود حرکت انجام گیرد. همچنین ممکن است برای آزاد کردن عضلات سفت‌شده یا اصلاح ناهنجاری‌های استخوانی ناشی از اسپاسم عضلانی، جراحی نیاز باشد.
ریزوتومی انتخابی دورسال (SDR) ممکن است به عنوان آخرین راه حل برای کاهش درد مزمن و اسپاسم عضلانی توصیه شود. این روش شامل برش اعصاب نزدیک قاعده طناب نخاعی است.
سایر درمان‌ها
سایر روش‌ها برای درمان بیماری سی پی عبارتند از:
- گفتار درمانی
- فیزیوتراپی
- کاردرمانی کودکان سی پی
- درمان‌های تسکینی و آرامش‌دهنده
- مشاوره یا روان‌درمانی
اگرچه درمان با سلول‌های بنیادی (stem cell therapy) به عنوان درمانی بالقوه برای فلج مغزی کودکان در حال بررسی است، ولی هنوز تحقیقات در مراحل اولیه است.
راه‌های پیشگیری از بیماری سی پی چیست
اکثر مشکلاتی که باعث فلج مغزی کودکان می‌شوند، همیشه قابل پیشگیری نیستند. با این حال، اگر باردار هستید یا قصد بارداری دارید، می‌توانید اقدامات پیشگیرانه‌ی خاصی را برای به حداقل رساندن عوارض انجام دهید.
واکسینه شدن در برابر بیماری‌هایی که می‌توانند باعث آسیب مغزی شوند، مانند سرخچه، بسیار مهم است. همچنین، دریافت مراقبت‌های مناسب دوران بارداری بسیار حائز اهمیت می‌باشد. مراجعه منظم به پزشک در دوران بارداری می‌تواند به پیشگیری از تولد زودرس، وزن کم هنگام تولد و عفونت کمک کند.
پیش‌آگهی فلج مغزی کودکان
درمانی برای فلج مغزی کودکان وجود ندارد، اما اغلب درمان و کنترل موثر عوارض امکان‌پذیر است. نوع خاص درمان از فردی به فرد دیگر متفاوت است. برخی از افراد مبتلا به بیماری سی پی ممکن است به کمک زیادی نیاز نداشته باشند و برخی دیگر ممکن است برای علائم خود به کمک بسیار و مراقبت طولانی‌مدت نیاز داشته باشند.
صرف‌نظر از شدت بیماری، درمان می‌تواند زندگی این افراد را بهبود بخشد. موارد زیر می‌تواند به بسیاری از افراد در ارتقای مهارت‌های حرکتی و توانایی برقراری ارتباط کمک کند:
- وسایل کمکی
- داروها
- تراپی‌ها
- جراحی
