سرطان به خودی خود بیماری خطرناکی محسوب می‌شود؛ اما اگر در اندام‌های حساس و ناشایعی همچومن چشم ایجاد شود، ممکن است بسیار ترسناک باشد. یکی از سرطان‌های چشمی ملانوم چشمی هستند. امروزه درمان ملانوم چشم در دسترس است. درمان برخی از ملانومای کوچک چشمی ممکن است در بینایی فرد اختلال ایجاد نکند. با این حال، درمان ملانومای بزرگ چشم به طور معمول باعث از بین رفتن بینایی می‌شود. در این مقاله به بررسی بیشتر ملانوم چشم چیست و علائم، روش تشخیص و درمکان ملانوم چشمی می‌پردازیم.
ملانوم چشم چیست
ملانوم نوعی سرطان چشم است که در سلول‌های تولیدکننده ملانین چشم ایجاد می‌شود. ملانین رنگدانه‌ای است که باعث رنگ دهی به سلول‌های پوستی می‌شود. سلول‌های چشمی نیز حاوی سلول‌های ملانین دار هستند پس می‌توانند در اثر جهش، باعث ملانوم چشم شوند.
بیشتر موارد این نوع از سرطان چشم در قسمتی از چشم شکل می‌گیرد که هنگام نگاه کردن به یک آینه دیده نمی‌شود، به همین علت تشخیص ملانوم چشم می‌تواند دشوار باشد. علاوه بر این، ملانوما چشم به طور معمول باعث بروزعلائم و نشانه‌های اولیه نمی‌شود.
علائم ملانوم چشم چیست
ملانوما چشم ممکن است نشانه و علائمی را از خود نشان ندهد. در صورت بروز علائم ملانوم چشم می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- احساس وجود جرقه یا گرد و غبار در بینایی (مگس پرانی)
- وجود یک نقطه تیره در حال رشد بر روی عنبیه
- تغییر شکل مردمک
- تضعیف بینایی یا تاری دید
- از دست دادن بینایی محیطی
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
در صورت بروز علائم یا نشانه‌هایی که باعث نگرانی فرد شود، باید با پزشک مشورت کرد. تغییرات ناگهانی در بینایی فرد نشان دهنده یک وضعیت اضطراری است، بنابراین در این شرایط باید به دنبال مراقبت‌های فوری بود.
علت ملانوم چشم چیست
علت ملانوم چشم هنوز مشخص نیست.
پزشکان می‌دانند که سرطان ملانوم چشم زمانی بروز می‌کند که در DNA سلول‌های سالم چشم مشکلی ایجاد می‌شود. خطاهای رخ داده در DNA سلول‌ها دستور رشد و تکثیر بیش از حد و خارج از کنتترل را به سلول می‌دهد، بنابراین سلول‌های جهش یافته به جای مرگ، به بقای خود ادامه می‌دهند. سلول‌های جهش یافته در نقطه‌ای از چشم تجمع یافته و تشکیل ملانوما چشم می‌دهند.
این نوع از سرطان چشم در چه نقطه‌ای از چشم ایجاد می‌شود؟
ملانوم چشم اغلب در سلول‌های لایه میانی چشم (یعنی مشیمیه) بروز می‌کند. عنبیه سه بخش دارد که ممکن است هر کدام از این لایه‌ها تحت تأثیر قرار بگیرند:
- عنبیه که قسمت رنگی چشم جلویی چشم را تشکیل می‌دهد.
- لایه کوریوئید که لایه‌ای متشکل از رگ‌های خونی و بافت همبند بین اسکلرا و شبکیه در قسمت پشتی مشیمیه است.
- جسم مژگانی که در قسمت جلویی مشیمیه یووا قرار دارد و مایع شفافی به نام زلالیه را تولید می‌کند.
ملانوما چشم همچنین ممکن است در خارجی‌ترین لایه قسمت جلویی چشم یعنی ملتحمه، در حفره‌ای که کره چشم ا احاطه کرده است و بر روی پلک‌ها ایجاد شود. اگرچه این نوع از ملانوم‌های چشمی بسیار نادر هستند.
عوامل خطر ملانوم چشم چیست
عوامل خطر ملانوم اولیه چشم شامل موارد زیر است:
- رنگ چشم روشن. در افرادی که چشم آبی یا چشم سبز هستند، خطر بروز سرطان ملانوم چشم بیشتر است.
- سفید پوست بودن. خطر بروز ملانوما چشم در افراد سفید پوست بیشتر از نژادهای است.
- سن. خطر ملانوما چشم با افزایش سن بیشتر می‌شود.
- برخی از بیماری‌های پوستی ارثی. عارضه‌ای بنام سندرم خال دیسپلاستیک (dysplastic nevus syndrome) که باعث ایجاد خال‌های غیر طبیعی در بدن می‌شود، ممکن است خطر ابتلا به ملانوما چشم و پوست را افزایش دهد.
علاوه بر این، افرادی که در پلک‌ها و بافت‌های مجاور رنگدانه غیر طبیعی پوستی دارند یا دچار هایپرپیگمانتاسیون عنبیه هستند، معروف به ملانوسیتوز چشمی، نیز خطر ابتلا به ملانوما چشمی افزایش می‌یابد.
- قرار گرفتن در معرض نور ماوراء بنفش (UV). تاثیر قرار گرفتن در معرض نور ماوراء بنفش در ملانوم چشم به طور کامل مشخص نشد است. شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد قرار گرفتن در معرض نور اشعه ماوراء بنفش، مانند نور خورشید یا نورهای برنزه کننده، خطر ابتلا به ملانوما چشم را افزایش می‌دهد.
- برخی جهش‌های ژنتیکی. برخی از ژن‌های معیوب ممکن است از والدین به کودکان منتقل شده و در نتیجه خطر ابتلا به ملانومای چشمی افزایش یابد.
عوارض ملانوم چشم چیست
عوارض ملانوم چشم عبارتند از:
- افزایش فشار داخل چشمی (گلوکوم). رشد ملانوم چشم ممکن است باعث ایجاد گلوکوم شود. علائم و نشانه‌های گلوکوم شامل درد و قرمزی چشم و تاری دید می‌باشد.
- از دست دادن بینایی. ملانومای بزرگ چشمی غالباً باعث از بین رفتن بخشی از بینایی چشم می‌شود و می‌تواند عوارضی مانند جدا شدن شبکیه را در پی داشته باشد که خود باعث از دست دادن بینایی می‌شود.
ملانومای کوچک چشم اگر در قسمت‌های حساس چشم ایجاد شوند، می‌تواند باعث کاهش بینایی شوند. ممکن است در این حالت فرد در مرکز بینایی خود یا سمت آن در دیدن مشکل داشته باشید. ملانومای چشم بسیار پیشرفته می تواند باعث از بین رفتن کامل بینایی شود.
- ملانومای چشمی که فراتر از چشم پیش می‌رود. ملانومای چشم می‌تواند در خارج از چشم و در نواحی دوردست بدن از جمله کبد، ریه‌ها و استخوان‌ها گسترش یابد.
راه تشخیص ملانوم چشم چیست
برای تشخیص ملانوم چشم از تست‌های زیر استفاده می‌شود:
- معاینه چشمی. پزشک می‌تواند ساختارهای خارجی چشم را معاینه کند. در این معاینه بزرگ شدن رگ‌های خونی می‌تواند نشان دهنده وجود تومور داخل چشمی باشد. سپس با کمک ابزارهای دیگر، پزشک خود چشم را معاینه خواهد کرد.
یکی از روش‌های معاینه افتالموپلژی غیرمستقیم دو چشمی نام دارد که درآن از لنزها و چراغ روشن نصب شده بر روی قسمت پیشانی استفاده می‌شود؛ همانند معدن گران. روش دیگری بیومیکروسکوپی با لامپ شکافی نام دارد. در این روش از لنزها و میکروسکوپ استفاده می‌شود تا با تاباندن یک پرتوی نوری شدید برای روشنایی فضای داخلی چشم، بتوان چشم را معاینه کرد.
- سونوگرافی چشم. در سونوگرافی چشمی از امواج صوتی با فرکانس بالا تولید شده توسط یک دستگاه دستی به نام مبدل برای تولید تصاویری از چشم استفاده می‌شود. مبدل بر روی پلک بسته یا سطح جلوی چشم شما قرار خواهد گرفت.
- تصویربرداری از رگ های خونی داخل و اطراف تومور (آنژیوگرام). در طی آنژیوگرام چشمی، یک ماده رنگی از طریق رگ‌های بازو تزریق می‌شود. این ماده به رگ‌های خونی چشم را مشخص خواهد کرد. سپس با استفاده از دوربینی مجهز به با فیلترهای خاص تشخیص رنگ، به مدت چند دقیقه هر چند ثانیه یکبار تصاویری گرفته خواهد شد.
- توموگرافی انسجام اپتیک. این روش تصویربرداری تصاویری از بخش‌هایی از مجرای مشیمیه و شبکیه تهیه می‌کند.
- برداشتن نمونه‌ای از بافت مشکوک برای تست بیشتر. در بعضی موارد، پزشک ممکن است با روش بیوپسی نمونه‌هایی از بافت درگیر را تهیه کند.
برای برداشتن نمونه، به وسیله یک سوزن نازک وارد چشم شده و ار بافت مشکوک نمونه برداری می‌کنند. این بافت در آزمایشگاه مورد بررسی قرار می‌گیرد که آیا حاوی سلول‌های ملانوم چشمی است یا خیر.
معمولاً بیوپسی چشم برای تشخیص ملانوما چشم ضروری نیست.
تشخیص گسترش و متاستاز سرطان چشم
پزشک ممکن است برای تعیین متاستاز ملانوما به سایر نقاط بدن، آزمایشات و تست‌های دیگری را درخواست کند. آزمایشاتی از جمله:
- آزمایش خون برای بررسی عملکرد کبد
- اشعه ایکس از قفسه سینه
- سی تی اسکن
- ام آر آی
- سونوگرافی شکمی
- PET اسکن
درمان ملانوم چشم چیست
گزینههای درمان ملانوم چشم به محل و اندازه ملانوما، وضعیت سلامتی کلی فرد و انتخاب بیمار بستگی دارد.
در مورد ملانوم‌های کوچک می‌توان دست نگه داشت.
ملانوم‌های کوچک چشمی ممکن است به درمان فوری نیاز نداشته باشند. اگر ملانوما کوچک بوده و رشد زیادی نداشته باشد، ممکن است بیمار و پزشک تصمیم بگیرد که دست نگه داشته و مراقب علائم رشد سرطان باشند.
اگر ملانوما چشم رشد کرده یا باعث بروز عوارضی شوند، ممکن است بیمار و پزشک تصمیم به درمان بگیرند.
رادیو تراپی ملانوم چشم
در رادیوتراپی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی از قدرت پرتوهای پر انرژی مانند پروتون یا پرتوهای گاما استفاده می‌شود. پرتودرمانی به طور معمول در ملانوم‌های کوچک و متوسط چشم استفاده می‌شود.
پرتودرمانی معمولاً با قرار دادن پلاک رادیواكتیو بر روی چشم، مستقیماً بر روی تومور، انجام می‌شود. این روش براکی تراپی نامیده می‌شود. پلاک در محل تومور با بخیه‌های موقتی قرار داده می‌شود. پلاک شبیه به سر بطری بوده و حاوی چندین دانه رادیواکتیو است. این پلاک چهار تا پنج روز در محل تومور باقی خواهد ماند.
پرتودرمانی همچنین می‌تواند از طریق دستگاهی به طور مستقیم، پرتو پروتون را به سمت چشم شما هدایت کند (teletherapy). این نوع پرتودرمانی اغلب طی چند روز انجام می شود.
لیزر درمانی ملانوم چشمی
استفاده از لیزر برای از بین بردن سلول‌های سرطان ملانوم چشم در شرایط ویژه‌ای، یکی دیگر از روش‌های درمانی است. در یک نوع از لیزر درمانی، به نام ترمو تراپی، از لیزر مادون قرمز استفاده می‌شود و گاهی اوقات این روش در ترکیب با پرتودرمانی استفاده می‌شود.
فتودینامیک درمانی ملانوم چشم
درمان فتودینامیک ملانوم چشم به صورت ترکیبی از استفاده از طول موج‌های خاصی از نور همراه با دارو درمانی انجام می‌شود. این داروها سلول‌های سرطان چشم را در برابر نور آسیب پذیر می‌کنند. این روش به عروق و سلول‌های تشکیل دهنده ملانوما چشم آسیب می‌رساند. از روش فتودینامیک در درمان تومورهای کوچک‌تر نیز استفاده می‌شود، زیرا به میزان کافی در درمان سرطان‌های بزرگ‌تر مؤثر نیست.
سرما درمانی
کرایوتراپی ممکن است برای از بین بردن سلول‌های ملانوم چشمی در برخی ملانومای کوچک چشمی استفاده شود، اما معمولاً استفاده کمی دارد.
جراحی ملانوم چشم
در روش جراحی برای درمان ملانوم چشم بخشی از چشم یا کل چشم تخلیه می‌شود. بسته به اندازه و محل ملانوم چشمی روش جراحی نیز متفاوت خواهد بود. گزینه‌ها درمانی شامل موارد زیر هستند:
- جراحی به منظور برداشتن ملانوم و قسمتی از بافت سالم. جراحی به منظور برداشتن ملانوم چشم و بخشی از بافت سالمی که آن را احاطه کرده است ممکن است یکی از گزینههای درمان ملانومای کوچک باشند.
- جراحی برای برداشتن کل چشم (تخلیه کامل چشم). تخلیه چشم اغلب در درمان تومورهای بزرگ استفاده می‌شود. همچنین در مواردی که تومور باعث ایجاد درد در چشم شود نیز ممکن است استفاده شود.
بعد از تخلیه چشم دچار ملانوما، ایمپلنت به جای چشم قرار داده می‌شود و ماهیچه‌هایی که کنترل حرکت چشم را بر عهده دارند و به ایمپلنت متصل هستند، اجازه حرکت ایمپلنت را می‌دهند.
پس از گذشت مدتی از بهبودی، می‌توان از چشم مصنوعی (پروتز) استفاده کرد. سطح جلوی پروتز بر اساس رنگ چشم شما رنگ می‌شود تا مطابقت بشتری داشته باشد.
تطبیق یافتن با شرایط موجود
تطابق یافتن با تغییرات موجود در بینایی
اگر درمان سرطان چشم باعث از دست دادن کامل بینایی در یک چشم شود، هنوز هم می‌توان بیشتر کارهایی را که با دو چشم انجام می‌شد را انجام داد. اما ممکن است سازگاری با بینایی جدید نیاز به یک دوره زمانی داشته باشد.
داشتن تنها یک چشم توانایی فرد را در قضاوت از راه دور تأثیر بگذارد. ممکن است آگاهی کامل از اتفاقات اطراف، به خصوص در چشمی که بینایی دچار مشکل شده است، دشوار باشد.
از پزشک خود بخواهید تا شما را به یک گروه پشتیبانی یا یک متخصص کاردرمانی ارجاع دهد که تا این متخصصین در تدوین استراتژی‌های مقابله با شرایط جدید و تعدیل بینایی به شما کمک کنند.
آمادگی برای ویزیت پزشک
در صورت بروز علائمی در بینایی که باعث نگران شما شده است، به پزشک خانواده خود مراجعه کنید. اگر پزشک به وجود مشکلاتی در چشم مشکوک باشد، احتمالاً شما را به یک چشم پزشک (افتالمولوژیست) ارجاع دهد.
در صورت ابتلا به ملانومای چشم، شما برای درمان ملانومای چشم به یک جراح چشم ارجاع داده خواهید شد. جراح می‌تواند گزینههای درمانی مناسب را بریا شما توضیح داده و بسته به روش درمان انتخابی شما را به متخصصان دیگر ارجاع دهد.
از آن جایی که زمان ویزیت مختصر است و مشکلات زیادی هستن که باید پوشش داده شوند، بهتر است با آمادگی قبلی به پزشک مراجعه کرد. در ادامه به توضیح برخی از مواردی که می‌تواند به شما در آماده سازی و ویزیت پزشک کمک کند، می‌پردازیم.
چه کاری می‌توان انجام داد
- از محدودیت‌های قبل از ویزیت آگاه باشید. در زمان تعیین قرار ملاقات، حتماً سؤال کنید که آیا بریا ویزیت باید کار خاصی انجام دهید یا خیر؛ از جمله رعایت رژیم غذایی.
- علائمی را که تجربه کرده‌اید را یادداشت کنید. حتی مواردی که ممکن است به علت ویزیت شما بی ربط به نظر برسد.
- اطلاعات مهم شخصی را یادداشت کنید. از جمله وضعیت سلامت عمومی، سابقه پزشکی خانوادگی و تجربه هرگونه فشار روانی يا تغيير در زندگی که اخیراً داشته‌‌اید.
- لیستی از تمام داروهای مصرقی خود تهیه کنید. لیستی از ویتامین‌ها یا مکمل‌هایی که مصرف کرده‌اید را تهیه کنید.
- در صورت امکان یکی از اعضای خانواده یا یکی از دوستان خود را همراه با خود ببرید. گاهی اوقات یادآوری تمام اطلاعات ارائه شده در ملاقات دشوار است. کسی که شما را همراهی کرده است، می‌تواند نکات فراموش شده را به شما یادآوری کند.
- سوالات خود از پزشک را یادداشت کنید.
زمان ملاقات شما با پزشک محدود است، بنابراین تهیه لیستی از سوالات می‌تواند به شما کمک کند تا بیشترین استفاده از ویزیت را داشته باشید. سوالات خود را از مهم‌ترین تا کم اهمیت‌ترین لیست کنید. در مورد ملانوم چشمی برخی از سوالات اساسی که باید پرسیده شوند عبارتند از:
- آیا من ملانومای چشم دارم؟
- محل ملانوم چشم من کجاست؟
- اندازه ملانوم چقدر است؟
- آیا ملانوما چشم من متاستاز داده است؟
- آیا نیاز است تا آزمایش‌های بیشتر انجام دهم؟
- گزینههای درمان ملانوم چشمی پیش روی چه هستند؟
- آیا هر نوع درمانی می‌تواند مناسب شرایط من باشد؟
- عوارض جانبی احتمالی هر یک از رروش‌های درمان ملانوم چشم چیست؟
- آیا باید معالجه کنم؟
- برای تصمیم گیری در مورد درمان چه مدت زمان دارم؟
- از نظر شما بهترین درمان موجود با توجه به شرایط من چیست؟
- درمان چگونه زندگی روزمره من را تحت تاثیر خواهد داد؟ آیا می‌توانم به کار خود ادامه دهم؟
- روش درمان چه تاثیری بر بینایی من خواهد گذاشت؟
- من بیماری دیگری نیز دارم. چگونه می‌توانم هر دو این‌ها را به بهترین نحو مدیریت کنم؟
- آیا باید به متخصص دیگری نیز مراجعه کنم؟ هزینه درمان چقدر است و آیا بیمه آن را تقبل خواهد کرد یا خیر؟
- آیا بروشور یا اطلاعات چاپی شده دیگری در خصوص بیماری وجود دارد تا آن‌ها را مطالعه کنم؟ چه وب سایت‌هایی را پیشنهاد می‌کنید؟
- چه چیزی تعیین می‌کند که به ویزیت بعدی نیاز دارم یا خیر؟
علاوه بر سوالاتی که برای پرسش از پزشک خود تهیه کرده‌اید، از پرسیدن سوالات دیگری که در حس ویزیت برای شما پیش می‌آید اجتناب نداشته باشید.
چه انتظاری از پزشک خواهید داشت
پزشک شما احتمالاً از شما سوالاتی خواهد پرسید. آماده بودن برای پاسخگویی به این پرسش‌ها می‌تواندبه شما در صرفه جویی وقت و تمرکز بر روی مواردی که می‌خواهید به آن‌ها بپردازید کمک کننده است. پزشک ممکن است سوالات زیر را از شما بپرسد:
- علائم شما از چه زمانی آغاز شد؟
- علائم شما مداوم هستند یا گاه به گاه ایجاد می‌شوند؟
