یکی از عجیب‌ترین و شاید ترسناک‌ترین مشکلات پزشکی برای بیماران، ارتباط غیر طبیعی بین ارگان‌های مختلف بدن است! یکی از بیماری‌های مربوط به زنان که در آن ارتباط غیر طبیعی بین دو بخش ایجاد می‌شود، فیستول رکتوواژینال است. فیستول رکتوواژینال یک ارتباط غیرطبیعی بین قسمت تحتانی روده بزرگ یعنی رکتوم و واژن است. در این حالت، محتویات روده، مدفوع و گاز روده ممکن است از طریق فیستول وارد واژن شده و فرد خروج مدفوع از فیستول را احساس کند. ممکن است برخی از فیستول‌های رکتوواژینال بطور خودبخودی بسته شوند، اما بیشتر آن‌ها به ترمیم جراحی نیاز دارند. در این مقاله به بررسی بیشتر فیستول رکتوواژینال و علائم بیماری خواهیم پرداخت.
فیستول راست روده ای-مهبلی علت های مختلفی دارد که می‌توان به صدمات هنگام زایمان، بیماری کرون یا دیگر بیماری التهابی روده، پرتودرمانی یا سرطان ناحیه لگن، عوارض بعد از عمل در ناحیه لگن اشاره کرد.این بیماری ممکن است باعث آسیب‌های روانی و جسمی شود که بر روی عزت نفس و صمیمیت عاطفی قرد اثر گذار است.
علائم فیستول رکتوواژینال
بسته به اندازه و محل قرارگیری فیستول، ممکن است فرد علائم جزئی داشته و یا مشکلات قابل توجهی را در مورد کنترل مدفوع و بهداشت فردی داشته باشید. از جمله نشانه‌ها و علائم فیستول رکتواژینال ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- دفع گاز، مدفوع یا چرک از واژن
- ترشحات واژن که بوی ناخوشآیندی دارد
- بروز عفونت‌های مکرر در واژن یا مجاری ادراری
- تحریک یا احساس درد در فرج‌ها، واژن و ناحیه بین واژن و مقعد (پرینه)
- مقاربت دردناک
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
در صورت بروز هرگونه نشانه یا علائم فیستول رکتوواژینال باید به پزشک مراجعه کرد. فیستول فیستول راست روده ای-مهبلی ممکن است اولین نشانه هشدار دهنده وجود یک مشکل جدی‌تر، مانند وجود قسمتی آلوده، پر از چرک (آبسه) یا سرطان باشد. شناسایی علت فیستول به پزشک در تعیین برنامه درمانی فرد کمک کننده است.
علت فیستول رکتوواژینال
فیستول فیستول راست روده ای-مهبلی ممکن است در نتیجه موارد زیر ایجاد شود:
- آسیب هنگام زایمان. صدمات ناشی از زایمان شایع‌ترین علت فیستول رکتواژینال است. این آسیب شامل پارگی پرینه است که تا قسمت روده‌ها کشیده شده و یا عفونت محل برش جراحی در ناحیه پرینه است. این عفونت‌ها ممکن است در پی زایمان طولانی، دشوار انجام شود. این نوع فیستول‌ها همچنین ممکن است باعث آسیب به اسفنکتر مقعد، حلقه‌های عضلانی انتهای رکتوم شود که به فرد در کنترل نگه داشتن مدفوع کمک می‌کنند.
- بیماری کرون. دومین علت شایع فیستول‌های رکتوواژینال، بیماری کرون است. بیماری کرون نوعی بیماری التهابی روده است که در آن مجاری دستگاه گوارش دچار التهاب می‌شوند. بیشتر زنان مبتلا به بیماری کرون هرگز دچار فیستول راست روده ای-مهبلی نمی‌شوند؛ اما ابتلا به بیماری کرون خطر ابتلا به این فیستول‌ها را افزایش می‌دهد.
- روش‌های درمان سرطان یا پرتودرمانی در ناحیه لگن. تومور سرطانی در ناحیه روده، دهانه رحم، واژن، رحم یا آنال کانال می‌تواند منجر به فیستول رکتوواژینال شود. پرتودرمانی در سرطان در بخش لگن نیز می‌تواند فرد را در معرض خطر بروز فیستول قرار دهد. فیستول راست روده ای-مهبلی که در اثر پرتودرمانی ایجاد می‌شود، معمولاً در طی شش ماه تا دو سال اول پس از درمان بروز می‌یابد.
- جراحی‌های مربوط به واژن، ناحیه پرینه، روده یا مقعد. جراحی‌های قبلی در ناحیه تحتانی لگن، مانند برداشتن رحم (هیسترکتومی) در موارد نادرتری می‌تواند منجر به ایجاد فیستول شود. فیستول ممکن است در اثر آسیب دیدگی حین عمل جراحی یا نشت یا عفونت بعد از عمل ایجاد شود.
- علل دیگر. در موارد نادری ممکن است فیستول رکتوواژینال در اثر عفونت مقعد یا روده ایجاد شود. از جمله؛ عفونت در کیسه‌های کوچک و برجسته دستگاه گوارش (دیورتیکولیت)، التهاب طولانی مدت روده بزرگ و راست روده (کولیت اولسراتیو)، تجمع مدفوع خشک و سخت که در راست روده گیر می‌کند (سفت شدگی مدفوع) یا آسیب‌های وارده به واژن که مربوط به زایمان نیست.
عوارض فیستول راست روده ای-مهبلی
عوارض فیزیکی فیستول رکتوواژینال ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- بی اختیاری مدفوع
- بروز مشکلات بهداشتی
- عفونت مکرر واژن یا مجاری ادراری
- تحریک یا التهاب واژن، پرینه یا پوست اطراف مقعد
- فیستول عفونی شده که با تشکیل آبسه و عدم درمان می‌تواند زندگی فرد را به خطر بیندازد
- عود دوباره فیستول
در بین زنان مبتلا به بیماری کرون که دچار فیستول نیز می‌شوند، احتمال بروز عوارض بعدی بیشتر است. در این افراد شانس بهبودی ضعیف بوده یا ممکن است فیستول دیگری نیز بعدها تشکیل شود.
تشخیص فیستول رکتوواژینال
بسته به نیاز بیمار، پزشک معاینه بدنی و آزمایش‌های خاص را انجام خواهد داد.
معاینه بدنی
پزشک برای ارزیابی محل فیستول رکتوواژینال و وجود توده توموری، عفونت یا آبسه احتمالی دیگر، معایناتی را انجام خواهد داد. معاینه پزشک شامل بررسی واژن، مقعد و پرینه با استفاده از دستکش است.
اگر فیستول در قسمت تحتانی واژن نبوده و به راحتی قابل مشاهده نباشد، پزشک از یک اسپکولوم برای معاینه داخل واژن استفاده خواهد کرد. ابزار دیگری شبیه به اسپکولوم به نام پروکتوسکوپ نیز ممکن است برای معاینه مقعد و راست روده استفاده شود.
پزشک ممکن است در طول معاینه نمونه‌های بافتی را برای تجزیه و تحلیل آزمایشگاهی (بیوپسی) بردارد.
معاینه فیستول رکتوواژینال
اگر پزشک در طول معاینه فیستول را مشاهده کرد، می‌تواند آزمایش‌های دیگری را برای تشخیص و ارزیابی فیستول رکتوواژینال در خواست نماید. ممکن است این آزمایشات می‌نتواند به تیم پزشکی فرد در برنامه ریزی برای جراحی نیزکمک کننده باشند.
- تست کنتراست. واژینوگرام یا باریم انما می‌تواند به شناسایی فیستولی که در قسمت بالایی راست روده است، کمک کند. در این آزمایش‌ها از ماده حاجب برای نشان دادن واژن یا روده در تصویر برداری با اشعه ایکس استفاده می‌شود.
- آزمایش رنگ آبی. در این آزمایش یک تامپون در واژن بیمار قرار داده شده و سپس رنگ آبی به روده فرد تزریق می‌شود. وجود رنگ آبی روی تامپون نشان دهنده وجود فیستول است.
- سی تی اسکن (CT). سی تی اسکن شکم و لگن نسبت به پرتونگاری استاندارد، می‌تواند جزئیات بیشتری را نشان دهد. انجام سی تی اسکن در پیدا کردن فیستول و تعیین علت آن کمک کننده است.
- تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی (MRI). ام آر آی تصاویری از بافت نرم بدن را در اختیار پزشک قرار می‌دهد. MRI می‌تواند محل قرارگیری فیستول، درگیری سایر ارگان‌های لگن و یا وجود تومور را تشخیص دهد.
- سونوگرافی آنورکتال. در سونوگرافی آنورکتال از امواج صوتی برای تولید تصویری واضح از مقعد و روده استفاده می‌شود. پزشک ابزاری باریک گرز مانند را داخل مقعد و راست روده می‌کند. این تست می‌تواند ساختار اسفنکتر مقعد و آسیب ناشی از زایمان را نشان دهد.
- مانومتری آنورکتال. در این آزمایش میزان حساسیت و عملکرد رکتوم ارزیابی شده و اطلاعاتی در مورد اسفنکتر مقعد و توانایی بیمار در کنترل مدفوع داده شود. در این روش نمی‌توان فیستول‌ها را شناسایی کرد اما انجام آن در برنامه ریزی ترمیم فیستول کمک کنند است.
- تست‌های دیگر. اگر پزشک مشکوک به بیماری التهابی روده باشد، ممکن است برای بررسی روده بزرگ دستور انجام کولونوسکوپی دهد. در این روش، پزشک می‌تواند نمونه‌های کوچکی از بافت را برای بیوپسی برداشته و با انجام ارزیابی بیشتر، بیماری کرون را تایید کند.
درمان فیستول راست روده ای-مهبلی
علائم فیستول رکتوواژینال می‌تواند نگران کننده باشد، اما درمان فیستول راست روده ای-مهبلی اغلب مؤثر واقع خواهد شد. درمان فیستول به علت، اندازه، محل و اثر آن بر روی بافت‌های اطراف بستگی دارد.
داروها
پزشک شما ممکن است داروهایی را برای کمک به درمان فیستول یا آماده کردن بیمار برای انجام جراحی توصیه کند:
- آنتی بیوتیک. اگر ناحیه اطراف فیستول آلوده باشد، ممکن است پیش از عمل، یک دوره آنتی بیوتیک به بیمار داده شود. تجویز آنتی بیوتیک ممکن است برای خانم‌های مبتلا به بیماری کرون که دچار فیستول شده‌اند نیز توصیه شود.
- اینفیلیکسیماب (Infliximab): اینفیلیکسیماب با نام تجاری رمی کید (Remicade) می‌تواند به کاهش التهاب و بهبود فیستول در زنان مبتلا به بیماری کرون کمک کند.
جراحی فیستول رکتوواژینال
بیشتر افراد برای بستن یا ترمیم فیستول به جراحی فیستول رکتوواژینال نیاز دارند.
پیش از انجام عمل، پوست و بافت‌های دیگر اطراف فیستول باید سالم و بدون عفونت یا التهاب باشند. پزشک ممکن است سه تا شش ماه قبل از جراحی فیستول رکتوواژینال برای اطمینان از سلامت بافت اطراف و بسته شدن خودبخودی فیستول، از بیمار بخواهد تا صبر کند.
جراحی بستن فیستول ممکن است توسط جراح زنان، جراح کولورکتال یا هر دو جراح در قالب یک تیم جراحی انجام شود. هدف از جراحی فیستول رکتوواژینال، جدا کردن مسیر فیستول و بستن دهانه با دوختن بافت‌های سالم به یکدیگر است. گزینه‌های جراحی پیش رو شامل موارد زیر می‌باشند:
- دوختن و وصل کردن قسمت دیگری از بافت بدن بیمار به فیستول تا این بافت به درون فیستول رشد کرده و فیستول را التیام بخشد.**
- استفاده از پیوند بافتی که از قسمت دیگری از بدن برداشته شده است یا قرار دادن بهشی از بافت سالم بر روی دهانه فیستول.
- ترمیم عضلات اسفنکتر مقعد در صورت آسیب دیدن آن به وسیله فیستول یا بافت اسکار ناشی از اشعه ایکس یا بیماری کرون.
- در موارد پیچیده یا عودکننده، قبل از ترمیم فیستول، جراحی کلستومی انجام شود تا مدفوع از طریق دهانه ایجاد شده در شکم خارج شود. اغلب انجام این عمل جراحی لازم نیست مگر در شرایط زیر: وجود بافت اسکار یا زخم بافتی ناشی از جراحی قبلی یا پرتودرمانی، وجود یک عفونت مداوم یا آلودگی شدید مدفوعی، وجود یک تومور سرطانی یا آبسه. در صورت نیاز به کلستومی، جراح ممکن است هشت تا ۱۲ هفته زمان برای ترمیم احتمالی فیستول را در نظر نگیرد. معمولاً پس از گذشت سه تا شش ماه و تایید این که فیستول بهبود یافته است، می‌توان کلستومی متوقف کرده عملکرد طبیعی روده را بازگرداند.
سبک زندگی و درمان خانگی
رعایت بهداشت می‌تواند در رفع ناراحتی و کاهش احتمال بروزعفونت واژن یا مجاری ادراری زمانی که بیمار دوره بهبودی خود را پشت سر می‌گذراند، اهمیت زیادی دارد. سایر درمان‌های خانگی که برای افرادی مبتلا به فیستول رکتوواژینال توصیه می‌شود، عبارتند از:
- شستن با آب. هر بار که ترشحات واژن یا خروج مدفوع از فیستول را تجربه کردید، ناحیه تناسلی بیرونی خود را تنها با آب گرم بشویید.
- از استفاده از مواد تحریک کننده خودداری کنید. صابون می‌تواند پوست شما را خشک کرده و تحریک کند، اما ممکن است شما به یک صابون غیر معطر نیاز داشته باشید. از صابون خشن یا معطر و تامپون‌ها و پدهای معطر نیز خودداری کنید. دوش واژن می‌تواند احتمال عفونت را افزایش دهد.
- این ناحیه را کاملاً خشک نگه دارید. اجازه دهید ناحیه وان و مقعد پس از شست و شو در معرض هوا قرار بگیرد تا کاملاً خشک شود می‌توانید این ناحیه را به آرامی با یک دستمال یا حوله تمیز نیز خشک کنید.
- از مالش با کاغذ توالت خشک خودداری کنید. از حوله‌های دستی مرطوب، بدون الکل،غیر معطر مرطوب یا پارچه‌های پنبه‌ای مرطوب شده، استفاده کنید.
- از کرم‌ها یا پودرهای خاص استفاده کنید. کرم‌های عایق رطوبت پوست تحریک شده را از تماس با مایع یا مدفوع حفظ می‌کنند. پودر تالک غیر دارویی یا نشاسته ذرت نیز ممکن است در رفع ناراحتی فرد کمک کنند باشند. درباره استفاده از این محصولات با پزشک خود مشورت کنید. قبل از استفاده از هر نوع کرم یا پودر، مطمئن شوید که ناحیه مورد نظر تمیز و خشک است.
- لباس زیر راحت و از جنس کتان بپوشید. لباس‌های تنگ می‌تواند جریان هوا را محدود کرده و باعث تشدید مشکلات پوستی شوند. لباس زیر خود را به فواصل زمانی کوتاه عوض کنید. در صورتی که دفع مایع یا مدفوع دارید، استفاده از محصولاتی مانند پدهای جاذب، لباس زیرهای یک بار مصرف یا پوشک بزرگسالان ممکن است مفید باشد اما اطمینان حاصل کنید که این محصولات یک لایه با قدرت جذب بالا را در سطح بالایی خود دارند.
برای دست یابی به بهترین نتیجه، حتماً توصیه‌های دیگر تیم مراقبت‌های بهداشتی را دنبال کنید.
آمادگی برای ویزیت پزشک
اولین قرار ملاقات شما ممکن است با پزشک خانواده، ارائه دهنده مراقبت‌های اولیه یا متخصص زنان باشد. بعد از ارزیابی اولیه، ممکن است شما به یک جراح زنان یا جراح کولورکتال ارجاع داده شوید تا با پزشک مربوط در مورد گزینه‌های درمانی مشورت کنید.
چه کاری می‌توانید انجام دهید
برای آماده شدن برای قرار ملاقات خود:
- در مورد محدودیت‌ها و کارهایی که باید پیش از قرار ملاقات انجام دهید، سوال کنید. در زمان تعیین وقت، در مورد هر گونه آمادگی و انجام آزمایشات تشخیصی که باید انجام دهید، سوال کنید.
- لیستی از علائمی خود بنویسید. حتی مواردی را که ممکن است به نظر برسد به فیستول رکتوواژینال مربوط نمی‌باشد را نیز یادداشت کنید
- لیستی از اطلاعات مهم پزشکی خود تهیه کنید. از جمله بیماری‌های دیگری که در حال طی دوره درمان آن هستید، تمام جراحی‌های قبلی و نام سایر داروها، ویتامین‌ها، داروهای گیاهی یا مکمل‌های مصرفی.
- سوالاتی را در نظر دارید که از پزشک خود بپرسید را لیست کنید و در ویزیت همراه خود داشته باشید و پاسخ پزشک خود را نیز یادداشت کنید.
درمورد فیستول رکتوواژینال برخی از سوالات اساسی که باید از پزشک خود بپرسید عبارتند از:
- علت ایجاد این علائم چیست؟
- آیا علل احتمالی دیگری برای علائم من وجود دارد؟
- چه آزمایش‌هایی نیاز است تا انجام دهم؟ آیا این آزمایشات به آمادگی خاصی نیاز دارند؟
- این عارضه موقتی است یا طولانی؟
- چه گزینه‌های درمانی وجود دارد و شما کدام یک را توصیه می‌کنید؟
- آیا گزینه درمانی دیگری وجود دارد؟
- آیا به عمل جراحی نیاز دارم؟
- آیا بروشور یا موارد چاپی دیگری برای مطالعه بیشتر در اختیار دارید؟ چه وب سایت‌هایی را پیشنهاد می‌کنید؟
در هر زمانی از قرار ملاقات اگر کوردی برایتان گنگ بود، از سوال پرسیدن اجتناب نکنید.
چه انتظاری از پزشک خواهدی داشت
احتمالاً پزشک از شما سوالاتی مانند موارد زیر را خواهد پرسید:
- چه زمانی علائم شما شروع شد؟
- علائم مداوم بوده یا گاه به گاه؟
- شدت علائم به چه میزان است؟
- آیا موردی یا اقداماتی باعث بهبود علائم می‌شود؟
- آیا موردی یا اقداماتی باعث تشدید علائم می‌شود؟
- آیا حرکات روده منظم بوده و دفع راحت و منظمی دارید؟
- آیا بی اختیاری مدفوع را تجربه کرده‌اید؟
- آیا یبوست داشته‌اید؟ به گونه‌ای که باعث شود تا هنگام دفع فشار زیادی را تحمل کنید؟
- آیا زایمان طبیعی داشته‌اید؟ عوارضی را پس از زایمان تجربه کرده‌اید؟
- آیا تا به حال جراحی لگن انجام داده‌اید؟
- آیا تاکنون به دلیل سرطان مربوط به ارگان‌های زنانه تحت درمان قرار گرفته‌اید؟
- آیا شما پرتودرمانی در ناحیه لگن داشته‌اید؟
- آیا از بیماری دیگری مانند کرون رنج می‌برید؟
