فلج ارب نوعی فلج شبکه بازویی است. نام فلج ارب از نام اولین پزشکی که این حالت را توصیف کرد، یعنی ویلهلم ارب گرفته شده است.
شبکه بازویی شبکه‌ای از اعصاب است که در نزدیکی گردن قرار دارد و مسئول عصب دهی به تمام بازو است. این اعصاب حس و حرکت شانه، بازو، دست و انگشتان را تامین می‌کنند. فلج شدن به معنای ضعف عضلات است و فلجی شبکه بازویی موجب ضعف بازو و از دست دادن توانایی حرکتی دست می‌شود.
از هر ۱۰۰۰ نوزاد یک یا دو نوزاد دچار فلج ارب می‌شوند. این مشکل اغلب زمانی ایجاد می‌شود که گردن نوزاد هنگام زایمانی دشوار، به پهلو کشیده شود.
در بیشتر نوزادان مبتلا به فلج شبکه بازویی به علت زایمان دشوار، با انجام تمیرنات فیزیوتراپی روزانه، حس و حرکت بازو بهبود می‌یابد. والدین نقش در کمک به کودک خود به منظور بازیابی حداکثر عملکرد بازوی آسیب دیده، نقش مهمی دارند.
آناتومی شبکه بازویی
شبکه بازویی برای عصب دهی به بازو، دست و انگشتان از نخاعی که در بین استخوان‌های گردنی (مهره‌ها) محصور است، عبور می‌کند. در امتداد کناره گردن و نزدیک شانه اعصاب شبکه بازویی با یکدیگر ادغام شده و از همان ناحیه منشعب می‌شوند تا شبکه‌ای از اعصاب را بسازند.
سپس این شبکه عصبی از پشت استخوان ترقوه حرکت کرده و به داخل بازو راه می‌یابد. اعصابی که به ناحیه شانه شانه عصب دهی می‌کنند، نسبت به اعصابی که به سمت دست و انگشتان می‌روند، بالاتر قرار دارند. اعصابی که مسئول حس دست و انگشتان هستند، در پایین گردن و در عمق زیر بغل قرار دارند.
فلج ارب چیست
بیشتر موارد فلج شبکه بازویی هنگام تولد، اعصاب فوقانی شبکه بازویی تحت تأثیر قرار می‌گیرند. این حالت فلج ارب نامیده می‌شود. ممکن است نوزاد نتواند شانه خود را حرکت دهد، اما حرکت انگشتان مختل نشده باشد. اگر هر دو دسته از اعصاب فوقانی و تحتانی کشیده شوند، آسیب وارده شدیدتر از فلج ارب خواهد بود که فلج توتال شبکه بازویی جهانی نامیده می‌شود.
به طور کلی، چهار نوع آسیب عصبی وجود دارد که تمامی این آسیب‌ها ممکن است همزمان در یک نوزاد اتفاق بیفتند. علائم آسیب عصب، بدون توجه به نوع آسیب، یکسان است؛ از دست دادن حس و فلج جزئی یا کامل. روند درمان و میزان بهبودی نوزاد به شدت آسیب وارده بستگی دارد.
نوراپراکسی
آسیب کششی که موجب آسیب و شوک عصب می‌شود اما پارگی عصب را در پی ندارد. این آسیب نوراپراکسی نامیده می‌شود که معمولاً به طور خودبه‌خودی و در عرض ۳ ماه بهبود می‌یابند.
نوراپراکسی هم در بزرگسالان و هم نوزادان دیده می‌شود؛ به عنوان مثال آسیب در حین بازی در بازیکنان فوتبال که حالت سوزشی یا گزشی دارد.
نوروم
یک آسیب کششی که به برخی از رشته‌های عصبی آسیب رسانده و ممکن است موجب تشکیل بافت اسکار شود. بافت اسکار به عصب سالم باقی مانده فشار وارد می‌کند. به این حالت نوروم گفته می‌شود. در برخی از نوروم‌ها، بهبودی مشاهده می‌شود.
پارگی
آسیب دیدگی ناشی از کشش عصب که موجب از بین رفتن یا پارگی عصب شده و به طور به خودبه‌خود بهبود نمی‌یابد. پارگی زمانی ایجاد می‌شود که خود عصب پاره شود.
جدا شدگی
جداشدگش یا شکافه شدن عصب زمانی ایجاد می‌شود که عصب از نخاع جدا شود. پارگی و جداشدگی عصب جدی‌ترین نوع آسیب‌های عصبی هستند. ترمیم پارگی با انجام پیوند عصب امکان پذیر است. ترمیم جداشدگی از ناحیه نخاع امکان پذیر نیست. در برخی موارد، ممکن است برخی از عملکردهای بازو با استفاده از عصب عضله دیگر بازگردانده شود.
علت
معمولاً آسیب‌های کششی شبکه بازویی در نوزادان تازه متولد شده، هنگام زایمان دشوار ایجاد می‌شود. نوزادان بزرگ، زایمان بریچ یا زایمان طولانی مدت از عوامل آسیب شبکه بازویی است. همچنین در صورت پیچیده شدن زایمان باید شخص دیگری به زایمان کمک کند تا کودک سریعاً به دنیا آورده شود و برای بیرون کشیدن کودک نیز نیروی بیشتری لازم است. اگر یک طرف گردن کودک کشیده شود، ممکن است اعصاب نیز کشیده شده و آسیب عصب را در پی داشته باشد.
علائم
علائم آسیب شبکه براکیال در نوزادان عبارت است از:
- ضعف در یک بازو
- از دست دادن حس بازو
- فلج جزئی یا کامل بازو
معاینه کودک توسط پزشک
معمولاً تشخیص فلج ارب توسط متخصص اطفال و بر اساس شواهد ضعف بازو و معاینه فیزیکی انجام می‌شود.
ممکن است پزشک رادیوگرافی، سونوگرافی یا مطالعات تصویربرداری دیگر مانند MRI را نیز درخواست کند تا از آسیب وارد شده به استخوان‌ها و مفاصل گردن و شانه مطلع شود. آسیب عصبی میتوا‌ند رشد و تکامل شانه را نیز تحت تاثیر قرار دهد. همچنین ممکن است برخی تست‌ها مانند الکترومیوگرافی (EMG) یا مطالعه هدایت عصبی (NCS) برای تشخیص وجود سیگنال‌های عصبی در عضله استفاده شود.
درمان فلج ارب
از آن جا که بیشتر موارد فلج ارب دست نوزادان به شکل خودبه‌خودی بهبود می‌یابد، پزشک باید مرتباً کودک را معاینه کند تا از روند بهبود اعصاب مطمئن شود. اعصاب رشد و بهبود آهسته‌ای دارند و ممکن است روند بهبودی کامل تا ۲ سال نیز طول بکشد.
درمان غیرجراحی
اصلی‌ترین روش درمان فلج ارب، فیزیوتراپی روزانه است.
از آن جا که یک کودک نمی‌تواند بازوی آسیب دیده را به تنهایی حرکت دهد، والدین باید مفاصل و عضلات را به شکل فعالی حرکت دهند. پزشک یا فیزیوتراپیست به والدین می‌آموزد که چگونه تمرینات کودک را انجام دهند تا بازو وضعیت و عملکرد مناسبی داشته باشد.
فیزیوتراپی روزانه و تمرینات دامنه حرکتی که به راحتی در طول روز انجام می‌شود، از حدود ۳ هفتگی آغاز می‌شوند. این تمرینات دامنه حرکات شانه، آرنج، مچ دست و دست را حفظ می‌کنند. در نتیجه از سفت شدن دائمی مفصل که کنتراکچر نیز نامیده می‌شود، پیشگیری می‌شود.
درمان جراحی
اگر طی ۳-۶ ماه اول تغییری در کودک ایجاد نشود، ممکن است پزشک برای بهبود نتایج احتمالی، جراحی را پیشنهاد دهد.
جراحی میکروسکوپی
در روش میکروسرجری، جراحان از میکروسکوپ‌های پرقدرت و ابزارهای کوچک و تخصصی استفاده می‌کنند. با این روش معمولاً عملکرد کامل و طبیعی عصب بازنمی‌گردد و معمولاً در نوزادان با سنین بالا مناسب نیست.
- پیوند عصب. بسته به آسیب عصبی، ممکن است ترمیم پارگی با پیوند عصب از یکی از اعصاب دیگر کودک انجام شود.
- انتقال اعصاب. در برخی موارد، ممکن است برخی از عملکردهای بازو با استفاده از عصب عضله دیگر بازگردانده شود.
از آن جایی که روند بهبود اعصاب بسیار آهسته است، ممکن است ترمیم ماه یا حتی سال‌ها طول بکشد. پس از جراحی، پزشک یا متخصص طب فیزیکی تمرینات توان بخشی لازم را برای افزایش قدرت و دامنه حرکتی کودک در خانه معرفی خواهد کرد.
سایر روش‌ها
سایر گزینه‌های جراحی برای درمان فلج ارب نوزادان ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- از بین بردن کنتراکچر عضلانی. می‌توان بافت‌های نرم ضخیم اطراف شانه و آرنج را آزاد کرد تا دامنه حرکتی بیشتر باشد.
- انتقال تاندون. برای بهبود توانایی بالا بردن بازو، تاندون عملکردی از اتصال طبیعی خود در بدن منتقل شده و دوباره در ناحیه شانه متصل می‌شود.
نتایج جراحی
در بسیاری از موارد آسیب شبکه براکیال در نوزادان اندکی ضعف در شانه، بازو یا دست باقی می‌ماند. ممکن است اقدامات جراحی دیگر در سال‌های بعدی انجام شود که عملکرد نوزاد را بهبود بخشد. با رشد کودک، پزشک سایر گزینه‌های مختلف درمان را بررسی کرده و براساس شرایط نوزاد، توصیه‌های لازم را انجام خواهد داد.
زندگی و کنار آمدن با فلج ارب
در برخی کودکان، بازوی مبتلا به شکل توجهی کوچک‌تر از بازوی دیگر است؛ زیرا اعصاب در رشد اندام‌ها تاثیر دارند. اگرچه بازوی آسیب دیده همراه با رشد کودک رشد می‌کند، اما سرعت آن کمتر است و با بزرگ‌تر شدن کودک تفاوت سایز بیشتر به چشم می‌آید.
کودکان سازگاری بالایی دارند. از آن‌ها حمایت و تشویق کرده و بر روی تمام کارهایی که کودک توانایی انجام آن‌ها را دارد، تمرکز کنید. این کار به کودک کمک می‌کند تا احساس عزت نفس سالمی داشته باشد و محدودیت‌های حرکتی احتمالی نیز جبران می‌شوند.
