آفازیا یا Aphasia ناتوانی در برقراری ارتباط است. این اختلال قدرت تکلم، تحریر و ادراک زبان را هم به صورت کلامی و هم نوشتاری، مختل می‌کند و به صورت ناگهانی پس از سکته و صدمات سر بروز می‌یابد.
همچنین ممکن است به علت رشد آهسته و تدریجی تومور مغزی و بیماری‌های تخریبی پایدار (Degenerative) ایجاد شود. وخامت و دلیل بیماری نشانگر میزان ناتوانی‌ست. پس از شناسایی محل تخریب، درمان اصلی آفازیا، تکلم و گفتاردرمانی‌ست. افراد مبتلا به این اختلال مهارت‌های زبانی را باز می‌آموزند و تمرین می‌کنند همچنین با دیگر روش‌های برقراری ارتباط نیز آشنا خواهند شد. اعضا خانواده نیز در سیر درمان کمک‌کننده هستند.
علایم
آفازیا نشانگر دیگر بیماری‌ها نظیر سکته و تومور مغزی‌ست. علایم آفازیا شامل:
- استفاده از جملات کوتاه و ناقص
- استفاده از جملات بی‌معنی
- جاگذاری کلمات و آواها به جای یکدیگر
- استفاده از کلمات غیر قابل تشخیص
- عدم درک سخنان دیگران
- نوشتن جملات بی‌معنی
وخامت و گسترگی اختلال، وابسته به میزان و محل آسیب مغزی‌ست.
انواع آفازیا
آفازیا به انواع غیرروان، روان و گسترده تقسیم می‌شود.
- غیرروان (Nonfluent Aphasia). تخریب شبکه زبان نزدیک بخش فرونتال چپ مغز، باعث بروز Broca Aphasia یا آفازیای غیرروان می‌شود. افراد مبتلا به این نوع از اختلال، به هنگام تکلم کلمه مناسب را نزد خود جستجو خواهند کرد، از جملات کوتاه استفاده کرده و کلمات را حذف می‌کنند. فرد ممکن است بگوید ” غذا خواست.” یا “امروز رفت پارک.”در این نوع، شنونده با درک مفهوم جمله مشکلی نخواهد داشت. مبتلایان به این نوع از آفازیا معانی گفتار دیگران را بهتر از ادای جملات خود درک می‌کنند. آنان از مشکل خود آگاهند و احساس ناامیدی می‌کنند. همچنین ممکن است این افراد از فلج یا ضعف نیمه راست نیز رنج برند.
- روان (Fluent Aphasia). مبتلایان به این نوع از آفازیا به مدت طولانی و روان صحبت کرده؛ از جملات پیچیده بی‌معنی همراه با لغات غلط و غیرضروری استفاده می‌کنند. آنان جملات گفتاری را درک نمی‌کنند و متوجه اختلال گفتاری خود نیز نیستند؛ به این نوع از آفازیا، آفازیای روان یا Wernicke گفته می‌شود. این نوع اختلال، در اثر آسیب شبکه زبانی بخش مرکزی نیمه چپ مغز بروز می‌یابد.
- گسترده (Global Aphasia). این نوع از اختلال در نتیجه تخریب گستره شبکه‌های زبانی مغز ایجاد می‌شود. مبتلایان به این نوع در ادا و ادراک مفاهیم با مشکلات شدیدی دست و پنجه نرم می‌کنند.
زمان مراجعه به پزشک
به دلیل آنکه آفازیا نشانگر اختلالات مهم دیگری ازجمله سکته مغزی‌ست؛ در صورت مشاهده هر یک از موارد زیر لازم است سریع به اورژانس مراجعه شود.
- سختی در تکلم
- اختلال در ادراک گفتار
- سختی در یادآوری کلمات
- اختلال در خوانش و نوشتار
دلایل
- اصلی‌ترین دلیل آفازیا آسیب‌های باز مانده از سکته و انسداد و تخریب عروق خونی مغزی‌ست. اختلال در خونرسانی مغز، موجب مرگ سلول‌های مغزی و تخریب مناطق کنترل‌کننده زبان می‌شود. همچنین صدمات سر، تومور، عفونت یا صدمات، موجب بروز آفازیا می‌شود؛ در این موارد این مشکل با سایر انواع اختلالات ادراکی همچون از دست دادن حافظه و گیجی همراه است. آفازیای اولیه پیشرونده (Primary progressive aphasia) اصطلاحی‌ست که برای اختلالات زبانی پیشرونده به کار برده می‌شود. این اختلال به علت مرگ تدریجی سلول‌های مغزی ناحیه شبکه‌ی زبانی به وجود می‌آید. ممکن است این نوع از آفازیا در نهایت به زوال عقل عمومی ختم می‌شود. گاهی اوقات دوره‌های موقت آفازیا به دلیل میگرن، تشنج و سکته ناقص (Transient Ischemic Attack, TIA) ایجاد می‌شود. (انسداد در خونرسانی بخشی از مغز را TIA می‌گویند.) افرادی با پیشینه TIA در خطر بیشتری برای سکته مغزی در آینده هستند.
مشکلات
به دلیل آنکه ارتباطات بخش عمده زندگی روزانه ما را تشکیل می‌دهد، آفازیا موجب بروز مشکلات عدیده‌ای خواهد شد. مشکلات ارتباطی شامل:
- شغل
- روابط
- فعالیت‌های روزانه
در نهایت ممکن است به افسردگی و مشکلات در روابط اجتماعی ختم می‌شود.
تشخیص
پزشک آزمایشات فیزیکی و نورولوژیکی را تجویز خواهد کرد. قدرت، حواس و رفلکس‌های بیمار را بررسی کرده به صدای قلب و عروق گردنی گوش خواهد کرد. همچنین او آزمایش تصویربرداری، به طور معمول MRI را نیز تجویز کرده تا هر چه سریع‌تر به منشاء آفازیا پی ببرد. و برای ارزیابی مهارت‌های کلامی از بیمار تست خواهد گرفت:
- نام بردن اجسام معمولی
- شرکت در گفتگو
- درک معانی و استفاده صحیح کلمات
- پاسخ به سوالاتی در ارتباط با آنچه خوانده و یا شنیده شد
- تکرار کلمات و جملات
- پیروی از دستورالعمل‌ها
- پاسخ به سوالات بله یا خیر و پاسخ به سوالات آزاد در مورد موضوعات معمول
- خواندن و نوشتن
دارو و درمان
اگر آسیب شدید نباشد، مهارت‌های کلامی بیمار بدون درمان خاصی بهبود خواهد یافت. هرچند، اغلب افراد برای بازیابی مهارت‌های کلامی و تکمیل توانایی‌های اجتماعی، جلسات گفتار درمانی را طی خواهند کرد. محققین در حال بررسی دارودرمانی، به تنهایی و یا توام با گفتاردرمانی، برای کمک به بیماران مبتلا به آفازیا هستند.
توانبخشی گفتاری و زبانی
بهبود مهارت‌های زبانی معمولا یک پروسه آهسته است. با وجود آنکه بسیاری از بیماران به طور قابل توجهی بهبود می‌یابند، تعداد کمی از بیماران سطح کامل ارتباطات قبل از آسیب را بدست می‌آورند. در آفازیا، گفتار و زبان درمانی، سعی دارد با بازیابی حداکثری زبان، توانایی ارتباطی فرد را بهبود ببخشد. در این راه به آنان چگونگی جبران مهارت‌های از دست رفته و یادگیری دیگر مهارت‌های ارتباطی آموزش داده می‌شود.
درمان
- در اسرع وقت جلسات درمان را شروع کنید. محققین دریافتند، هر چه جلسات درمانی بلافاصله بعد ازآسیب شروع شود اثربخش‌تر خواهد بود.
- اغلب در گروه‌ها کار می‌شود. در جلسات گروهی، مبتلایان به آفازیا می‌توانند در محیطی آرام و ایمن با یکدیگر گفتگو کنند. آنان می‌توانند شروع گفتگو، صحبت کردن به نوبت، شفاف‌سازی سوء‌تفاهم‌ها و حل مکالماتی که به طور کامل شکسته شده است را بیاموزند.
- ممکن است از رایانه استفاده شود. استفاده از رایانه در بازآموزی صدای کلمات و افعال کمک‌کننده است.
داروها
داروهای به خصوصی برای درمان آفازیا شناخته شده است. این داروها شامل انواعی برای بهبود جریان خون به مغز، افزایش توانایی بهبودی مغز و یا کمک به جایگزینی مواد کاهش یافته در مغز (نوروترنسمیترها / انتقال‌دهنده‌های عصبی)هستند. داروهای مختلفی از قبیل؛ ممانتین (نامندا) و پیراستام در آزمایشات، اثرات نویدبخشی داشته‌اند. اما برای درمان قطعی، آزمایشات بیشتری نیاز است.
پشتیبانی و حمایت
مبتلایان به آفازیا
اگر شما به آفازیا مبتلا هستید؛ توصیه‌های زیر در برقراری ارتباط به شما کمک خواهد کرد:
- حمل کارتی که بر روی آن ذکر شده باشد شما مبتلا به آفازیا بوده و توضیح دهد این اختلال چیست.
- حمل کارت شناسایی و اطلاعات چگونگی برقراری ارتباط با اشخاص مهم.
- حمل خودکار و کاغذ با خود
- استفاده از نقاشی، اشکال هندسی، عکس‌ها برای انتقال مفاهیم
- استفاده از حرکات یا اشاره به اشیاء
اقوام و دوستان
اقوام و دوستان می‌توانند به هنگام گفتگو با مبتلایان به این اختلال، از توصیه‌های زیر استفاده کنند:
- ساده‌سازی جملات و کاهش سرعت کلام
- مکالمات را یک به یک شروع کنید
- فرصت دادن برای سخن گفتن به طرف مقابل
- جملات او را ختم نکرده و اشکالاتشان را اصلاح نکنید
- کاهش صداهای گیج کننده محیط
- کاغذ، مداد و خودکار را در دسترس قرار دهید
- کلمات کلیدی و جملات کوتاه را در یاری رسانی برای سخن گفتن یادداشت کنید
- به مبتلایان کمک کنید تا کتابچه‌ای از عکس، کلمات و تصاویر را برای کمک در مکالمات تهیه کنند.
- زمانی که او متوجه سخنان شما نمی‌شود، از اشارات و نقاشی‌ها استفاده کنید.
- مبتلایان به آفازیا را در گفتگوها مشارکت دهید
- خلاصه و مفهوم انچه با آنان بحث کرده‌اید را بررسی کنید.
