در میان انسان‌ها، زنان بین ۴۵ تا ۵۵ سالگی یائسه میشوند. یائسگی ناشی از تغییرات هورمونی است که توانایی باروری را متوقف می‌کند. اما در قلمرو حیوانات، زنان گونه‌ی انسان تنها نیستند و حیوانات زیادی بعد از اتمام دوره‌ی باروری به زندگی خود ادامه می‌دهند.
دانشمندان از مدت‌ها پیش می‌دانستند که بارداری و موفقیت باروری حیوانات با افزایش سن کاهش می‌یابد. اما تولیدمثل در حیوانات عمدتا تا پیری و مرگ ادامه می‌یابد، هر چند که ظرفیت آن کاهش یافته باشد.
محققان در بررسی اخیر گونه‌های پریمات‌ها متوجه شدند که انسان تنها پریماتی است که بعد از توقف باروری به زندگی خود ادامه می‌دهد حتی با حذف کردن مداخله‌ی پزشکی مدرن و مراقبت‌های بهداشتی هم نتیجه تغییری نداشت. به منظور حذف این عوامل زنان قبیله‌ی شکارچی Kung در صحرای کالاهاری مورد بررسی قرار گرفتند.
مقاله مرتبط: هر آن‌چه که باید راجع به یائسگی بدانید
طی چند دهه‌ی گذشته، مطالعات متعددی ادعا کرده‌اند که یائسگی یا “زندگی بعد از سن باروری” بین گونه‌های متعددی اتفاق می‌افتد. به عنوان مثال، به نظر می‌رسد ماهی گوپی جزو این حیوانات باشد. این ماهی‌ها به طور متوسط ۱۳.۶ درصد از کل دوره‌ی حیات خود را در مرحله‌ی بعد از یائسگی می‌گذرانند.
بر اساس بررسی‌های اخیر حول این موضوع، چنین به نظر می‌رسد که یائسگی در میان ماهی‌ها، پرندگان، پستانداران و بی‌مهرگان شایع است. با این حال، به این بیانیه‌ی مهم توجه کنید:
در اکثر گونه‌ها، حیوانات بعد از یائسگی برای مدتی طولانی زنده نمی‌مانند. یه نظر می‌رسد که یائسگی رویدادی مربوط به اسارت یا گرفتاری باشد، همانطور که برای ماهی گوپی اتفاق می‌افتد اما در این حالت یک فرد درگیر است نه کل گونه.
اما استثنائاتی نیز وجود دارد. در میان مهره‌داران، دو گونه از نهنگ‌های دندانی مدت طولانی بعد از یائسگی نیز به زندگی ادامه می‌دهند. نهنگ‌های قاتل ماده بین سنین ۱۲ تا ۴۰ سالگی تولیدمثل می‌کنند اما می‌توانند تا ۹۰ سالگی زنده بمانند. سن باروری نهنگ خلبان باله کوتاه ماده نیز بین ۷ تا ۳۵ سال است و می‌تواند تا ۶۰ سالگی به زندگی ادامه دهد.
همچنین در این گروه انتخاب شده، برخی از حشرات مانند شته‌ی اجتماعی Quadrartus yoshinomiyai نیز وجود داشت. در این حشرات، افراد ماده بعد از یائسگی به مدت طولانی به دفاع از کلونی می‌پردازند.
علت تکامل یائسگی چیست؟
از نقطه نظر تکاملی، یائسگی کمی عجیب به نظر می‌رسد! یعنی شما انتظار دارید که هر فرد تا هر زمانی که می‌شود ژن‌های خود را تبادل کند. پس چرا یائسگی تکامل یافته است؟
شایع‌ترین تئوری برای وجود یائسگی، فرضیه‌ی مادربزرگ است. به طور خلاصه می‌توان این تئوری را این چنین شرح داد: ماده‌ها باید تولیدمثل خود را زود به پایان برسانند تا به فرزندان و نوه‌های خود برای زنده ماندن و تولیدمثل کمک کنند. این تئوری در جمعیت نهنگ‌های قاتل نمود پیدا می‌کند. در این جمعیت، ماده‌های مسن مخزن دانش زیست‌محیطی به شمار می‌آیند؛ مخصوصا وقتی بحث یافتن غذا باشد.
محققان دریافتند که مادران در بالا بردن میزان زنده ماندن فرزندان بالغ خود نقش دارند که این خود، به معنای موفقیت باروری آن‌هاست! جالب است بدانید که فیل‌های ماده نیز در برای جمعیت حیاتی هستند اما یائسه نمی‌شوند.
مقاله مرتبط: سلامتی شما پس از یائسگی
تفاوت به چگونگی تشکیل گروه‌ها بر می‌گردد. در جمعیت نهنگ‌های قاتل، افراد نر و ماده در گروه‌هایی متولد میشوند و در همین گروه‌ها نیز باقی می‌مانند. بنابراین، با گذشت زمان، مادران به جای تولید مثل به فرزندان خود کمک می‌کنند تا بقای میراث ژنتیکی خود را تضمین کنند. اما از سوی دیگر، در جامعه‌ی فیل‌ها، افراد نر بعد از تولد گروه را ترک می‌کنند.
رقابت بر سر منابع، یکی دیگر از علت‌های تکامل یائسگی
در جمعیت نهنگ‌های قاتل، زمانی که دو نسل از یک گروه به طور همزمان تولید می‌کنند، فرزندان زنان نسل قدیمی‌تر ۱.۷ برابر احتمال مرگ بیشتری دارند. شاید دلیل این باشد که ماده‌های نسل دوم تنها بر روی فرزندان خود تمرکز دارند، اما ماده‌های قدیمی‌تر توجه خود را بین فرزندان و نوه‌هایشان تقسیم می‌کنند!
در میان انسان‌ها، دختران باید به خانواده‌های جدید بپیوندند. یک دختر در ابتدا هیچ ارتباطی با گروه ندارد تا زمانی که تولیدمثل کند، اما هر چه سن او بیشتر می‌شود اهمیتش در گروه افزایش می‌یابد. علاوه بر این، کمک به بستگان خویش برای افزایش تعداد فرزندان، از لحاظ ژنتیکی بیشتر به نفع اوست. زیار اگر خودش تولید مثل کند، باعث ایجاد رقابت بر سر منابع بین فرزندان می‌شود.
