خشونت علیه زنان و دختران یکی از مخرب‌ترین موارد نقض حقوق بشر در جهان امروز می‌باشد. نابرابری جنسیتی در همه جای جهان به چشم خورده و خشونت علیه زنان شدیدترین نوع تبعیض در جوامع امروزی است. بر اساس گزارش سازمان ملل متحد، طبق اطلاعات موجود از سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۶ از ۸۷ کشور، ۱۹ درصد از زنان بین ۱۵ تا ۴۹ سال، طی یک سال قبل از مطالعه، تجربه‌ی خشونت فیزیکی یا جنسی از سوی شریک جنسی خود داشته‌اند. در موارد شدیدتر، این خشونت می‌تواند منجر به مرگ شود. در سال ۲۰۱۲، نزدیک به نصف قربانیان زنِ خشونت خانگی در سطح جهان توسط شریک جنسی یا یکی از اعضای خانواده به قتل رسیده‌اند. این امر در ارتباط با قربانیان مرد ۶ درصد بوده است.
از دیگر خشونت‌های فجیعی که نسبت به دختران روا داشته می‌شود، ختنه یا به عبارتی معیوب‌سازی اندام تناسلی آنان می‌باشد. این اقدام تا سال ۲۰۰۰ به میزان ۲۴ درصد کاهش داشته است؛ با این حال، شیوع آن بر اساس اطلاعات موجود، در ۳۰ کشور هم‌چنان بالا است. در این کشورها، اطلاعات سال ۲۰۱۵ حاکی از آن است که از هر ۳ دختر ۱۵ تا ۱۹ ساله، یک دختر تحت این خشونت قرار می‌گیرد؛ این آمار در سال ۲۰۰۰ یک از هر دو دختر بود.
علاوه بر این، تنها حدود ۵۲ درصد از زنان بین ۱۵ تا ۴۹ سالِ متأهل یا دارای رابطه‌ی جنسی، در ارتباط با برقراری رابطه‌ی جنسی، استفاده از روش‌های ضدبارداری و خدمات بهداشتی و سلامت مربوط به زنان، دارای قدرت تصمیم‌گیری هستند. این آمار بر اساس اطلاعات گردآوری‌شده از ۴۵ کشور در سال ۲۰۱۲ است که ۴۳ مورد، از کشورهای در حال توسعه بودند. طبق مطالعات، دستیابی به برابری جنسیتی بر خلاف باور برخی، به پیش‌گیری از ناسازگاری در روابط می‌انجامد؛ چنان‌که آمار بالای خشونت علیه زنان با افزایش میزان ناسازگاری و کشمکش در روابط مرتبط است. طبق شواهد موجود، تلاش‌های صورت‌گرفته در این زمینه کافی نبوده و در برخی مناطق حتی پسرفت‌های قابل توجهی رخ داده است.
با مقدمه‌ی فوق، بهتر است مسئله‌ی خشونت علیه زنان، عوامل خطر مرتبط با آن، پیامدهای مرتبط با سلامت زنان و کودکان و اقدامات مناسب در جهت پیش‌گیری را از نگاه سازمان جهانی بهداشت (WHO) بررسی کنیم:
خشونت علیه زنان از دیدگاه WHO
بر اساس تعریف سازمان ملل متحد منظور از خشونت علیه زنان، هر نوع خشونت جنسیتی است که آزار و آسیب فیزیکی، جنسی یا روانی زنان را در پی داشته باشد. این خشونت از تهدیدها گرفته تا هر نوع سلب آزادی اختیاری یا اجباری از زنان را شامل شده؛ می‌تواند در معرض عموم یا در زندگی خصوصی افراد رخ دهد.
به هرگونه رفتار شریک جنسی اعم از خشونت فیزیکی، اجبار به برقراری رابطه‌ی جنسی، سوءاستفاده‌ی روانی و کنترل رفتار که منجر به آسیب فیزیکی، جنسی یا روانی طرف مقابل شود، اصطلاح خشونت از سوی شریک جنسی اطلاق می‌شود.
هر نوع عمل جنسی یا داشتن قصد ارتکاب آن با تهدید و اجبار، صرف نظر از هر رابطه‌ای که شخص با قربانی داشته باشد، در هر شرایطی خشونت جنسی محسوب شده که نمونه‌ی بارز آن تجاوز جنسی است.
انواع خشونت: فیزیکی، جنسی و روانی.
وسعت فاجعه
مطالعات آماری مبتنی بر گزارش‌های قربانیان، دقیق‌ترین روش برای تخمین شیوع خشونت جنسی است. بر اساس مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۳ توسط سازمان جهانی بهداشت با همکاری LSHTM و مرکز تحقیقات پزشکی آفریقای جنوبی و با استفاده از اطلاعات موجود از بیش از ۸۰ کشور صورت گرفته است، از هر ۳ زن در سطح جهان، یک نفر یا به عبارتی ۳۵ درصد زنان تجربه‌ی خشونت فیزیکی یا جنسی ( از سوی شریک جنسی یا غیر آن) داشته‌اند. تقریباً یک سوم یا ۳۰ درصد زنانی که تجربه‌ی رابطه‌ی جنسی داشته‌اند، مورد اعمال خشونت فیزیکی یا جنسی از جانب شریک جنسی خود قرار گرفته‌اند. شیوع این نوع خشونت در کشورهای پردرآمد غربی بین ۲۳.۲ تا ۲۴.۶ درصد، منطقه‌ی شرقی مدیترانه ۳۷ درصد و در جنوب شرقی آسیا ۳۷.۷ درصد بوده است.
۳۸ درصد قتل‌های زنان در سطح جهان توسط شریک جنسی آنان رخ می‌دهد. علاوه بر این، ۷ درصد از زنان در سطح جهان مورد تعرض و تجاوز فردی غیر از شریک جنسی خود قرار گرفته‌اند؛ هرچند اطلاعات و آمار محدودی در ارتباط با این نوع از خشونت وجود دارد. خشونت جنسی با وجود دو جانبه بودن، بیشتر از سوی مردان علیه زنان انجام می‌گیرد.
عوامل خطر
عوامل مرتبط با خشونت جنسی و خانگی در سطوح مختلف فردی، خانوادگی یا به صورت وسیع‌تر در سطح جامعه رخ می‌دهند. برخی از این عوامل مرتبط با فرد عامل خشونت، برخی مرتبط با قربانی و برخی مرتبط با هردو می‌باشند. عوامل خطری که در ارتباط با هر دو نوع خشونت جنسی و خانگی مطرح می‌باشند، شامل موارد زیر است:
- سطح پایین تحصیلات
- سابقه‌ی بدرفتاری با فرد در کودکی
- شاهد بودن بر خشونت خانوادگی
- اختلال شخصیتی ضداجتماعی
- مصرف بیش از حد الکل
- داشتن شرکای جنسی متعدد یا مشکوک شدن به خیانت فرد مقابل در زندگی زناشویی
- رفتارهایی مبتنی بر اغماض خشونت
- آن دسته از هنجارهای اجتماعی که مردان را در مرتبه‌ای بالاتر نسبت به زنان قرار داده و به طور مستقیم یا غیرمستقیم زن را جنس دوم خطاب می‌کنند.
- سطح پایین استقلال مالی در میان زنان
عواملی که به طور اختصاصی با خشونت از سوی شریک جنسی مرتبط هستند:
- سابقه‌ی اعمال خشونت
- اختلاف و نارضایتی زناشویی
- دشواری در برقراری ارتباط بین دو طرف
- کنترل رفتارهای زن از جانب مرد
از عوامل اختصاصی مرتبط با خشونت جنسی نیز می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- باور مرد به جنس برتر بودن
- ایدئولوژی‌های مردسالارانه‌ی جنسیتی در جامعه
- ضعف در قوانین قضایی مربوط به خشونت جنسی
ریشه‌ی اصلی خشونت علیه زنان، نابرابری جنسیتی و هنجارهای مبتنی بر پذیرش این نوع خشونت است.
پیامدهای خشونت علیه زنان بر سلامت آنان
خشونت خانگی (فیزیکی، جنسی و عاطفی) و خشونت جنسی موجب اختلالات جدی کوتاه مدت و بلندمدت اعم از فیزیکی، روانی، جنسی و اختلالات باروری در زنان می‌شود. همچنین بر فرزندان زنان تحت خشونت نیز تأثیر داشته و هزینههای اجتماعی و اقتصادی سنگینی برای زنان، خانواده‌های آنان و جوامع به بار می‌آورد. از جمله:
- پیامدهای مرگباری هم‌چون قتل و خودکشی
- آسیب‌ها و صدمات فیزیکی؛ ۴۲ درصد از زنانی که مورد خشونت خانگی قرار گرفته‌اند، آسیب‌های فیزیکی ناشی از این نوع خشونت را گزارش کرده‌اند.
- بارداری‌‌های ناخواسته، سقط جنین، مشکلات مربوط به سلامت دستگاه تناسلی زنان و عفونت‌های منتقله از راه جنسی مانند HIV؛ طبق مطالعه‌ی سال ۲۰۱۳، احتمال ابتلا به این عفونت‌ها و HIV در زنانی که مورد سوءاستفاده‌ی فیزیکی یا جنسی قرار گرفته‌اند، ۱.۵ برابر سایرین است. احتمال سقط جنین نیز دو برابر می‌باشد.
- خشونت خانگی در دوران بارداری احتمال سقط، به دنیا آمدن جنین مرده، زایمان زودرس و تولد نوزاد کم‌وزن را افرایش می‌دهد. مطالعه‌ی مشابه در سال ۲۰۱۳ نشان می‌دهد در زنانی که مورد خشونت خانگی قرار گرفته‌اند، سقط جنین به میزان ۱۶ درصد و زایمان زودرس به میزان ۴۱ درصد بالاتر بوده است.
- این نوع خشونت‌ها می‌تواند منجر به افسردگی، استرس پس از آسیب وارده و دیگر اختلالات روانی شده و اختلالات خواب، اختلال در تغذیه و تلاش برای خودکشی را به دنبال داشته باشد. طبق مطالعه‌ی سال ۲۰۱۳، شیوع افسردگی و مصرف مشروبات الکلی در زنانی که تجربه‌ی خشونت خانگی داشته‌اند، تقریباً دو برابر سایرین است.
- از دیگر پیامدهای مرتبط با سلامت نیز می‌توان به سردردها، کمردرد، درد شکم، اختلالات گوارشی، کاهش تحرک و در مجموع، کاهش سطح سلامت کلی اشاره کرد.
- خشونت جنسی، به خصوص در دوران کودکی، پیامدهایی چون اعتیاد به داروها، الکل و سیگار به دنبال داشته و احتمال رفتارهای جنسی پرخطر در زندگی آینده را افزایش می‌دهد.
موارد مذکور هم برای عامل (مرد) و هم برای قربانی (زن) صادق است.
تأثیر بر کودکان
بیشتر کودکانی که در خانواده شاهد خشونت می‌باشند، از انواع اختلالات رفتاری و عاطفی رنج می‌برند. حتی این امر می‌تواند زمینه‌ی اعمال خشونت یا تجربه‌ی آن را در آینده فراهم کند. خشونت خانگی با میزان بالای مرگ و میر کودکان (به عنوان مثال ناشی از سوءتغذیه یا بیماری‌های اسهالی) نیز مرتبط است.
هزینههای اقتصادی و اجتماعی
هزینههای اقتصادی و اجتماعی ناشی از خشونت جنسی و خانگی بسیار گزاف بوده و اثرات متعددی بر جامعه دارد. در زنانی که مورد خشونت واقع می‌شوند، اغلب انزوا، فقدان درآمد، کاهش مشارکت در فعالیت‌های منظم و محدودیت در مراقبت از خود و فرزندان دیده می‌شود.
پیش‌گیری و پاسخ
برای تقویت پیش‌گیری و واکنش نسبت به خشونت خانگی و جنسی، از جمله پیش‌گیری اولیه و متوقف ساختن آن در اولین مرحله، منابع زیادی موردنیاز است. بر اساس شواهد موجود از کشورهای پردرآمد، در ارتباط با افرادی که تحت خشونت خانگی قرار گرفته‌اند، مداخلات دفاعی و مشاوره‌ای در جهت دسترسی بهتر به خدمات موردنیاز اقدامی مؤثر در این زمینه می‌باشد. برنامه‌های بازدید از منزل توسط مددکاران اجتماعی نیز اقدامی مؤثر در جهت کاهش خشونت خانگی است. اگرچه این راهکارها در کشورهای کم‌درآمد هنوز ارزیابی نشده‌اند. در این کشورها، استراتژی‌های زیر امیدوارکننده به نظر می‌رسند:
- توانمندسازی اقتصادی و اجتماعی زنان از طریق وام‌های مخصوص و یادگیری مهارت‌های مرتبط با برابری جنسیتی
- ارتقای سطح ارتباطات و مهارت‌های ارتباطی در میان زوج‌ها و همچنین در سطح جامعه
- کاهش دسترسی به الکل
- تغییر در هنجارهای جنسیتی و اجتماعی آسیب‌رسان
- آموزش گروهی مردان و زنان به بروز واکنش جدی در برابر نابرابری جنسیتی و نابرابری دو طرف در روابط.
برای دستیابی به این تغییرات، تصویب و اجرای قوانین و سیاستهای تکمیلی مرتبط با بهبود برابری جنسیتی از اهمیت بالایی برخوردار است. در این زمینه می‌توان به راهکارهای زیر اشاره کرد:
- پایان دادن به تبعیض‌های موجود علیه زنان در قوانین ازدواج و طلاق
- تغییر در قوانین مربوط به وراثت اموال
- بهبود وضعیت استقلال مالی زنان
- توسعه‌ی برنامه‌ها و سیاستهای ملی مرتبط با خشونت علیه زنان
از آن جا که پیش‌گیری و واکنش نسبت به خشونت علیه زنان، موضوعی همه‌‌جانبه می‌باشد؛ جنبه‌ی سلامت نیز نقش مهمی داشته و در این زمینه می‌توان اقدامات زیر را پیش گرفت:
- دفاع از عدم مقبولیت هنجارهای موجود بر علیه زنان
- فراهم ساختن خدمات جامع و افزایش حساسیت مددکاران در برابر احتیاجات روانی و جسمی افراد در معرض خشونت
- پیش‌گیری از تجربه‌ی مجدد خشونت با شناسایی زودهنگام زنان و کودکانی که مورد خشونت قرار گرفته‌اند و تأمین حمایت‌های لازم برای آنان
- بهبود بخشیدن به باورها و هنجارهای برابری جنسیتی به عنوان بخشی از مهارت‌های زندگی و آموزش جامع قوانین جنسیتی به افراد جوان
- فراهم آوردن شواهد کافی در زمینه‌ی راهکارها و وسعت مشکل با انجام تحقیقات مبتنی بر جمعیت
- نگاه به مسئله‌ی خشونت علیه زنان به عنوان یکی از مسائل مطرح در سلامت عمومی جامعه
کمبود پشتوانه
یکی از چالش‌های اصلی روبرو در زمینه‌ی پیش‌گیری و جلوگیری از خشونت علیه زنان و دختران در سطح جهان، کسری قابل توجه بودجه و پشتوانه است. به طوری که در هر گونه تلاش در این راستا، این مشکل در ابتدا به چشم می‌خورد. تحقق اهداف موجود در این زمینه و ایجاد تغییرات شاخص در زندگی زنان و دختران نیازمند پشتوانه و حمایت کافی است. در سال جاری، سازمان ملل متحد و اتحادیه‌ی اروپا، از پایه‌ریزی برنامه‌هایی در جهت حذف خشونت علیه زنان و دختران خبر داده است. از دیگر سازمان‌های موجود نیز می‌توان به UNiTE اشاره کرد که در سال ۲۰۰۸ توسط بان‌کی‌مون، دبیر کل سازمان ملل متحد و جانشینش António Guterres پایه‌گذاری شد.
شعار ۲۰۱۸: “جهان را نارنجی کنید: #صدای مرا هم بشنوید“
سازمان UNiTE کمپین ۱۶ روزه‌ی فعالیت علیه خشونت جنسیتی را راه‌اندازی کرده است که هدف آن افزایش آگاهی عمومی و تحریک مردم به ایجاد تغییرات در این راستا است. این کمپین از ۲۵ نوامبر شروع شده و تا ۱۰ دسامبر، روز حقوق بشر، ادامه دارد. شعار این کمپین در سال ۲۰۱۸ این جمله است: “جهان را نارنجی کنید: #صدای مرا هم بشنوید“ هدف از این شعار تقویت تعهد کمپین UNiTE به ایجاد جهانی عاری از خشونت علیه زنان و دختران بوده و پناهندگان سیاسی، مهاجران، اقلیت‌ها، جمعیت‌‌های درگیر جنگ و بلایای طبیعی را در اولویت قرار داده است. هم‌چون سال‌های گذشته، UNiTE همگان را به شرکت در این کمپین دعوت می‌کند تا جهان را همگی نارنجی کنیم. نارنجی نماد آینده‌ای است روشن و عاری از خشونت برای زنان و دختران در تمام سطح جهان!
منابع مقاله:
