میزان بروز خوابگردی در کودکان و نوجوانان نسبت به بزرگسالان بیشتر است. بسیاری از والدین با آگاهی نسبت به این موضوع که فرزندشان درگیر خوابگردی شده، بسیار نگران و مضطرب می شوند اما در حقیقت جای نگرانی ندارد زیرا فرزندشان را تا بلند مدت درگیر نخواهد کرد. فاکتور های درگیر در بروز خوابگردی، مجموعه ای از فاکتور های ژنتیکی، تاثیرات محیطی و عوامل فیزیولوژیکی هستند.تشخیص خوابگردی توسط پزشک متخصص سخت است زیرا چند وضعیت مشابه خوابگردی نیز وجود دارد و باید افتراق داده شود و از طرفی مشاهده طرف در هنگام خوابگردی نیز تقریبا غیرممکن است.
خوابگردی چیست :
خوابگردی با انجام رفتار های پیچیده در هنگام خواب شناخته می شود، حتی ممکنست فرد در آن حالت صحبت کند اما محتوای صحبت های وی منطقی نباشند، همچنین ممکنست چشمانش باز باشد اما بصورت کاملا خیره بسمت جلو باقی مانده باشد.
زمانی که فردی در حالت خوابگردی قرار دارد، چکار باید کرد :
یکی از باور های غلط اینست که وقتی فردی در حالت خوابگردیست، نباید وی را بیدار کرد اما در صورتی که اگر وی را بیدار کنید تنها برای چند لحظه احساس گیجی خواهد کرد و سپس می توانید وی را بسمت تخت خوابش راهنمایی کنید. یکی دیگر از باور های غلط اینست که وقتی فردی در حالت خوابگردی می باشد، امکان ندارد بخود آسیب بزند اما در صورتی که دو نشانه ( از دست دادن تعادل و سکندری خوردن ) در این افراد بسیار گزارش می شود.
چرا مردم در خواب راه می روند :
مقوله خوابگردی را می توان لابلای نوشته های پزشکی بجا مانده از ۳۷۰ تا ۴۶۰ سال قبل از میلاد یعنی قبل از زمان بقراط پیدا کرد. در نمایش نامه مکبث از شکسپیر نیز این موضوع دیده می شود، بدین شکل که مکبث در حالت خوابگردی فریاد می زند :”برو بیرون لعنتی” و تفسیر نمایش نامه نشان می دهد که بیان این جمله در هنگام خوابگردی می تواند بدلیل احساس گناه مکبث از شریک جرم بودن در قتل پدرخوانده اش بوده باشد.
خوابگردی جزوی از دسته اختلالات پاراسومنیا بحساب می آید که در کودکان و نوجوانان نسبت به بزرگسالان بیشتر دیده می شود. برای درک دسته اختلالات پاراسومنیا ابتدا باید فیزیولوژی خواب را آموخت.
فیزیولوژی خواب به دو مرحله اساسی با توجه به طول امواج که توسط دستگاه الکتروانسفالوگرافی (EEG) اندازه گیری می شود، تقسیم می شود. یک مرحله خواب NREM و دیگری مرحله خواب REM می باشد. خواب NREM دارای ۴ سطح متفاوت می باشد:
سطح ۱ : مرحله ای که در آن عضلات در حالت ریلکسیشن قرار دارند و چشمان بسته می شوند.
سطح ۲ : شروع خواب سبک
سطح ۳ : شروع مرحله خواب عمیق
سطح ۴ : خواب عمیق و ورود به مرحله خواب REM
یک چرخه کامل از مرحله خواب NREM تا مرحله خواب REM، تقریبا بین ۹۰ تا ۱۲۰ دقیقه طول می کشد و این چرخه ۴ الی ۵ بار در طول یک خواب شبانه تا صبح بروز می کند. هر مرحله از خواب NREM و REM نیز حدودا بین ۵ تا ۱۵ دقیقه طول می کشد.
طی یک مطالعه بزرگ در کانادا، مشخص شد که تقریبا ۸۸ درصد از کودکان میان سنین ۲/۵ تا ۶ سال، مبتلا به پاراسومنیا هستند و حتی ۱۵ درصد از آنها علائم خوابگردی را نشان می دهند. علائم دیگری که مرتبط با پاراسومنیا بودند و کودکان از خود نشان می دادند به شرح زیر اند:
حملات وحشت زدگی خواب شبانه ۴۰ درصد، ادرار در زمان خواب ۲۵ درصد، بروکسیسم یا دندان قروچه در خواب ۴۶ درصد و انجام حرکات ریتمیک در خواب مانند تکان دادن سر ۹ درصد گزارش شدند.
خوابگردی در مرحله خواب NREM اتفاق می افتد، با توجه به سطوح خواب NREM می توان گفت که غالبا در مراحل ۳ و ۴ خواب NREM بروز می کند و بهمین خاطر خوابگردی کوتاه است و به ندرت دیده می شود زیرا در زمان چرت زدن که مرتبط با سطوح ۱ و ۲ خواب می باشد، بروز نمی کند.
فعالیت هایی که در زمان خوابگردی انجام می گیرند، می توانند شامل انجام ساده ترین امور تا پیچیده ترین آنها همچون رانندگی باشند. مدت زمان خوابگردی نیز می تواند از چند ثانیه و چند دقیقه تا ۳۰ دقیقه و بیشتر طول بکشد. افراد غالبا پس از بیدار شدن از حالت خوابگردی، چیزی یادشان نمی ماند.
علل بروز خوابگردی کدامند :
علل بروز خوابگردی بنظر می رسد که با عوامل ژنتیکی، محیطی و فیزیولوژیکی مرتبط باشد.
ژنتیکی: یک مطالعه ثابت نموده است که اگر یکی از والدین در کودکی سابقه خوابگردی داشته باشد، احتمال بروز خوابگردی در فرزندش تا ۱۰ برابر بیشتر می شود.
محیطی: محرومیت از خواب، برنامه نامنظم خواب، استرس، کمبود منیزیوم و مسمومیت با الکل می توانند میزان بروز خوابگردی را افزایش دهند. از طرفی مصرف دارو های آرامشبخش، نورولپتیک، دارو های آنتی هیستامین یا ضد آلرژی و محرک ها نیز می توانند میزان بروز خوابگردی را افزایش دهند.
فیزیولوژیکی: طول و عمق مرحله خواب NREM مخصوصا در سطوح ۳ و ۴ که در کودکان و نوجوانان نسبت به بزرگسالان طولانی تر است، بما نشان می دهد که پای یک فاکتور (رشدی – سنی) در میان است. همچنین شرایط بارداری و زمان قاعدگی، آریتمی قلبی، تب، ریفلاکس معده، آسم شبانه، تشنج شبانه، آپنه آ انسدادی خواب و اختلالات روانپزشکی دیگر همچون حملات وحشت زدگی خواب شبانه می توانند در میزان بروز خوابگردی موثر باشند.
علائم خوابگردی کدامند :
- اپیزود های خوابگردی می توانند طیفی از آرام حرکت کردن در اتاق تا تلاش برای دویدن را در بر بگیرند. رفتار های فرد در حالت خوابگردی ممکنست خیلی زمخت بنظر برسد.
- افراد در حالت خوابگردی، چشمهایشان باز و خیره می ماند. همچنین بر خلاف آنچه در فیلم ها نشان می دهد، بازوان این افراد در راستای عمودی بدنشان قرار دارد.
- افراد در حالت خوابگردی دارای تفکری بسیار ساده و اتوماتیک هستند، همچنین قادر به پاسخگویی نیستند و حرف هایشان پرت و پلا یا غیر مرتبط با یکدیگر می باشد.
- معمولا زمانیکه از خواب بلند می شوند، چیزی یادشان نمی ماند.
- بعضی از کودکان که در انتهای اپیزود خوابگردی از خواب بر می خیزند، ممکنست بخاطر انجام رفتار های ناشایست و یا احمقانه خویش خجالت زده باشند، و باید به وضعیت آنها توجه داشته باشیم.
- خوابگردی ارتباطی با مشکلات خواب قبلی، با تنها خوابیدن در اتاق، ترس از تاریکی (Achluophobia) و ابراز خشم نسبت به والدین ندارد.
- مطالعات توصیه می کنند که خوابگردی در کودکانی که مستعد آن هستند، بیشتر در سنین ۴ الی ۵ سالگی قابل مشاهده است و بیشترین میزان نامنظمی در خواب نیز همان سال اول بروز خوابگردی می باشد و بتدریج خوابگردی کوتاه و در آخر ناپدید می شود.
چه آزمونی برای تشخیص خوابگردی وجود دارد :
معمولا هیچ راه آزمایش و تستی برای تشخیص گذاری دقیق خوابگردی وجود ندارد. با این حال، معمولا با ارزیابی پزشک از علل فیزیولوژیک احتمالی بوجود آورنده خوابگردی یا ارزیابی روانشناختی توسط روانشناس بالینی از میزان وجود اضطراب و احتمال بروز خوابگردی، تشخیص نیز معلوم می گردد. از دستگاه پلی سومنوگرافی نیز می توان برای تشخیص گذاری موارد خاص استفاده نمود.
درمان خوابگردی چیست :
توصیه نامه و پیشگیری ثانویه : داشتن خواب کافی، مدیتیشن و انجام تمرینات آرامشبخش، جلوگیری از هر گونه محرک شنوایی و بینایی قبل از خواب، تمیز نگه داشتن محیط اطراف از هر گونه لوازم تیز و اضافه، قفل درب و پنجره ها، نصب حفاظ برای تخت بمنظور نیافتادن از آن، نصب آژیر بر روی درب و پنجره ها
درمان های دارویی-پزشکی : خوابگردی می تواند بدلیل وجود وضعیت های پزشکی دیگر همچون ریفلاکس معده (GRED)، آپنه آ انسدادی خواب، سندرم پای بی قرار و تشنج باشد که در این صورت باید وضعیت پزشکی را کنترل نمود.
استفاده از دارو درمانی و مراقبت های پزشکی در موارد زیر ضروریست :
زمانی که احتمال آسیب به خود و دیگران وجود داشته باشد.
هنگامی که خوابگردی فرد موجب اختلال عملکرد در خانواده و خواب آلودگی بیش از حد در روز شده باشد.
زمانی که توصیه های مرتبط با کنترل خوابگردی موثر نبوده باشد.
دارو ها :
دسته بنزودیازپین ها همچون استالوزام (Prosom) یا دارو های سه حلقه ای همچون ترازودون (Desyrel) مفید هستند. کلونازپام در دوز های پایین قبل از خواب و در طول ۳ الی ۶ ماه مصرف می تواند مفید باشد. دارو ها اغلب پس از ۳ الی ۵ هفته باید با توجه به کاهش علائم خوابگردی متوقف شوند اما مشکل اینجاست که گاهی پس از قطع دارو، اپیزود های خوابگردی با شدت بیشتری بر می گردند.
روش های دیگر : تکنیک های مدیتیشن، تصویر سازی ذهنی و پیشبینی و کنترل زمان بیداری برای کنترل خوابگردی در طولانی مدت می تواند مفید باشد. تکنیک های تصویر سازی ذهنی و ریلکسیشن باید توسط متخصصان رفتار درمانگر یا هیپنوتراپیست ها انجام پذیرد اما در پیشبینی زمان های بیداری نیز باید بطور حدودی زمان بروز خوابگردی در طول خواب شبانه را یادداشت کرده و همیشه زنگ هشدار را بر روی ۱۵ الی ۲۰ دقیقه قبل از بروز خوابگردی تنظیم کنید تا از خواب بلند شوید و دوباره بخوابید تا سطوح ۳ و ۴ خواب بهم بریزد و خوابگردی بروز نکند.
تشخیص افتراقی در خوابگردی :
خوابگردی، حملات وحشت زدگی خواب شبانه و برانگیختگی مغشوش کننده شبانه با یکدیگر در بعضی علائم همپوشانی دارند. و مرتبط با مرحله خواب NREM هستند و تقریبا ۱۵ الی ۲۰ درصد از کودکان و نوجوانان یکی از آنها یا تمام آنها را با هم تجربه کرده اند. علاوه بر این، تشنج هایی که در طول شب اتفاق می افتند نیز باعث به حرکت افتادن افراد می شوند.
حملات وحشت زدگی خواب شبانه : این اختلال نیز همچون خوابگردی در طول نیمه اول خواب و معمولا در عرض ۳۰ الی ۹۰ دقیقه پس از خوابیدن اتفاق می افتد و مانند خوابگردی در مرحله سوم خواب NREM اتفاق می افتد اما بر خلاف خوابگردی، حملات وحشت زدگی خواب شبانه بصورت بیدار شدن از خواب بهمراه برانگیختگی بالا و هیجانی می باشد، حتی فرد از خود رفتار های خشونت آمیز و انفجاری نشان می دهد که تنها با یک آغوش گرم از والدین آرام نمی شود. اغلب اوقات این اختلال در سنین ۵ تا ۷ سال دیده می شود. در طول این دوره ما شاهد پرکاری سیستم سمپاتیک فرد از جمله افزایش ضربان قلب، افزایش فشار خون، تعریق، افزایش دم و بازدم و انقباضات بدن و غیره هستیم. از جمله شروع کننده های اختلال وحشت زدگی خواب شبانه می توان به محرومیت از خواب، استرس، مصرف دارو هایی همچون محرک ها و آنتی هیستامین ها و غیره اشاره کرد. بلعکس خوابگردی، اپیزود های حملات وحشت زدگی خواب شبانه می توانند بمدت چند هفته ناپدید شوند و دوباره بصورت ناگهانی بازگردند.
برانگیختگی مغشوش کننده شبانه : شبیه علائم حملات وحشت زدگی خواب شبانه است و بیدار شدن از خواب بهمراه الگویی از رفتار های خشونت آمیز و ناگهانی می باشد. اما بلعکس خوابگردی، صحبت های فرد در زمان بروز این اختلال، کاملا با منطق جور در می آید و از طرفی نقطه عطف تفاوت این اختلال با اختلال حملات وحشت زدگی خواب شبانه در اینست که کمبود کارکرد سیستم سمپاتیک وجود دارد. در ضمن این اختلال در مرحله دوم خواب NREM بوجود می آید. طول برانگیختگی بین ۵ تا ۱۵ دقیقه اما در موارد معدود می تواند تا ۳۰ دقیقه هم طول بکشد. این افراد نیز پس از بیدار شدن هیچی یادشان نمی آید.
تشنج های شبانه : چند نقطه عطف بزرگ برای تشخیص افتراقی میان این اختلال با سه اختلال قبلی وجود دارد. اولا بروز تشنج شبانه تنها چند دقیقه طول می کشد. بروز تشنج های شبانه می تواند با بروز مجموعه ای از رفتار های کلیشه ای و تکراری همراه باشد که در مرحله دوم خواب NREM بروز می کنند. بیماران پس از بیدار شدن کامل اغلب از سردرد، بهت زدگی و همچنین بی اختیاری ادرار و مدفوع شکایت دارند. حتی برای تشخیص گذاری صحیح می توان از دستگاه EEG برای روشن شدن مسئله استفاده کرد.
عمده شکایات افرادی که خوابگرد هستند، چیست :
اکثرا این افراد از اینکه به خود یا دیگران آسیب برسانند می ترسند.
چگونه می توان از بروز خوابگردی پیشگیری کرد :
از مصرف دارو محرک، قهوه و الکل قبل از خواب پرهیز شود.
جلوگیری از خستگی ناتوان کننده و بی خوابی بعلت اینکه می توانند آغازگر بروز خوابگردی باشند.
اجتناب از استرس، اضطراب و درگیری هایی که وضعیت سلامت فرد را به چالش می کشند.
پیش آگهی در خوابگردی چگونه است :
خوابگردی در طول افزایش سن کاهش می یابد و همانطور که گفته شد، خوابگردی اختلالی جدی محسوب نمی شود و حتی می تواند علامتی از وضعیت پزشکی دیگر باشد.
چه موقع باید بمنظور کنترل خوابگردی به پزشک متخصص رجوع کرد :
دارای الگویی پایدار و مداوم باشد
شامل فعالیت هایی بالقوه خطرناک همچون رانندگی باشد
با علائمی از وضعیت های پزشکی همراه باشد
سابقه مصرف دارو همچون زولپیدوم برای درمان بی خوابی وجود داشته باشد
