تعریف
سیاه سرفه یک بیماری بسیار واگیر مجاری تنفسی است. نشانه‌ی آن در بسیاری از مردم سرفه شدید است که دنباله‌ی آن یک نفس عمیق با صدایی شبیه “فریاد” می‌باشد.
پیش از ساخته‌شدن واکسن، سیاه‌سرفه نوعی بیماری مربوط به کودکان تلقی می‌شد. اکنون این بیماری کودکانی را که هنوز دوره واکسیناسیون را کامل نکرده‌اند و نوجوانان و بزرگسالانی که مصونیت آن‌ها در برابر بیماری کم شده‌است، درگیر می‌کند. مرگ ناشی از سیاه‌سرفه نادر است اما در صورت وقوع معمولاً در نوزادان اتفاق می‌افتد. برای همین است که زنان باردار و افرادی که ارتباط نزدیکی با نوزاد دارند باید واکسینه شوند.
نشانه‌ها
اگر زمانی دچار سیاه‌سرفه شدید، بین ۷تا۱۰ روز طول می‌کشد تا علایم و نشانه‌های بیماری آشکارشود، با این‌حال ممکن است بیشتر نیز طول بکشد. این نشانه‌ها در ابتدا ملایم و شبیه سرماخوردگی هستند:
- آبریزش بینی
- گرفتگی بینی
- چشم‌های قرمز و اشک‌بار
- تب
- سرفه
پس از یک یا دو هفته علایم بدتر می‌شوند. خلط غلیظ در مجاری تنفسی انباشته می‌شود، و باعث سرفه غیرقابل کنترل می‌گردد. سرفه شدید و طولانی‌مدت می‌تواند باعث ایجاد موارد زیر شود:
- تحریک استفراغ
- قرمز یا آبی شدن صورت
- خستگی شدید
- پایان یافتن با صدای بلند ووپ مانند درطول تنفس بعدی
گرچه، بیشترمردم مشخصه‌های سیاه‌سرفه را بروز نمی‌دهند. بعضاً سرفه‌های مزمن تنها نشانه‌ای است که یک فرد جوان یا بزرگسال سیاه‌سرفه دارد. نوزادان ممکن‌است اصلاً سرفه نکند. درعوض، به زحمت نفس می‌کشند، یا حتی ممکن است موقتاً تنفس‌شان قطع‌شود.
علل
سیاه‌سرفه توسط باکتری ایجاد می‌شود. وقتی فردی مبتلا، سرفه یا عطسه می‌کند قطرات مملو از باکتری در محیط پخش می‌شوند و افرادی که در اطراف هستند، آن‌ها را تنفس می‌کنند.
ریسک فاکتورها
واکسن سیاه‌سرفه‌ای که در کودکی دریافت می‌شود تدریجاً ازبین می‌رود. این از بین رفتن افراد بزرگسال را در زمان شیوع مبتلا می‌کند. علاوه بر آن، کودکان تا زمانی که حداقل ۳ نوبت واکسن دریافت نکنند کاملاً ایمن نیستند. نوزادان ۶ماهه و کمتر از ۶ماه بالاترین خطر ابتلا به التهاب را دارند.
عوارض
نوجوانان و بزرگسالان بدون هیچ عارضه‌ای از این بیماری بهبود می‌یابند. وقتی عوارضی پیش می‌آید، این عوارض ناشی از سرفه‌های شدید هستند، مانند:
- کوفتگی یا ترک‌خوردن دنده‌ها
- فتق در شکم
- پارگی عروق خونی در پوست یا در سفیدی چشم
درنوزادان –بخصوص زیر ۶ ماه- عوارض سیاه سرفه شدید‌تر است و می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- ذات الریه
- کندی یا قطع‌شدن تنفس
- دهیدراتاسیون و از دست دادن وزن بدن به‌دلیل مشکل در تغذیه
- سیروز
- آسیب مغزی
چون نوزادان در خطر بالایی برای عوارض ناشی از سیاه‌سرفه قرار دارند، بنابراین بیشتر نیاز به مداوا در بیمارستان دارند. برای نوزادان زیر۶ماه عوارض می‌توانند مرگبار باشند.
آزمایش‌ها و تشخیض
تشخیص سیاه‌سرفه در مراحل ابتدایی بیماری مشکل است، زیرا نشانه‌های آن مانند دیگر بیماری‌های معمول تنفسی مانند سرماخوردگی، آنفولانزا و برونشیت می‌باشد.
گاهی پزشک می‌تواند سیاه‌سرفه را به سادگی با پرسش در مورد علایم و گوش‌دادن به صدای سرفه تشخیص دهد. آزمایش‌های پزشکی که ممکن است برای اطمینان از تشخیص لازم شود، شامل موارد زیر می‌باشد:
- کشت میکروب‌های بینی یا گلو و آزمایش آن‌ها: پزشک با یک سواب نمونه‌ای از ناحیه حلق-بینی (نازوفارنکس؛ محل اتصال گلو و بینی) برمی‌دارد. سپس نمونه برای اطمینان از وجود یا عدم وجود باکتری سیاه‌سرفه بررسی می‌شود.
- آزمایش خون: نمونه خون برای آزمایش شمارش گلبول‌ها گرفته می‌شود؛ زیرا گلبول‌های سفید در صورت حضور باکتری افزایش می‌یابند. البته این آزمایش، کلی است و مخصوص سیا‌سرفه نیست.
- رادیوگرفی قفسه سینه: زمانی که ذات‌الریه ناشی از سیاه‌سرفه یا دیگر عفونت‌های تنفسی ایجاد‌شود، پزشک ممکن است رادیوگرافی برای بررسی وجود التهاب یا مایع در ریه‌ها تجویز‌کند.
درمان و داروها
نوزادان معمولاً برای درمان بستری می‌شوند، زیرا سیاه‌سرفه برای این گروه‌سنی خطرناک‌تر است. اگر کودک در بلع مشکل داشته باشد، باید سرم وریدی استفاده شود و کودک از دیگران دور نگه‌داشته‌گردد تا از انتشار عفونت جلوگیری شود. درمان کودکان بزرگتر و بزرگسالان می‌تواند در خانه انجام‌گیرد.
دارو
آنتی‌بیوتیک‌ها باکتری را از بین می‌برند و روند بهبود را سرعت می‌بخشند. به دیگر اعضای خانواده می‌توان آنتی‌بیوتیک‌های پیشگیری‌کننده داده‌شود.
متأسفانه، داروی چندانی برای خلاص‌شدن از سرفه وجود‌ندارد. داروهای مخصوص سرفه که غیرقانونی فروخته‌می‌شوند، اثر چندانی ندارند و سست‌کننده‌اند.
پیشگیری
بهترین راه پیشگیری، واکسن سیاه‌سرفه است. که پزشکان بصورت مخلوط با دو واکسن دیگر (کزاز و دیفتری) تجویز می‌کنند و شروع واکسیناسیون را از نوزادی توصیه می‌کنند.
واکسن شامل ۵ مرحله تزریق می‌باشد، که معمولاً به کودکان در سنین زیر داده می‌شود:
- ۲ماهگی
- ۴ماهگی
- ۶ماهگی
- ۱۵تا۱۸ماهگی
- ۴تا۶سالگی
اثرات جانبی واکسن‌ها ملایم هستند و ممکن است شامل تب، بدخلقی، سردرد، کوفتگی یا جای‌زخم در محل تزریق باشد.
دوز‌های تقویت‌کننده
- نوجوانی: چون ایمنی ناشی از واکسن پس از ۱۱سالگی افول می‌کند. پزشکان یک دوز تقویت کننده در این سن توصیه می‌کنند.
- بزرگسالان: تزریق واکسن تقریباً هر ۱۰سال یکبار از بیماری جلوگیری می‌کند. همچنین خطر انتقال به کودکان را کاهش می‌دهد.
- زنان باردار: پزشکان اکنون توصیه می‌کنند زنان باردار واکسن سیاه‌سرفه را بین هفته ۲۷تا۳۶ حاملگی دریافت‌کنند. این می‌تواند نوزاد را از ابتلا به بیماری در ماه‌های اول زندگی مصون دارد.
