رسپتور یا گیرنده مولکولی است که به طور معمول از جنس پروتئین بوده و سیگنال های سلولی را دریافت می کند. هورمون ها در خارج از سلول یا پیام رسان های ثانویه درون سلول به گیرنده های ویژه خود می چسبند. اتصال به رسپتور یک عنصر مهم در پاسخ سلولی به یک سیگنال است و تحت تاثیر توانایی یک سلول در بیان ژن های رسپتور های مشخص قرار می گیرد.
لیگاند ها ٬ مولکول هایی که به رسپتور متصل می شوند ٬ می توانند به عنوان آگونیست یا آنتاگونیست عمل کنند. آگونیست ها رسپتور ها را تحریک می کنند تا اطلاعات منتقل شوند اما آنتاگونیست ها گیرنده را مهار کرده و از انتقال اطلاعات جلوگیری می کنند. آنتاگونیست ها با آگونیست ها رقابت کرده و درنتیجه عمل آگونیست ها را مسدود می کنند. در کاربرد های درمانی هم آگونیست ها و هم آنتاگونیست ها مفید هستند. به عنوان مثال هورمون آدرنالین (اپی نفرین) با فعال کردن گیرنده های بتا آدرنرژیک باعث انقباض عروق خونی می شود که در نتیجه این اتفاق٬ فشار خون افزایش می یابد. در مقابل آنتاگونیست هایی که بتابلوکر (مهارکننده گیرنده بتا) نامیده می شوند ٬ به عنوان دارویی برای کاهش فشار خون استفاده می شوند زیرا رسپتور ها را مهار می کنند و در نتیجه عروق خونی متسع می گردند.
مقاله مرتبط: داروهای مهارکنندۀ گیرنده‌های بتا
سلول ها می توانند از رسپتور های مشابه در جهات مختلفی استفاده کنند. به عنوان مثال گیرنده های هیستامینی نوع ۱ (H1) در مجاری تنفسی باعث ایجاد علائم آلرژی می شوند در حالی که گیرنده های هیستامینی نوع ۲ (H2) سبب تحریک ترشح اسید معده می گردند. در هر دو مورد گفته شده عواملی که به طور مشخص گیرنده ها را مسدود کنند کاربرد درمانی پیدا می کنند.
انواع منحصر به فردی از مولکول های رسپتور وجود دارد و الگوی بیانشان نیز بیشمار می باشد. بیان رسپتور در تعیین نحوه ارتباط جانداران با محیط پیرامونشان بسیار مهم است. حس بویایی بر مبنای اتصال odorant ها (مواد عطرزا که در هوا موجود هستند) به مولکول های رسپتور در سطح سلول های بینی ایجاد می شود. ژنوم انسان حدود ۱۰۰۰ ژن برای رسپتور های بویایی دارد که در نورون های حسی بویایی بیان می شوند. اگرچه بسیاری از این ژن ها غیرفعال هستند اما همچنان این عدد بسیار بزرگ است و حدود ۳ درصد از کل ژن ها را تشکیل می دهد که نشان دهنده اهمیت حس بویایی در سازگاری با تکامل است. لیندا باک و ریچارد اکسل در سال ۲۰۰۴ به خاطر تحقیق روی گیرنده های بویایی جایزه نوبل پزشکی یا فیزیولوژی را برنده شدند.
بسیاری از گیرنده ها در سطح خارجی غشای سلولی قرار دارند و به مولکول هایی که نمی توانند درون سلول نفوذ کنند ٬ متصل می شوند اما برخی رسپتورها نیز درون سلول هستند و به هورمون هایی که از غشای سلولی عبور کرده و وارد سلول می شوند ٬ متصل می گردند. رسپتور های هورمون های استروئیدی ( مثل استروژن) به دسته دوم تعلق دارند. در برخی از انواع سرطان سینه ٬ با عمل استروژن سلول های سرطانی برای رشد تحریک می شوند. در این موارد تاموکسیفن به عنوان داروی ضد سرطان موثر است زیرا به این رسپتورها متصل می گردد. در برخی از انواع سرطان های سینه نیز سلول ها گیرنده های استروژن را بیان نمی کنند که در این موارد تاموکسیفن موثر نیست . بنابراین مشخص کردن وضعیت رسپتور در سلول ها یک عنصر مهم در تشخیص است. مشخص کردن وضعیت رسپتور می تواند در تشخیص و درمان بیماری های دیگر مثل آلزایمر نیز میتواند مهم باشد.
