اثر نورافکن یا توجه همگانی اصطلاحی است که در روان‌شناسی اجتماعی برای توصیف حالتی به کار می‌رود، که فرد فکر می‌کند همه دارند او را نگاه می‌کنند، و وی در کانون توجه است. به عبارت دیگر، بعضی افراد هنگامی که وارد اجتماع می‌شوند، گمان می‌کنند که زیر پرتوی یک نورافکن قرار گرفته‌اند، و دیگران عیب و ایرادشان را مورد قضاوت قرار می‌دهند.
اثر نورافکن در افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی شدیدتر بوده، و ممکن است آن‌ها را از حضور یافتن در کنار همکاران خود ناتوان سازد.
اثر نورافکن چه حس و حالی به فرد می‌دهد؟
اثر نورافکن معمولاً باعث می‌شود که در کنار غریبه‌ها احساس خجالت و شرمساری بکنیم. اما اگر فردی به اضطراب اجتماعی مبتلا باشد، پیامدهای اثر نورافکن برای وی جدی‌تر خواهد بود. یکی از ملموس‌ترین مثال‌هایی که می‌توان برای این پدیده زد، هنگامی است که دیر از خواب بیدار می‌شوید، و بدون این که به سر و وضع‌تان برسید، از خانه بیرون می‌زنید. ممکن است در حین رفتن به اداره یا هر جایی که در آن کار می‌کنید، این احساس را داشته باشید که چون موهای‌تان را مرتب نکرده‌اید، همه شما را زیر نظر گرفته و فکرهای بدی در سر خود می‌پرورانند. این باعث می‌شود که هنگام ملاقات همکاران خود بدون این که اتفاقی افتاده باشد، خجالت‌زده شوید و یا تلاش بکنید که از آن‌ها فاصله بگیرید؛ چرا که فکر می‌کنید بقیه در دل‌شان به شما می‌خندند.
باور عموم بر این است که اثر نورافکن از خودآگاهی بسیار زیاد ناشی می‌گردد. در کنار این خودآگاهی نامتناسب، عدم توانایی افراد در درک افکار دیگران موجب می‌شود که آن‌ها نتوانند خود را در جای بقیه قرار داده، و متوجه شوند که هر کسی لزوماً در حال برانداز کردن ظاهرشان نیست.
اثر نورافکن چه ارتباطی با اضطراب اجتماعی دارد؟
تقریباً همه‌ی مردم در همه‌ی زمان‌ها به خودشان، اعمال‌شان و ظاهرشان فکر کرده، و گمان می‌کنند که بقیه‌ی مردم هم به همین اندازه به آن‌ها توجه نشان می‌دهند. این گرایش در افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی شدیدتر است. آگاهی از اثر نورافکن می‌تواند به کاهش عصبانیت و خجالت‌زدگی در موقعیت‌های اجتماعی کمک کند. چنین افرادی اگر بتوانند به این باور برسند که هیچ‌کسی در موردشان قضاوت نمی‌کند، بخش اعظم نگرانی‌های‌شان نیز برطرف خواهد شد. واضح است که اضطراب اجتماعی چنین اجازه‌ای را به فرد نمی‌دهد؛ از همین رو، فائق آمدن بر اثر نورافکن در این وضعیت دشوارتر خواهد بود.
مقاله مرتبط: اضطراب اجتماعی ناتوانتان کرده است؟ این مقاله را بخوانید
اضطراب اجتماعی مشکلی فراتر از عصبانیت معمولی است. اضطراب اجتماعی از تفاوت‌های موجود در عملکرد مغز و نوع واکنش مغز به محیط ناشی می‌گردد. کسی که اضطراب اجتماعی دارد می‌داند که احساساتش پایه و اساس منطقی ندارند، ولی با این حال نمی‌تواند کاری در مورد آن انجام دهد.
غلبه بر اثر نورافکن
یکی از راه‌های غلبه بر اثر نورافکن این است که عقاید قبلی خود را به چالش بکشید. به عبارت دیگر، بررسی کنید ببینید آیا بقیه واقعاً به اندازه‌ای که فکر می‌کنید، به شما توجه نشان می‌دهند یا خیر. برای رسیدن به این هدف باید ابتدا با مفهوم «توهم شفافیت» آشنا شوید. توهم شفافیت یعنی این که ما احساس کنیم افکارمان در معرض دید بقیه قرار دارد. اما همه می‌دانیم که هیچ‌کس نمی‌تواند فکر کس دیگری را بخواند. ممکن است چنین به نظر بیاید که دوستان‌تان از هر آن‌چه که در ذهن‌تان می‌گذرد آگاهی دارند؛ ولی واقعیت این است که هیچ‌کس از محتویات ذهن شما آگاه نبوده، و علاقه‌ای هم ندارد که بداند چه چیزی در سرتان می‌گذرد!
برای غلبه پیدا کردن بر اثر نورافکن می‌توانید کاری را انجام بدهید که فکر می‌کنید بقیه در حال انجام دادن آن هستند. به بیان ساده‌تر، سعی کنید دیگران را زیر نظر گرفته و واکنش آن‌ها نسبت خودتان را ارزیابی نمایید. این روش به شما کمک می‌کند تا کمی حواس‌تان را نسبت به اضطراب درونی خود پرت کرده، و ملاحظه کنید که هیچ‌کسی به آن اندازه‌ای که قبلاً فکر می‌کردید شما را زیر نظر نگرفته است.
هرگاه بپذیرید که بقیه‌ی مردم دغدغه و گرفتاری‌های خود را دارند و زمانی برای فکر کردن به شما کنار نگذاشته‌اند، متوجه خواهید شد که دیگر زیر نورافکن قرار ندارید.
