پرواز زدگی
پرواز زدگی (Jet lag) حالتی است که در آن تنظیم خواب فرد پس از پروازی طولانی و به علت اختلاف ساعت مبدأ با مقصد پرواز به هم می‌ریزد.
Jet lag یا تاثیر ناشی از سفر طولانی مدت می‌تواند اثر مهمی بر روی راندمان کاری و همچنین زندگی افراد داشته باشد. در پرواززدگی عوارضی مانند مشکل عدم تمرکز کافی، مشکلات عصبی و همچنین مشکلاتی در معده فرد بروز می‌کند.
مهم‌ترین دلیل پرواززدگی برهم خوردن ساعت بیولوژیک بدن است.
ساعت زیستی
ساعت زیستی، یک چرخه تقریبا ۲۴ ساعته در فرایندهای زیست‌شیمیایی، فیزیولوژیکی، یا رفتاری موجودات زنده، شامل گیاهان، جانوران، قارچ‌ها و سیانوباکتری‌ها است. اختلال در ساعت زیست‌شناختی انسان می‌تواند زمینه‌ساز بیماری‌های بسیاری شود.
پنج ريتم مختلف حاكم بر بدن ميباشند:
۱) ULTRADIAN (كمتر از ۲۴ ساعت)
۲) CIRCADIAN (تقريبا ۲۴ ساعت)
۳) CIRCASEPTIAN (هفت روزه)
۴) CIRCATRIGINTAN (يك ماهه)
۵) CIRCA-ANNUAL (يك ساله)
در تنظیم ساعت بیولوژیک بدن سه عضو با یکدیگر همکاری می کنند:
۱) گیرنده های نور واقع در چشم ها
۲) بخشی از هیپوتالاموس به نام SCN (هسته سوپراکیاسماتیک)
۳) غده صنوبری
طی مسافرت به‌ویژه سفرهای طولانی ترشح هورمون ملاتونین که مسئولیت اصلی تنظیم ساعت بیولوژیک و زیستی انسان را برعهده دارد، موجب اختلال ساعت خواب و بیداری فرد می‌شود. فشار هوای داخل هواپیما، نوع تغذیه، استرس پیش از سفر، نداشتن تحرک و جابه‌جایی از دیگر عوامل بروز پرواززدگی به شمار می‌روند.
تنوع دوره‌های فعالیت‌های زیستی در موجودات زنده برای فرایندهای بسیار ضروری انجام می‌گیرد. فرایندهایی که در جانوران شامل خوردن، خوابیدن، جفت‌گیری کردن، مهاجرت، خواب زمستانی و تقسیم یا باززایی سلول‌ها است و در گیاهان شامل جنبش‌های جوانه‌زنی، واکنش‌های فتوسنتزی است.
در میان دوره‌های گوناگون مهم‌ترین دوره، دوره‌های شبانه‌روزی است که با نام ریتم شبانه‌روزی هم معروف است.
بدلیل توانایی بهتر بدن برای تطابق با طول روز بلند شده در مقایسه با روزهای کوتاه‌تر، Jet effect در سفر به شرق شدیدتر از غرب خواهد بود.
همانطور که اشاره شد، هسته سوپراکیاسماتیک فقط بخشی از محورشبانه روزی است؛ دو جزء دیگر آن غده صنوبری و شبکیه چشم است. در بعضی افراد ترشح زیاد ملاتونین در طی شب های تاریک و طولانی و روزهای زمستان می تواند حالتی بنام اختلال عاطفی فصلی یا غم زمستانی ایجاد کند. درمان این اختلال، دریافت نور کافی در طول شبانه‌روز می‌باشد.
