نشانگان رینود؛ دستانی از جنس یخ

اگر “پاهای سرد” را نیز به ضرب‌المثل “دستان سرد، دل گرم” اضافه کنیم، مثل خوبی برای توصیف احوالات‌مان در روز‌های سرد پاییز حاصل خواهد شد.

هر ساله با آغاز پاییز، حتی پیش از شروع برگ‌ریزان، به دنبال راه‌های جدیدی برای گرم نگه‌داشتن دستان‌تان از شر سرمای زمستان پیش رو، می‌گردید. انواع چکمه‌ها و دست‌کش‌ها را امتحان می‌کنید؛ ولی گویا هیچ‌کدام قادر به دفع سرمای سوزناک نیست. شاید سرما آن‌قدرها هم سوز ندارد؛ شاید شما مبتلا به “نشانگان رینود” (Raynaud’s Syndrome) هستید!

نشانگان رینود برای اولین بار در سال ۱۸۶۲ توسط یک دانشجوی پزشکی فرانسوی به نام موریس رینود (Maurice Raynaud) تعریف شد و عبارت است از:

• اسپاسم موضعی رگ‌های خونی کوچک که منجر به ایجاد اختلال در جریان خون شده و عمدتاً در اندام‌های انتهایی نظیر انگشتان دست و پا و هم‌چنین لالۀ گوش و نوک بینی بروز پیدا می‌کند.

اگر دید مثبتی نسبت به قضیه داشته باشیم، این حالت نوعی پدیدۀ ایثارگرانه (!) است چرا که موجب حفظ گرمای بخش‌های درونی‌تر بدن می‌شود. در ابتدا که رگ‌های موضع درگیر منقبض (تنگ) می‌شود، موضع حالتی رنگ‌پریده به خود می‌گیرد. سپس تدریجا در اثر کاهش جریان خون و کمبود اکسیژن در بافت درگیر، موضع کبودرنگ می‌شود. در نهایت با گرم‌تر شدن هوای محیط، رگ‌ها به وضعیت عادی بازگشته و جریان خون دوباره به قوت خود برقرار می‌شود، در این حالت موضع به رنگ قرمز درآمده و حالتی مشابه گرگرفتگی ایجاد می‌شود.

باید توجه داشت که برای بروز پدیدۀ رینود لزوماً نیازی به هوای سرد زمستانی نیست. قرار گرفتن در یک اتاق خنک (مجهز به کولر) در هوای گرم تابستان نیز می‌تواند باعث پدیدار شدن این حالت بشود. علاوه بر این، فرد مبتلا به نشانگان رینود به استرس و تنش‌های روانی نیز حساس است؛ بدین صورت که با قرار گرفتن در وضعیت استرس، حالت “ستیز و گریز” بر بدن حاکم شده و با کاهش جریان خون به قسمت‌های جلدی (و متعاقباً افزایش آن در بخش‌های عمقی و عضلات) به بقاء فرد کمک می‌کند.

پدیدۀ رینود معمولاً در ۳ تا ۵ درصد جمعیت دنیا را گرفتار می‌کند. این حالت در ۲ شکل ایجاد می‌شود:

• اولیه (Primary) که رایج‌تر بوده و علت خاصی هم ندارد.
• ثانویه (Secondary) که با اختلالاتی نظیر بیماری‌های بافت همبند و بیماری‌های خودایمنی (اسکلرودرم، آرتریت روماتویید، نشانگان شوگرن) مرتبط است.

هم‌چنین افرادی که با ترکیبات شیمیایی خاص نظیر “وینیل کلراید” (Vinyl Chloride)، یا ابزارآلاتی مانند متۀ دستی کار می‌کنند، نیز به این پدیده مستعد هستند.

نوع اولیه اغلب در اوایل عمر – ۱۵ تا ۳۰ سالگی – بروز می‌یابد. بیش از نیمی از مبتلایان حداقل یک فامیل درجه یک دارند که دچار این اختلال است. خانم‌ها معمولاً بیش از آقایان این وضعیت را تجربه می‌کنند.
نوع ثانویه با وجود ناخوشایند بودن، به اندازۀ نوع اول خطرناک نیست و عموماً پس از ۳۵ تا ۴۰ سالگی ظاهر می‌شود. در موار شدید به دلیل کاهش قابل توجه جریان خون به بافت درگیر، بروز زخم‌های پوستی و حتی قانقاریا (مرگ بافت) محتمل است.

رینود بخش‌هایی از بدن را بیشتر درگیر می‌کند که دارای شکل ویژه‌ای از جریان خون هستند؛ این جریان خون ویژه از طریق تعداد زیادی از آناستوموز‌های شریانی-وریدی برقرار می‌شود. این شبکه که بیشتر در بخش‌های بدون موی بدن مشاهده می‌شود، به دلیل داشتن ارتباطات مستقیم بین شریان و ورید، به راحتی می‌تواند جریان خون در مویرگ‌ها را کاهش داده و از هدرروی گرمای بدن جلوگیری کند.

در حال حاضر درمانی برای نشانگان رینود وجود ندارد؛ ولی طبق معمول راه‌هایی برای کاهش شدت عوارض وجود دارد. مهم‌ترین راه، حفظ گرمای بدن از طریق پوشیدن چندین لایه لباس (به جای یک لایۀ ضخیم) است. پوشیدن کلاه و شال نیز می‌تواند مؤثر باشد. توجه داشته باشید که جهت گرم نگه‌داشتن دست، دست‌کش پشمی (Mitten، دستکشی با دو فضای مجزا که انگشت شست را از انگشت‌های دیگر جدا می‌کند) کارآمدتر از دست‌کش معمولی (Glove، دست‌کشی که تمام انگشت‌ها را از یکدیگر جدا می‌کند) است. دست‌کش‌های هوشمند برقی نیز تیر خلاص نهایی است! این دست‌کش ها مجهز به سیستم گرمایشی کوچکی هستند که با باتری کار می‌کند.