نارسایی حاد کلیوی یا Acute Renal Failure) ARF) زمانی رخ می‌دهد که کلیه‌های فرد به خوبی قبل کار نمی‌کنند. این حالت بسیار ناگهانی است و معمولاً طی چند ساعت تا حداکثر دو روز اتفاق می‌افتد. بسیاری از افراد تا زمانی که بیماری پیشرفت نکرده باشد، علائم به خصوصی را تجربه نمی‌کنند.
در نارسایی حاد کلیوی، کلیه‌ها مواد زائد تولید شده در بدن را آن طور که باید، تصفیه نمی‌کنند و حجم ادرار روزانه فرد نیز کاهش می‌یابد.
چنان چه پزشک فوراً ARF را تشخیص دهد، درمان را به درستی آغاز کرده و می‌تواند علت زمینه‌ای را برطرف سازد.
علائم نارسایی حاد کلیوی
افراد معمولاً نارسایی حاد کلیه را در پی یک بیماری جدی‌تر مثل سپسیس یا پنومونی تجربه می‌کنند. در نتیجه، ممکن است فوراً به علائم ARF پی نبرند.
برخی از علائم این بیماری عبارت است از:
- ادرار تیره رنگ
- گیجی
- برون‌ده ادراری پایین (کاهش حجم ادرار روزانه)
- خارش پوست یا قرمزی پوست ناشی از تجمع مواد زائد در بدن
- احساس فشار و درد در قفسه سینه
- تنگی نفس
- ورم اندام تحتانی
- حالت تهوع بدون علت
بعضی افراد ممکن است عوارض شدید‌تری از جمله تشنج یا از دست دادن هوشیاری را تجربه کنند.
مراحل بیماری نارسایی حاد کلیوی
پزشکان اغلب نارسایی حاد کلیوی را، بر اساس نتایج آزمایش و برون‌ده ادراری فرد به سه مرحله تقسیم بندی می‌کنند. مرحله ۱ خفیف‌ترین حالت و مرحله ۳ شدیدترین حالت نارسایی حاد کلیوی است.
مقاله پژوهشی در مجله American Family Physician مراحل بیماری را به صورت زیر تشریح می‌کند:
مرحله ۱
در این مرحله از نارسایی حاد کلیوی، کراتینین (ماده زائد تولید شده توسط کلیه) سرم خون فرد به طور ناگهانی ۰.۳ میلی گرم بر دسی لیتر (mg/dl) افزایش می‌یابد و یا مقدار آن به ۱.۵ تا ۲ برابر میزان طبیعی خود در سرم می‌رسد.
هم چنین فرد به مدت ۶ ساعت یا بیشتر، کمتر از ۰.۵ میلی لیتر به ازای هر کیلوگرم وزن بدن (ml/kg)، ادرار دفع می‌کند.
مرحله ۲
در این مرحله از بیماری، سطح کراتینین به ۲ تا ۳ برابر حد طبیعی می‌رسد. هم چنین برون‌ده ادراری در طی ۱۲ ساعت یا بیشتر، به کمتر از ml/kg 0.5 به ازای وزن بدن می‌رسد.
مرحله ۳
در مرحله سوم نارسایی کلیوی حاد سطح کراتینین به سه برابر حد طبیعی خود می‌رسد و یا به عبارت دیگر مقدار آن به بیش از mg/dl ۴.۰ افزایش می‌یابد. کلیه‌ها طی ۱۲ ساعت ادرار تولید نمی‌کنند و یا اگر تولید کنند، مقدار آن کمتر از ml/kg 0.3 در ۲۴ ساعت خواهد بود.
به علت شدت بیماری، در این مرحله بیمار فوراً نیازمند شکل خاصی از دیالیز به نام درمان جایگزینی کلیه (Renal Replacement Therapy) است.
به طور معمول، پزشک قبل از پیشرفت ARF تا مرحله ۳، مداخلات درمانی را آغاز می‌کند.
علل نارسایی حاد کلیه
بیمارانی که در بیمارستان تحت معالجه پزشکی قرار می‌گیرند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به نارسایی حاد کلیوی هستند. این خطر به ویژه در بیمارانی که در بخش مراقبت‌های ویژه (ICU) بستری هستند وجود دارد.
طبق برآوردهای انجام شده بر اساس تحقیقات صورت گرفته، نزدیک به ۷ درصد از کل بیماران بستری در بیمارستان و ۶۶ درصد از افراد بستری در ICU نارسایی کلیوی حاد را تجربه می‌کنند.
پزشکان علل ARF را در سه دسته تقسیم بندی کرده‌اند:
علل پیش-کلیوی (Pre-renal): عاملی جریان خون کلیه‌ها را تحت تأثیر قرار داده است و کلیه‌ها قادر به فعالیت طبیعی نیستند. این عوامل می‌توانند افت فشار خون، از دست دادن حجم زیادی از خون و از دست دادن آب بدن باشند.
علل پس-کلیوی (Post-renal): عاملی مسیر حالب‌ها (مجرای خروج ادرار از کلیه) را مسدود کرده و عملکرد طبیعی کلیه مختل شده است. علل زمینه‌ای این حالت شامل سنگ‌های کلیوی، سرطان و بزرگ شدن پروستات در مردان است.
علل داخل-کلیوی (Intrinsic renal): در این حالت ممکن است بیماری دیگری موجب آسیب حاد کلیه شده باشد و یا عاملی در داخل کلیه مانع از عملکرد طبیعی آن شده است. علل شایع در این حالت شامل عفونت‌های کلیوی، لخته شدن خون در کلیه یا سایر مشکلات پزشکی است. مصرف دارو‌ها هم می‌تواند عاملی برای آسیب کلیه باشد. داروهایی از جمله:
- ریفامپین
- فنی توئین (دیلانتین)
- مهار کننده‌های پمپ هیدروژن (Proton Pump Inhibitors)
- ضد التهاب‌های غیر استروئیدی (NSAIDs)
در حالت ایده آل، پزشک قادر خواهد بود که علت زمینه‌ای نارسایی حاد کلیوی را به سرعت تشخیص دهد. این بدان معنی است که با تجویز روش‌های درمانی مناسب می‌توان از تبدیل شدن شرایط حاد موجود به نارسایی مزمن کلیوی جلوگیری کرد.
درمان نارسایی حاد کلیه
درمان آسیب حاد کلیوی بر اساس عامل ایجاد کننده آن صورت می‌گیرد. با توجه به وجود دلایل بالقوه متعدد ایجاد کننده ARF، گزینه‌های درمانی زیادی نیز وجود دارد.
برای مثال زمانی که فرد به دلیل آسیب یا بیماری، حجم قابل توجهی از خون خود را از دست داده است. در این حالت پزشکان فراورده‌های خونی و مایعات به فرد تزریق می‌کنند تا حجم خون از دست رفته جبران شود.
پزشکان هم چنین، مصرف داروهایی را که برای کلیه سمی به شمار می‌روند، محدود می‌کنند، مانند مواد حاجب و برخی آنتی بیوتیک‌ها.
اگر فردی عفونت باکتریایی فعال داشته باشد، پزشک آنتی بیوتیک تجویز می‌کند.
افرادی که افت فشار خون شدیدی دارند، ممکن است برای حفظ فشار خون به دارو‌های خاصی احتیاج داشته باشند. پزشکان اغلب، این دارو‌ها را به صورت داخل وریدی تجویز می‌کنند.
افرادی که عملکرد طبیعی کلیه‌هایشان به شدت کاهش یافته باشد، نیازمند دیالیز خواهند بود.
دیالیز فرایندی است که طی آن یک دستگاه مثل کلیه مصنوعی عمل کرده و تا زمانی که عملکرد کلیه بهبود یابد، خون فرد را از فراورده‌های زائد تصفیه کرده و مایعات اضافی آن را دفع می‌کند.
عوامل خطر ARF و راه‌های پیشگیری از آن
برخی از عوامل خطری که پزشکان شناسایی کرده‌اند شامل:
- سن ۶۵ سال و بالاتر
- سابقه بیماری‌های مزمن مانند مشکلات قلبی و دیابت
- سابقه فشار خون بالا
- سابقه بیماری‌های عروق محیطی (peripheral artery disease) که خون رسانی به اندام‌های تحتانی را مختل می‌کند.
- سابقه بیماری‌ها و اختلالات کلیوی
اگر فردی در گذشته دچار نارسایی حاد کلیه شده باشد، احتمال دارد که در آینده هم دچار این بیماری شود. این افراد هم چنین بیشتر در معرض بیماری‌های دیگر از جمله سکته مغزی، بیماری‌های قلبی یا سایر بیماری‌های کلیوی قرار دارند.
پیشگیری از نارسایی حاد کلیوی همواره ممکن نیست، اما با اتخاذ راه کارهایی افراد می‌توانند خطر ابتلا به این بیماری را به حداقل رسانند. از جمله:
- پیروی از رژیم غذایی سالم و حفظ سطح قند خون در محدوده مشخص در افراد مبتلا به دیابت
- حفظ فشار خون مناسب از طریق رژیم غذایی سالم، ورزش کردن و مصرف دارو در صورت لزوم
- اجتناب از مصرف بیش از حد داروهایی که تصفیه کلیوی دارند؛ به ویژه داروهایی مثل ایبوپروفن و آسپرین. مقادیر بیش از حد این دارو‌ها می‌تواند به کلیه‌ها آسیب بزند.
نکته مهم
ARF یا آسیب حاد کلیه در صورت عدم درمان، می‌تواند به سرعت به مشکلی جدی تبدیل شود. به همین دلیل شناسایی افرادی که تولید ادرار در آن‌ها به مقدار کافی صورت نمی‌گیرد و یا علائمی از کاهش عملکرد کلیوی را نشان می‌دهند، بسیار مهم است.
اگر شخصی به وجود علائم نارسایی کلیوی حاد در خود مشکوک است، باید سریعاً به پزشک مراجعه کند.
شاید این مطلب نیز برای شما مفید باشد: نارسایی حاد کلیوی
