دیفتری یک بیماری مسری است که معمولاً بینی و گلو فرد را آلوده می‌کند. معمولاً با نام حناق نیز شناخته می‌شود. علامت بارز بیماری دیفتری وجود یک لایه نازک خاکستری رنگ است که قسمت پشتی گلو را می‌پوشاند. در کشورهای غربی بیماری نادری محسوب می‌شود، اما در صورت عدم درمان می‌تواند کشنده باشد. در این مقاله به بررسی بیشتر این بیماری و به طور دقیق‌تر به دنبال پرسش‌های پیرامون این عفونت یعنی دیفتری چیست ، علائم دیفتری و راه‌های درمان دیفتری خواهیم پرداخت.
چند نکته در مورد دیفتری
- پیش از تکامل روش‌های درمانی و واکسن‌ها، دیفتری بیماری‌ای با شیوع گسترده بود و بیشتر کودکان زیر ۱۵ سال را درگیر می‌کرد.
- برخی از علائم دیفتری شبیه به سرماخوردگی عادی است.
- گاهی عوارضی از جمله آسیب عصبی، نارسایی قلبی و در برخی موارد مرگ را در پی دارد.
- تشخیص دیفتری با نمونه سواپ گرفته شده از گلو و تست‌های آزمایشگاهی تأیید می‌شود.
- درمان با آنتی توکسین‌ها و آنتی بیوتیک‌ها انجام شده و بیمار طی این مدت باید در بخش مراقبت‌های ویژه ایزوله و تحت کنترل قرار گیرد.
دیفتری چیست
دیفتری چیست ؟ یک عفونت باکتریایی بینی و گلو است که به شدت مسری می‌باشد. به لطف واکسیناسیون‌های مرتب، دیفتری در اکثر نقاط جهان بیماری تاریخی محسوب می‌شود. در ۱۰ سال گذشته فقط ۵ مورد از عفونت دیفتری در ایالات متحده گزارش شده است.
در کشورهایی مانند هندوستان که واکسیناسیون به طور مرتب انجام نمی‌شود، هر سال هزاران مورد ابتلا به این بیماری گزارش می‌شود. در سال ۲۰۱۴، ۷۳۲۱ مورد ابتلا به دیفتری در سطح جهان توسط سازمان جهانی بهداشت گزارش شد.
در افرادی که علیه باکتری‌های ایجاد کننده دیفتری واکسینه نشده‌اند، عفونت با این باکتری می‌تواند عوارض جدی مانند مشکلات عصبی، نارسایی قلبی و حتی مرگ را در پی داشته باشد.
به طور کلی، ۵ تا ۱۰ درصد افرادی که به دیفتری مبتلا می‌شوند، می‌میرند. برخی از افراد در مقایسه با دیگران نسبت به این باکتری آسیب پذیرتر هستند؛ به طوری که میزان مرگ و میر در افراد زیر ۵ سال یا بالاتر از ۴۰ سال ۲۰ درصد است.
علت دیفتری چیست
دیفتری یک بیماری عفونی است که توسط میکروارگانیسم باکتریایی معروف به کورینه باکتریوم دیفتریا (Corynebacterium diphtheriae) ایجاد می‌شود. سایر گونه های کورینه باکتریوم نیز می‌توانند در ابتلا به بیماری نقش داشته باشند اما بروز آن بسیار نادر است.
برخی از سویه‌های این باکتری سمومی تولید می‌کنند که جدی‌ترین عوارض دیفتری نیز مربوط به همین سموم می‌باشد. علت تولید سم توسط برخی از سویه‌های این باکتری‌ها این است که این باکتری‌ها آلوده به نوعی ویروس به نام فاژ‌ها شده‌اند. عوارضی که توکسین آزاد شده دارند عبارت است از:
- تولید پروتئین‌های مخصوصی را توسط سلول‌ها مهار می‌کند
- بافت محل عفونت از تخریب می‌کند
- تولید غشاهای جدید را آغاز می‌کند
- وارد جریان خون شده و در اطراف بافت‌های بدن توزیع می‌شود
- باعث التهاب بافت قلب و آسیب عصبی می‌شود
- باعث کاهش تعداد پلاکت‌ها یا ترومبوسیتوپنی شده و موجب عارضه‌ای به نام پروتئینوری می‌شود (ظهور پروتئین‌ها در ادرار)
راه های سرایت دیفتری
دیفتری عفونتی است که فقط در بین انسان‌ها گسترش می‌یابد. دیفتری با تماس مستقیم فیزیکی منتشر می‌شود:
- قطرات تنفسی که همراه با تنفس در هوا پخش شده است
- ترشحات آلوده بینی و گلو، مانند مخاط و بزاق
- ضایعات پوستی آلوده
- در موارد نادر، از طریق اشیایی مانند ملافه یا لباس شخصی فرد آلوده
این عفونت می‌تواند از فرد آلوده به وسیله تمامی سطوح غشای مخاطی به فرد سالم منتقل شود، اما سموم باکتری اغلب به سطوح پوشاننده بینی و گلو حمله می‌کنند.
علائم دیفتری چیست
علائم و نشانه‌های مخصوص دیفتری به گونه خاص باکتری ایجاد کننده بیماری و محلی که باکتری به آن حمله کرده است، بستگی دارد.
یک گونه دیفتری که در مناطق استوایی شایع‌تر است به جای درگیری سیستم تنفسی (حناق) باعث بروز زخم‌های پوستی در فرد می‌شود.
این موارد معمولاً کم خطرتر از موارد کلاسیک عفونت هستند. عفونت‌های معمول می‌توانند منجر به بیماری‌های شدید و گاهاً مرگ بیمار شوند.
فرم کلاسیک دیفتری عفونت تنفسی مجاری فوقانی است که در اثر باکتری ایجاد می شود. این باکتری یک غشای کاذب خاکستری یا پوششی که به نظر شبیه غشا است را تولید می‌کند که روی لایه درونی بینی و گلو، در اطراف ناحیه لوزه‌ها را می‌پوشاند. این غشای کاذب می‌تواند سبز و یا آبی رنگ باشد و در صورت خون ریزی ممکن است به رنگ سیاه نیز دیده شود.
علائم دیفتری در مراحل اولیه پیش از ظهور غشای کاذب، شامل موارد زیر است:
- تب پایین، ضعف و خستگی
- تورم غدد گردنی
- تورم بافت نرم در گردن که ظاهر گردن گاوی را موجب می‌شود
- ترشحات بینی
- ضربان قلب بالا
كودكان مبتلا به عفونت دیفتری که این عفونت را در حفره‌ای در پشت بینی و دهان خود دارند، به احتمال زیاد تظاهرات اولیه زیر را خواهند داشت:
- تهوع و استفراغ
- لرز، سردرد و تب
بعد از این که فرد برای اولین بار آلوده به باکتری می‌شود، پیش از بروز اولین علائم دیفتری و نشانه‌ها، ۵ روز دوره انکوباسیون وجود دارد.
پس از بروز علائم اولیه، در طی ۱۲ تا ۲۴ ساعت بعدی، اگر باکتری‌هی آلوده کننده از گونه‌ای باشند که توکسین تولید می‌کنند، یک غشای کاذب شکل می‌گیرد و منجر به مشکلات زیر می‌شود:
- گلو درد
- مشکل در بلع
- انسداد احتمالی که باعث مشکلات تنفسی می‌شود
اگر این غشای کاذب تا حنجره گسترش یابد، احتمال بروز گرفتگی صدا یا ضخیم شدن صدا و سرفه پارس مانند افزایش می‌یابد. همانطور خطر انسداد کامل راه هوایی نیز وجود دارد. حتی ممكن است این غشای کاذب حرکت کرده و ریه‌ها را نیز درگیر کند.
عوارض دیفتری
در صورت ورود سم باکتری به جریان خون و آسیب رساندن به سایر بافت‌های حیاتی، ممکن است عوارض بالقوه خطرناکی زندگی فرد را تهدید کند.
۱. میوکاردیت یا آسیب به بافت قلب
میوکاردیت التهاب عضله قلب است که می‌تواند منجر به نارسایی قلبی شود و هرچه میزان عفونت باکتریایی بیشتر باشد، میزان سمی شدن عضله قلب نیز بیشتر می‌شود.
میوکاردیت ممکن است باعث ناهنجاری‌هایی شود که ممکن است تنها در هنگام بررسی فعالیت الکتریکی قلب مشهود باشد اما این پتانسیل را دارد که موجب مرگ ناگهانی بیمار شود.
مشکلات قلبی معمولاً ۱۰ تا ۱۴ روز پس از شروع عفونت ظاهر می‌شود، اگرچه ممکن است بروز این مشکلات گاهاً تا هفته‌ها به طول انجامد. مشکلات قلبی مرتبط با دیفتری شامل موارد زیر است:
- تغییرات قابل مشاهده در مانیتور الکتروکاردیوگرافی (ECG)
- تفکیک ضربان دهلیز و بطن، به طوری که در این حالت فضاهای قلبی همراه با یکدیگر منقبض نمی‌شوند
- بلوک کامل قلبی، به طوری که هیچ پالس الکتریکی در قلب حرکت نمی‌کند
- آریتمی بطنی، که در آن ضربان بطن‌ها غیر طبیعی می‌شود
- نارسایی قلبی، که در آن قلب قادر به حفظ فشار خون و گردش خون کافی نیست
۲. نوریت یا آسیب عصبی
نوریت التهاب بافت عصبی است که در نتیجه آسیب به اعصاب ایجاد می‌شود. این عارضه نسبتاً نادر بوده و معمولاً پس از عفونت شدید تنفسی با دیفتری ظاهر می‌شود. به طور معمول، پیشرفت این وضعیت به شرح زیر است:
- در سومین هفته، بیماری می‌تواند موجب فلج کام نرم شود
- بعد از پنجمین هفته، فلج عضلات چشمی، اندام‌ها و دیافراگم ممکن است
- در نهایت پنومونی و نارسایی تنفسی که ممکن است به دلیل فلج دیافراگم ایجاد شود
عوارض خفیف دیفتری در نتیجه درگیری نواحی دیگر
اگر عفونت باکتریایی دیفتری بافت‌هایی غیر از گلو و سیستم تنفسی مانند پوست را تحت تأثیر قرار دهد، به طور کلی بیماری خفیف‌تر خواهد بود؛ به خصوص اگر درگیر پوستی ایجاد شود. زیرا بدن مقادیر کمتری از توکسین تولیدی را جذب خواهد کرد.
عفونت دیفتری می‌تواند با سایر عفونت‌ها و عارضه‌های پوستی همزیستی داشته باشد و حتی ممکن است هیچ تفاوت محسوسی با اگزما، پسوریازیس یا زرد زخم نداشته باشد. با این وجود، دیفتری در پوست می‌تواند باعث ایجاد زخم‌هایی شود. خصوصیات این زخم‌ها بدین گونه است که در مرکز زخم پوست وجود نداشته، لبه‌های زخم شفاف بوده و گاهی غشا خاکستری نیز دارند.
سایر غشاهای مخاطی نیز می‌توانند آلوده به دیفتری شوند؛ از جمله ملتحمه چشم، بافت دستگاه تناسلی زنان و مجرای گوش خارجی.
تشخیص دیفتری
آزمایش‌های قطعی برای تشخیص دیفتری وجود دارد، بنابراین اگر علائم و سابقه بیمار ظن پزشک را به سوی دیفتری برد، پزشک با درخواست یک سری آزمایش‌های ساده می‌تواند تشخیص خود را قطعی کند.
پزشکان هنگام مشاهده غشایی با مشخصات گفته شده یا بیماران مبتلا به فارنژیتی که هیچ توضیح قابل قبولی ندارد، تورم غدد لنفاوی گردنی و تب با درجه پایین با بیماری دیفتری مشکوک شوند.
ضخیم شدن صدا، فلج کام نرم یا استریدور نیز سرنخ‌هایی برای تشخیص دیفتری می‌باشند.
از نمونه‌های بافتی گرفته شده از بیمار مشکوک مبتلا به دیفتری می‌توان برای جداسازی باکتری استفاده کرد. سپس این نمونه‌ها برای شناسایی و تشخیص سمیت و توکسین باکتری به محیط کشت منتقل می‌شوند.
- تمامی افراد مشکوک و تماس‌های نزدیک با این افراد باید مورد آزمایش قرار گیرند
- در صورت امکان، نمونه سواپ نیز از زیر غشای کاذب یا از خود غشا برداشته شود
- آزمایشات مربوط به تشخیص دیفتری ممکن است به راحتی در دسترس نباشند، بنابراین پزشکان ممکن است برای تشخیص قطعی به نتایج آزمایشگاه‌های تخصصی نیاز داشته باشند.
درمان دیفتری چیست
بررسی پاسخ یک سوال مهم؛ درمان دیفتری چیست ؟ درمان دیفتری در صورتی که سریعاً استفاده شود، مؤثر خواهد بود، بنابراین تشخیص زودهنگام اهمیت زیادی دارد. آنتی توکسین مورد استفاده برای درمان دیفتری، پس از اتصال توکسین به بافت‌ها و ایجاد صدمه قابل استفاده نخواهد بود.
درمان دیفتری که بر پایه مقابله با اثرات باکتریایی است دو جزء مهم دارد:
- آنتی توکسین‌ها: که به عنوان سرم ضد دیفتری نیز شناخته می‌شوند، برای خنثی کردن توکسین تولیدی توسط باکتری‌ها استفاده می‌شود.
- آنتی بیوتیک‌ها: از اریترومایسین یا پنی سیلین برای از بین بردن باکتری‌ها و جلوگیری از انتشار آن‌ها استفاده می‌شود.
بیماران مبتلا به دیفتری همراه با علائم تنفسی شدید در بخش مراقبت‌های ویژه در بیمارستان از نزدیک تحت نظارت و معالجه قرار می‌گیرند. برای جلوگیری از شیوع عفونت، کارکنان بهداشت و درمان ممکن است بیمار را از سایر افراد جدا نگه دارند.
این کار تا زمانی ادامه خواهد داشت که نتایج آزمایشات باکتری‌ها که به طور مکرر در روزهای پس از اتمام دوره آنتی بیوتیکی از فرد اتخاذ می‌گردد، منفی باشد.
تاریخچه بیماری دیفتری
هزاران سال است که انسان‌ها در مواجهه با دیفتری قرار گرفته‌اند. جدول زمانی آن به شرح زیر است:
- قرن ۵ پیش از میلاد: بقراط نخستین کسی بود که به توصیف بیماری پرداخت. وی مشاهده کرد که این عفونت می‌تواند باعث ایجاد یک لایه جدید در غشاهای مخاطی شود
- قرن ششم: اتیوس پزشک یونانی اولین مشاهدات همه گیری بیماری دیفتری را توضیح داد
- اواخر قرن نوزدهم: باکتری‌های مسئول دیفتری توسط دانشمندان آلمانی ادوین کلبس و فردریش لوفلر شناسایی شدند
- ۱۸۹۲: درمان آنتی اکسین، مشتق شده از پلاسمای اسب، اولین بار در ایالات متحده استفاده شد
- دهه ۱۹۲۰: تکامل و توسعه سموم استفاده شده در واكسن دیفتری
پیشگیری از دیفتری
تقریباً در تمامی کشورها واکسن دیفتری به طور روتین برای پیشگیری از ابتلا به دیفتری مورد استفاده قرار می‌گیرد. در واکسن دیفتری از توکسن خالص شده باکتری که از سویه‌ی باکتریوم استخراج می‌شود، استفاده می‌شود.
از دو نوع مختلف توکسوئید دیفتری با قدرت‌های مختلف در واکسن‌های دیفتری معمول استفاده می‌شود:
- نوع D: واکسن اولیه با دوز بالا که برای کودکان زیر ۱۰ سال استفاده می‌شود. این واکسن معمولاً در سه دوز در ۲، ۳ و ۴ ماهگی استفاده می‌شود.
- نوع d: واکسن اولیه با دوز کمتر که برای کودکان بالای ۱۰ سال استفاده می‌شود. این نوع واکسن دیفتری همچنین به عنوان تقویت کننده ایمنی سازی معمول (یا دوز یادآور) در نوزادان استفاده می‌شود. بدین صورت که حدود ۳ سال بعد از واکسن اولیه، به طور معمول در بین سنین ۳.۵ تا ۵ تزریق می‌شود.
برنامه‌های واکسیناسیون جدید شامل توکسوئید دیفتری (که به عنوان توکسوئید دیفتری و کزاز شناخته می‌شود) در واکسن دیفتری مخصوص کودکان و واکسن سیاه سرفه (DTaP) می‌باشد.
واکسن دیفتری گزینه‌ای است که توسط مراکز كنترل و پیشگیری از بیماری‌های آمریکا (CDC) توصیه می‌شود و اطلاعات بیشتر در مورد این واکسن از جمله این كه چرا برخی از کودکان نباید واكسن DTaP را دریافت كنند یا چرا باید تا مدت معینی برای دریافت واکسن منتظر بمانند، ذکر شده است.
دوزهای واکسن دیفتری در بازه سنی زیر داده می‌شود:
- ۲ ماه
- ۴ ماه و بعد از فاصله ۴ هفته‌ای
- ۶ ماه و بعد از فاصله ۴ هفته‌ای
- ۱۵ تا ۱۸ ماه و بعد از فاصله ۶ ماه
اگر دوز چهارم پیش از سن ۴ سالگی داده شود، پنجمین دوز، یعنی دوز تقویت کننده یا یادآور در سن ۴ تا ۶ سالگی توصیه می‌شود. با این حال، اگر چهارمین دوز اولیه در چهار سالگی یا پس از آن داده شود، دیگر دوز پنجم نیاز نیست.
دوز تقویت کننده واکسن در بزرگسالان، واکسن توکسوئیدهای کزاز-دیفتری (Td)، برای حفظ ایمنی هر ۱۰ سال یک بار مورد نیاز است.
