مرور کلی
حساسیت دارویی پاسخ سیستم ایمنی بدنتان به دارو است. هرگونه دارویی اعم از داروهای بدون نسخه، تجویزی و گیاهی قابلیت ایجاد حساسیت دارویی دارد. گرچه حساسیت دارویی در برخی داروهای خاص، احتمال بیشتری دارد.
رایج‌ترین علائم و نشانه‌های حساسیت دارویی بثورات پوستی، کهیر و تب است. یک حساسیت دارویی ممکن است منجر به یک نوع واکنش تهدیدکننده‌ی حیات به نام شوک آنافیلاکتیک شود که ارگان‌های مختلفی در بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
آلرژی دارویی شبیه عوارض جانبی احتمالی دارو که در برگه‌ی دارو نوشته میشود، نیست. همچنین حساسیت دارویی شبیه مسمومیت دارویی که در اثر سوءاستفاده از دارو رخ می‌دهد، نیست.
علائم حساسیت دارویی
علائم حساسیت دارویی شدید، حدود یک ساعت پس از مصرف دارو رخ می‌دهد ولی سایر واکنش‌ها مثل راش ممکن است ساعت‌ها، روزها یا هفته های پس از آن اتفاق بیافتد.
علائم آلرژی دارویی ممکن است شامل:
- بثورات پوستی
- کهیر
- خارش
- تب
- تورم
- نفس‌های کوتاه
- سرفه
- آبریزش بینی
- خارش و آبریزش چشم
شوک آنافیلاکتیک
شوک آنافیلاکتیک نوعی واکنش نادر و خطرناک به دارو بوده که می‌تواند باعث اختلال کارکرد چندین ارگان بدن شود. علائم شوک آنافیلاکتیک عبارتند از:
- سفت شدن راه‌های هوایی و گلو که باعث سختی در تنفس میشود
- حالت تهوع و درد شکم
- اسهال یا استفراغ
- سرگیجه و سبکی سر
- نبض ضعیف و سریع
- افت فشارخون
- تشنج
- ازدست دادن هوشیاری
سایر شرایط ناشی از حساسیت دارویی
واکنش‌های ناشی از حساسیت دارویی که کمتر رایج بوده و چندروز تا چندهفته پس از مواجهه رخ می‌دهند و ممکن است تا چندهفته پس از قطع دارو نیز ادامه داشته باشند. این شرایط شامل:
- بیماری سرم که علائمی همچون تب و حالت تهوع، درد مفاصل و تورم بدن
- کم‌خونی ناشی از دارویی کاهش در تعداد گلبول‌های قرمز که باعث خستگی، تپش نامنظم قلب، نفس‌های کوتاه و سایر علائم میشود.
- راش دارویی با ائوزینوفیلی و سایر علائم سیستمیک (DRESS) که باعث راش، افزایش تعداد گلبول‌های سفید، ادم کلی بدن، تورم غدد لنفاوی و عود عفونت نهفته‌ی هپاتیت میشود.
- التهاب کلیه‌ها(نفریت) که می‌تواند باعث تب، وجود خون در ادرار، ادم کلی بدن، گیجی و سایر علائم شود.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
در صورتی که علائم شدید واکنش آلرژیک دارویی را پس از مصرف دارو حس می‌کنید، سریعا با قسمت اورژانس پزشکی تماس بگیرید.
اگر علائمی خفیف تا متوسط دارید، در اولین فرصت به پزشک خود مراجعه کنید.
دلایل حساسیت دارویی
آلرژی دارویی هنگامی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی بدنتان به اشتباه مواد دارویی را بیگانه تلقی کرده و یا با ویروس و باکتری اشتباه می‌گیرد و سپس بر علیه دارو، آنتی بادی تولید می‌کند.
این اتفاق می‌تواند درمصرف اول دارو اتفاق بیافتد ولی تا زمانی که مصرف دوباره تکرار نشود، واکنشی آلرژیک وجود نداشته باشد.
در نوبت بعدی مصرف دارو، این آنتی بادی‌های اختصاصی مواد دارویی را علامت‌گذاری کرده و سیستم ایمنی بدن مستقیما به این ماده حمله می‌کند. موادشیمیایی آزادشده در این فرایند باعث ایجاد علائم آلرژی می‌شوند.
اگرچه ممکن است شما از اولین مواجهه‌تان با داروی مورد نظر بی اطلاع باشید چون مقادیر کمی از یک ماده‌ی دارویی مانند آنتی‌بیوتیک ممکن است کافی باشد تا سیستم ایمنی واکنش داده و آنتی بادی بسازد.
نوع دیگر آلرژی
برخی علائم نیز ازطریق مسیرهای خاصی ایجاد می‌شوند. محققان باور دارند که برخی داروها می‌توانند مستقیما به نوعی گلبول سفید اختصاصی به نام سلولT متصل شده و ممکن است مواد شیمیایی خاصی را آزادکنند که باعث شود در اولین نوبت مصرف دارو واکنش آلرژیک رخ دهد.
داروهایی که معمولا باعث حساسیت می‌شوند
گرچه تمام انواع داروها می‌توانند باعث حساسیت دارویی شوند، ولی برخی انواع خاص رایج‌تر هستند که شامل:
- حساسیت به آنتی بیوتیک مانند حساسیت به داروی پنی سیلین
- مسکن‌های درد مانند آسپرین، ابوبروفن و ناپروکسن سدیم
- حساسیت به داروی شیمی درمانی در سرطان‌ها
- داروهایی برای سیستم ایمنی مانند آرتریت روماتوئید
واکنش‌های غیرآلرژیک دارویی
ممکن است در برخی واکنش‌های دارویی علائمی دقیقا شبیه آلرژی دارویی ایجادشود، ولی توسط سیستم ایمنی بدن القا نشده‌اند. این شرایط حساسیت غیرآلرژیک دارویی یا واکنش دارویی شبه آلرژیک نام دارد.
داروهایی که معمولا این شرایط را ایجاد می‌کنند عبارتند از:
- آسپرین
- رنگ‌های استفاده شده در تست‌های تصویربرداری
- مواد مخدر استفاده شده جهت تسکین درد
- بی‌حس کننده‌های موضعی
ریسک فاکتورهای حساسیت دارویی
گرچه هرکسی می‌تواند دچار حساسیت دارویی شود، ولی برخی شرایط خاص شمارا مستعدتر می‌کند که عبارتند از:
- سابقه‌ی وجود سایر آلرژی‌های غذایی یا تب یونجه
- سابقه‌ی وجود آلرژی دارویی در خود یا سایر اعضای خانواده
- افزایش مواجهه با داروها به دلیل دوزبالا، تکرار دوزها یا مصرف طولانی مدت
- برخی بیماری‌های مشخص در ارتباط مستقیم با حساسیت دارویی هستند مثل آلودگی با HIV و ویروس اپشتین بار
پیشگیری از حساسیت دارویی
بهترین راه پیشگیری از حساسیت دارویی عبارتند از:
- کادر درمانی را مطلع سازید: مطمئن شوید که آلرژی دارویی‌تان در پرونده‌ی پزشکی شما ثبت شده است.
- دستبند مخصوص بپوشید: برای مطلع کردن سایر افراد دستبندی با مضمون ذکر آلرژی دارویی‌تان ببندید.
تشخیص حساسیت دارویی
تشخیص دقیق بسیار ضروری است چون حساسیت دارویی ممکن است تشخیص داده نشده و در پرونده‌ی درمانی بیمار ثبت نشود. حساسیت‌های دارویی که تشخیص داده نشوند، منجر به استفاده از داروی غیرصحیح، یا گران‌تر می‌شوند.
پزشکتان ابتدا سوالاتی از شما پرسیده و معاینه‌تان خواهد کرد. جزئیات شروع علائم، مدت زمان مصرف دارو و بدتر یابهترشدن علائم، سرنخ‌های مهمی برای کمک به تشخیص دکتر هستند.
ممکن است دکترتان تست‌های بیشتری درخواست کرده و یا شمارا جهت انجام تست‌های آلرژی به یک متخصص آلرژی ارجاع دهد که شامل تست‌های زیر می‌باشند:
تست پوستی
در این تست، متخصص یا پرستار مقداری از داروی مشکوک را همراه با ایجاد خراش توسط یک سوزن به پوست تزریق می‌کند. نتیجه‌ی مثبت برای این تست علائمی مانند خارش، قرمزی و برآمدگی گنبدی شکل خواهد داشت.
تست پوستی مثبت بیانگر احتمال وجود حساسیت دارویی است. اما نتیجه‌ی منفی کاملا واضح نیست، چون در برخی داروها منفی شدن تست بطور قطع وجود آلرژی را رد می‌کند ولی در برخی از داروها نتیجه‌ی منفی بطور قطع بیانگر عدم وجود آلرژی نخواهدبود.
آزمایش خون
ممکن است پزشکتان جهت کنارگذاشتن سایر دلایل و بیماری‌ها، درخواست تست خون کرده وبررسی کند. گرچه تست خون برای تعیین حساسیت به تعداد کمی دارو وجود دارد، ولی به دلیل نبود تحقیقات کامل در مورد صحت آن‌ها، زیاد مورد استفاده قرار نمی‌گیرند.
درصورتی که احتمال واکنش شدید به تست پوستی مطرح باشد، از آن‌ها استفاده میشود.
نتایج کارهای تشخیصی
هنگامی که پزشکتان نتایج آزمایش‌ها و تست‌هایتان را بررسی می‌کند، ممکن است به یکی از نتایج زیر دست یابد:
- شما دچار حساسیت دارویی هستید
- شما دچار حساسیت دارویی نیستید
- ممکن است دارای حساسیت دارویی با درجات نامشخص باشید
درمان حساسیت دارویی
راهکارهای درمانی حساسیت دارویی ممکن است به دوگروه کلی تقسیم شود:
- درمان علائم فعلی
- درمان دلایل ایجاد آلرژی جهت ادامه مصرف دارو
درمان علائم فعلی
اقدامات زیر می‌تواند در درمان علائم حساسیت دارویی مفید باشد:
- قطع دارو: گرچه پزشکتان تشخیص دهد داروی مشخصی باعث آلرژی شده، اولین اقدام قطع داروی مورد نظر است. در اغلب موارد انی تنها اقدام لازم است.
- آنتی‌هیستامین: ممکن است پزشکتان داروهای بدون نسخه‌ی آنتی‌هیستامین مانند دیفن هیدرامین تجویز کند که این داروها باعث غیرفعال شدن مواد آزادشده از سیستم ایمنی میشود.
- کورتیکواستروئیدها: در واکنش‌های شدید، ممکن است کورتیکواستروئیدهای خوراکی یا تزریقی جهت سرکوب التهاب موجود تجویز شود.
- درمان آنافیلاکسی: در موارد آنافیلاکسی تزریق اپی نفرین جهت حفظ فشارخون و حمایت تنفسی ضروری است.
مصرف داروی ایجادکننده‌ی حساسیت
درصورتی که حساسیت دارویی تائیدشده دارید، پزشکتان بجز در موارد ضروری حق تجویز آن دارو را ندارد. اگر داروی ایجادکننده‌ی آلرژی مشخص نباشد یا داروی جایگزینی برای آن پیدا نشود، باید از دو اسطراتژی فوق استفاده کرد.
با دو راهکار فوق، پزشکتان بررسی دقیق و مراقبت‌های ویژه‌ای جهت درمان واکنش نامناسب خواهدداشت.
چالش درجه بندی
درصورتی که داروی ایجادکندده‌ی آلرژی برای پزشک نامشخص باشد یا احتمال نبود آلرژی مطرح باشد، از چالش درجه‌بندی استفاده می‌کنند. در این ترفند در ۲تا۵دوز، از کمترین میزان شروع کرده تا کم کم به دوز دلخواه برسند. در صورتی که واکنشی مشاهده نشد، مصرف دارو ادامه پیدا خواهدکرد.
حساسیت‌زدایی دارو
در صورتی که پزشکتان مصرف دارو را ضروری بداند، از ترفند حساسیت‌زدایی استفاده خواهد کرد بدین گونه که از مقدار کم دارو شروع به مصرف نموده و ۱۵تا۳۰دقیقه ببعد کم کم دوزهارا افزایش داده تا به دوز دلخواه برسد.
هنگامی که دوز موثر را بدون واکنش دریافت کردید، می‌توانید به مصرف دارو ادامه دهید.
آماده‌شدن برای ویزیت پزشک
درصورتی که علائمی پس از مصرف یا ادامه‌ی مصرف دارو پیدا کرده‌اید، به دکترتان مراجعه نمایید. برای پاسخگوئی به سوالات زیر آمادگی داشته باشید، چون این سوالات کمک بزرگی در نحوه تشخیص و درمان شما خواهند داشت:
سوالات احتمالی
- چه علائمی دارید؟ جزئیات را حتی اگر غیرمرتبط بنظر برسند، بیان کنید
- چه زمانی علائم شروع شدند؟ در صورت امکان دقیق‌ترین زمان را بگویید
- علائم تاچه مدتی پایدار بودند؟
- کدام داروی جدیدی به تازگی مصرف کرده‌اید؟
- چه زمانی شروع به مصرف این دارو کردید؟
- چگونه مصرف داروی جدید را متوقف کردید؟
- کدام داروهای بدون نسخه‌ی دیگر را مصرف می‌کنید؟
- کدام داروهای گیاهی، ویتامین‌ها و مکمل‌ها را روزانه دریافت می‌کنید؟
- در چه زمانی از روز، سایر داروها مانند گیاهی و مکمل‌ها را مصرف می‌کنید؟
- هرگونه افزایش دوزی در داروهای خود داشته اید؟
- آیا مصرف داروی منظم خود را قطع کرده‌اید؟
- آیا روشی برای درمان علائم خود به کار می بردید؟کدام روش‌ها و چه تاثیری داشتند؟
- سابقه‌ی وجود آلرژی دارویی در خانواده یا فامیلتان وجود دارد؟
