بیزاری درمانی، که از آن با عناوین «درمان بی‌مهابا» یا «شرایط معکوس» یاد می‌شود، روشی است که در آن با ایجاد ارتباط میان انجام یک رفتار یا تکرار یک عادت و یک نتیجه ناخوشایند، به فرد برای ترک آن رفتار کمک می‌کند.
بیزاری درمانی بیشتر برای درمان رفتارهای اعتیاد آوری مانند سوء مصرف الکل استفاده می‌شود. بیشتر تحقیقات روی فواید این روش در رابطه با مصرف مواد متمرکز شده است.
این نوع درمان هنوز بحث برانگیز است و تحقیقات نتایج متفاوتی داشته است. بیزاری درمانی غالبا خط اول درمان نیست و سایر روشهای درمانی ارجح است.
مدت زمان پایداری تاثیر درمان نیز مورد انتقاد قرار گرفته است، زیرا بعد از درمان، احتمال عود بالاست.
روش بیزاری درمانی چیست؟
بیزاری درمانی بر خلاف نظریه شرطی سازی کلاسیک است. شرطی سازی کلاسیک زمانی است که شما ناخودآگاه یا به طور خودکار انجام یک رفتار را به دنبال یک محرک خاص یاد می‌گیرید. به عبارت دیگر، شما یاد می‌گیرید که بر اساس تعامل مکرر با یک محرک، به آن پاسخ دهید.
بیزاری درمانی از هم از شرطی سازی استفاده می‌کند، اما با ایجاد پاسخ منفی به یک محرک نامطلوب مانند نوشیدن الکل یا استفاده از دارو متمرکز است.
در بسیاری از مواقع، در افراد مبتلا به اختلال مصرف مواد، بدن شرطی می‌شود که از این ماده لذت ببرد. به عنوان مثال، مزه خوبی دارد یا احساس خوبی به فرد می‌دهد. در بیزاری درمانی، ایده، تغییر این مسئله است.
نحوه اجرای دقیق بیزاری درمانی بستگی به رفتار یا عادت نامطلوب دارد. یکی از روشهای متداول برای جلوگیری از استفاده از الکل، بهره جستن از یکی از واکنش های شیمیایی است. هدف این است که تمایل فرد نسبت به الکل با تهوع ناشی از واکنش شیمیایی کاهش یابد.
در بیزاریِ شیمیایی، پزشک دارویی تجویز می‌کند که باعث ایجاد تهوع یا استفراغ در صورت مصرف الکل یا مشروبات الکلی در فرد می‌شود. سپس الکل را در دسترس فرد قرار می‌دهند تا فرد بعد از مصرف آن دچار تهوع و استفراغ شود. این کار تکرار می شود تا زمانی که فرد بین شروع مصرف مشروبات الکلی با ایجاد احساس بیماری ارتباط برقرار کند و بنابراین دیگر میلی به الکل نخواهد داشت.
تاریخچه بیزاری درمانی
بیزاری درمانی بر اساس تحقیقات رفتاری ابداع شده است. این روش نشان می‌دهد شرطی سازی نوعی یادگیری بسیار مؤثر است، حتی اگر بصورت غیرمستقیم انجام بگیرد. بیزاری درمانی شیمیایی و الکتریکی رایج ترین تکنیک ها بوده است، اگرچه استفاده از این تکنیک ها در دهه های اخیر رو به کاهش بوده است. امروزه «تصاویر منفی» به یک روش قابل قبول تر و بعضاً مؤثرتری از درمان بیزاری تبدیل شده است، که در آن فرد ضمن تجسم یک نتیجه نامطلوب، بر روی رفتارِ هدف تمرکز می‌کند.
روش های دیگری که برای بیزاری درمانی استفاده شده است عبارتند از:
- انواع دیگر شوک جسمی
- بو یا طعم ناخوشایند
- تصاویر منفی (گاهی اوقات از طریق تجسم)
- القای حس خجالت یا شرمندگی
آیا می توان در خانه از بیزاری درمانی استفاده کرد؟
بیزاری درمانی تحت نظارت روانشناس یا سایر درمانگران انجام می‌شود. با این وجود می‌توانید برای عادت های بد ساده مانند «جویدن ناخن» از شرطی سازی منفی استفاده کنید.
برای این کار، می توانید یک لایه ضخیم از لاک های تلخ (مخصوص ترک ناخن جویدن) روی ناخن های خود بزنید!
بیزاری درمانی برای چه کسانی کاربرد دارد؟
اعتقاد بر این است که بیزاری درمانی برای افرادی که مایل به ترک یک رفتار یا عادت هستند، مفید است، بویژه عاداتی که در زندگی فرد تاثیر منفی می‌گذارند.
در حالی که تحقیقات زیادی در مورد بیزاری درمانی و اختلال در مصرف الکل انجام شده است، کاربردهای دیگر این نوع درمان شامل موارد زیر است:
- سایر اختلالات مصرف مواد
- عادتهای دهانی مانند ناخن جویدن
- رفتارهای خودآزار و پرخاشگرانه
- برخی رفتارهای نامناسب جنسی، مانند اختلال چشم چرانی
تحقیقات در مورد این برنامه ها نتایج متفاوتی داشته است. برخی موارد مانند رفتارهای مربوط به سبک زندگی عموماً ناکارآمد بوده اند. بیشترین پاسخِ درمانی در درمان اعتیاد بوده است.
بیزاری درمانی چقدر مؤثر است؟
برخی تحقیقات نشان داده اند که بیزاری درمانی برای درمان سوءمصرف الکل موثر است.
تحقیقات اخیر نشان داد مصرف کنندگان مشروبات الكلی قبل از درمان، اجتناب و بیزاری از الكل را ۳۰ و ۹۰ روز پس از درمان گزارش كردند.
با این حال، تحقیقات هنوز هم در مورد اثربخشی بیزاری درمانی مبهم است. در حالی که بسیاری از مطالعات نتایج امیدوار کننده کوتاه مدت نشان داده اند، اثربخشی بلند مدت قابل بحث است.
در حالی که مطالعه ذکر شده نشان می‌داد که ۶۹ درصد از شرکت کنندگان ۱ سال پس از درمان ، پاک بوده اند؛ یک مطالعه طولانی مدت نشان خواهد داد که آیا از همان سال اول گذشته است یا خیر.
در برخی از جامع ترین تحقیقات در مورد بیزاری درمانی در دهه ۱۹۵۰، محققان به این نتیجه رسیدند که «اجتناب» به مرور زمان کاهش می‌یابد. طوری که پس از گذشت ۱ سال، ۶۰ درصد افراد پاک بوده اند، اما بعد از ۲ سال ۵۱ درصد، پس از ۵ سال ۳۸ درصد و پس از ۱۰ سال یا بیشتر، فقط ۲۳ درصد هنوز الکل مصرف نمی‌کردند.
اعتقاد بر این است که فقدان فواید درازمدت به علت عدم ارتباط فرد با مرکز ترک اعتیاد اتفاق می‌افتد زیرا بیزاری در حین انجام کار در مرکز صورت می‌گیرد. هنگامی که از آن شرایط دور هستید، پایبندی به درمان سخت تر است.
در حالی که این درمان ممکن است در کوتاه مدت برای الکل موثر باشد، نتایج مختلفی برای کاربردهای دیگر به دست آمده است.
بیشتر تحقیقات نشان داده است که بیزاری درمانی برای ترک سیگار بی فایده است، به خصوص وقتی که این درمان شامل پشت سر هم کشیدن سیگار باشد. به عنوان مثال، از شخص خواسته می‌شود در مدت زمان كوتاهی كل بسته سیگار را بكشد تا اینكه احساس بیماری كند.
بیزاری درمانی برای درمان چاقی نیز در نظر گرفته شده بود، اما برای سلامتی به شدت خطرناک و مضر خواهد بود.
نقد و بررسی روش بیزاری درمانی
بیزاری درمانی به دلایل مختلف در گذشته با عواقب زیادی روبرو بوده است.
برخی از کارشناسان معتقدند استفاده از محرک منفی در بیزاری درمانی با استفاده از مجازات برابر است که به عنوان یک روش درمانی، غیر اخلاقی است.
پیش از آنکه انجمن روانپزشکی آمریکا (APA) آن را نقض اخلاقی تلقی کند، برخی محققان برای درمان «همجنس گرایی» از بیزاری درمانی استفاده می‌کردند.
قبل از ۱۹۷۳، همجنسگرایی در کتابچه راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM) یک بیماری روانی محسوب می‌شد. برخی از متخصصان پزشکی معتقد بودند که می‌توان آن را درمان کرد. یک فرد همجنسگرا ممکن است زندانی شود و یا وادار به همکاری با بیزاری درمانی شود.
برخی از افراد به طور داوطلبانه خواهان این روش یا سایر انواع درمانهای روانپزشکی برای همجنسگرایی بودند که این اغلب به دلیل شرم و احساس گناه و همچنین ننگ و تبعیض اجتماعی بود. با این حال ، شواهد نشان می‌دهد که این درمان هم ناکارآمد و هم مضر بوده است.
پس از اینکه APA همجنسگرایی را به دلیل عدم وجود شواهد علمی از دسته بندی اختلالات حذف کرد، بیشتر تحقیقات در مورد بیزاری درمانی برای همجنسگرایی متوقف شد.
سایر گزینه های درمانی
بیزاری درمانی ممکن است برای متوقف کردن انواع خاصی از رفتارها یا عادات ناخواسته مفید باشد. با این حال، کارشناسان بر این باورند که حتی در صورت تصمیم به درمان با این روش، نباید به تنهایی استفاده شود.
بیزاری درمانی نوعی از درمان شرطی سازی است. نوع دوم تحت عنوان مواجهه درمانی شناخته می‌شود که درآن فرد در مقابل چیزی که از آن ترس دارد، قرار می‌گیرد. گاهی اوقات می توان این دو نوع روش درمانی را برای نتیجه بهتر ترکیب کرد.
درمانگران همچنین ممکن است انواع دیگری از رفتار درمانی، همراه با برنامه های توان بخشی سرپایی برای اختلالات مصرف مواد توصیه کنند. برای بسیاری از افرادی که در حال مبارزه با اعتیاد هستند، شبکه های پشتیبانی نیز برای پیگیری بهبود وضعیت آنها کمک کننده خواهد بود.
ممکن است در بعضی موارد از جمله ترک سیگار، شرایط سلامت روان و چاقی، دارو هم تجویز شود.
کلام آخر
هدف از بیزاری درمانی، کمک به افراد برای متوقف کردن رفتار یا عادات ناخواسته است. نتایج تحقیقات در مورد کاربردهای آن مبهم است و بسیاری از پزشکان ممکن است آن را توصیه نکنند.
