واریس بیماری است که وریدهای بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهد. واریس‌ها بیشتر در پاهای بدن بروز می‌یابد اما آیا می‌دانستید که واریس‌ها ممکن است در مری نیز ایجاد شوند؟ واریس مری یکی از خطرناک‌ترین بیماری‌های مری است و در صورت خونریزی یکی از اورژانس‌های پزشکی محسوب می‌شود. در این مقاله به بررسی بیشتر سوال واریس مری چیست و علائم و درمان واریس مری می‌پردازیم. با ما همراه باشید.
واریس مری چیست
واریس‌های مری وریدهای غیر طبیعی و بزرگ شده مری هستند. این بیماری بیشتر در افراد مبتلا به بیماری‌های جدی کبدی رخ می‌دهد. واریس مری زمانی ایجاد می‌شود که جریان خون طبیعی کبد توسط یک لخته یا بافت اسکار کبد مسدود شود. برای گذر از انسداد، خون به رگ‌های خونی کوچک‌تر پس زده می‌شود. این رگ‌های کوچک‌تر برای حمل حجم زیاد خون طراحی نشده‌اند و ممکن است باعث نشت خون یا حتی پارگی عروق شوند باشند که بسیار خطرناک است.
علائم واریس مری چیست
واریس‌های مری معمولاً علائم و نشانه خاصی را ایجاد نمی‌کند مگر این که دچار خونریزی شوند. علائم و نشانه‌های خونریزی واریس مری شامل موارد زیر است:
- استفراغ خونی به مقدار زیاد
- مدفوع قیری، خونی یا کدر
- سبکی سر
- در موارد شدید از دست دادن هوشیاری
اگر بیمار علائم بیماری کبدی داشته باشد، پزشک ممکن است به واریس مری شک کند، از جمله:
- رنگ زرد شدن پوست یا چشم (یرقان)
- خون ریزی آسان یا کبود شدن بدن در اثر ضربات نه چندان سنگین
- تجمع مایع در شکم (آسیت)
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
اگر نشانه‌های نگران کننده‌ای یا علائم واریس مری دارید، با پزشک خود ملاقات کنید. اگر به بیماری کبد مبتلا شده‌اید، از پزشک خود در مورد خطر ابتلا به واریس مری و روش‌های کاهش خطر واریس مری سوال کنید. همچنین از پزشک خود بپرسید که آیا شما باید بررسی‌های لازم برای تشخیص واریس مری را انجام دهید یا خیر.
اگر به واریس مری مبتلا شده باشید، پزشک احتمالاً به شما توصیه‌های لازم در صورت مشاهده علائم خونریزی را خواهد کرد. خونریزی واریس مری یک اورژانس پزشکی محسوب می‌شود. در صورت داشتن استفراغ یا مدفوع خونی، فوراً با فوریت‌های پزشکی محلی خود تماس بگیرید.
علت واریس مری چیست
واریس مری گاهی اوقات زمانی ایجاد می‌شود که راه جریان خون ورودی به کبد مسدود شود این کار اغلب به علت وجود بافت اسکار در کبد، در پی بیماری‌های کبدی، ایجاد می‌شود. در این حالت جریان خون پس زده و فشار داخل رگ‌های بزرگ (ورید پورتال) که خون را به کبد منتقل می‌کند، افزایش می‌یابد.
پرفشار ورید باب خون را وادار می‌کند تا از طریق رگ‌های کوچک‌تر مانند رگ‌های ناحیه پایینی مری، به راه خود ادامه دهد. این رگ‌ها که دیواره نازکی دارند، باعث ایجاد بالون‌هایی در رگ میشوند. بعضی اوقات رگ‌ها پاره شده و موجب خونریزی واریس مری میشوند.
علت واریس مری شامل موارد زیر است:
- اسکار شدید کبدی (سیروز). تعدادی از بیماری‌های کبدی از جمله هپاتیت، کبد الکلی، کبد چرب و نوعی اختلال مجرای صفراوی به نام سیروز صفراوی اولیه می‌توانند منجر به سیروز شوند.
- وجود لخته خون (ترومبوز). لخته شدن خون در ورید پورت یا رگ‌هایی که به داخل ورید پورت تخلیه میشوند، مانند ورید طحالی، می‌توان علت واریس مری باشد.
- عفونت انگلی. شیستوزومیازیس یک نوع عفونت انگلی است که در مناطقی از آفریقا، آمریکای جنوبی، جزایر کارائیب، خاورمیانه و آسیای شرقی وجود دارد. این انگل می‌تواند باعث آسیب کبد و همچنین ارگان‌هایی مانند ریه‌ها، روده، مثانه و … شود.
عوامل خطر واریس مری چیست
ایا واریس مری خطرناک است ؟ اگرچه بسیاری از مبتلایان به بیماری‌های پیشرفته کبدی دچار واریس مری میشوند، اما بیشتر آن‌ها علائم خونریزی را نخواهند داشت. احتمال خونریزی واریس مری در صورت وجود شرایط زیر بیشتر است:
- پرفشاری ورید باب. با افزایش فشار در ورید پورت خطر خونریزی افزایش می‌یابد.
- واریس‌های بزرگ. هرچه واریس‌های مری بزرگ‌تر باشند، احتمال خونریزی نیز بیشتر است.
- وجود قسمت‌های قرمز بر روی واریس. هنگامی که مری از طریق یک لوله نازک و انعطاف پذیر (آندوسکوپ) که از گلوی بیمارگذشته است مشاهده می‌شود، دیده می‌شود که برخی از واریس‌های مری یک سری لکه‌ها یا نوارهای قرمز دارند. این علائم نشان دهنده خطر بالای خونریزی است.
- واریس مری در سیروز کبدی یا نارسایی شدید کبد. هرچه بیماری کبدی بیمار شما شدیدتر باشد، احتمال ابتلا به واریس مری بیشتر است.
- استفاده مداوم از الکل. اگر فرد به نوشیدن الکل ادامه دهد، به ویژه اگر بیماری فرد مربوط به مصرف الکل باشد، احتمال خونریزی واریس به مراتب بیشتر است.
اگر قبلاً تجربه خونریزی واریس مری را داشته‌اید، به احتمال زیاد دوباره این مشکل به وجود خواهد آمد، پس پیشگیری از خونریزی واریس مری ضروریست.
عوارض واریس مری چیست
جدی‌ترین عارضه واریس مری، خونریزی است. در صورتی که یک بار خونریزی تجربه شود، احتمال بروز دوره‌های دیگر خونریزی بیشتر خواهد بوداز دست دادن مقادیر زیاد خون، ممکن است باعث بروز شوک و حتی مرگ شود.
راه پیشگیری از واریس مری چیست
در حال حاضر، هیچ روش پیشگیری از ابتلا واریس مری در سیروز کبدی وجود ندارد. با این که مصرف داروهای بتا بلاکر در بسیاری از افرادی که واریس مری دارند، در جلوگیری از خونریزی مؤثر است، اما مانع از ایجاد واریس مری نمی‌شود.
اگر شما به بیماری کبد مبتلا هستید، از پزشک خود در مورد راهکارهای جلوگیری از عوارض بیماری کبد سؤال کنید. برای حفظ سلامتی کبد و پیشگیری از واریس مری کارهای زیر را انجام دهید:
- الکل ننوشید. اغلب به افراد مبتلا به بیماری کبد توصیه می‌شود که الکل مصرف نکنند، زیرا کبد وظیفه پردازش الکل را بر عهده دارد. نوشیدن الکل ممکن است بر یک کبد آسیب پذیر فشار بیشتری وارد کند.
- رژیم غذایی واریس مری یک رژیم عذایی سالم است. رژیم غذایی گیاهی مملو از میوه و سبزیجات داشته و ازغلات کامل و منابع پروتئین استفاده کنید. مقدار غذاهای چرب و سرخ شده را کاهش دهید.
- وزن خود را در رنج سالم حفظ کنید. مقدار اضافی چربی بدن می‌تواند به کبد شما آسیب برساند. چاقی خطر عوارض سیروز را افزایش می‌دهد. اگر چاق هستید یا اضافه وزن دارید وزن خود را کاهش دهید.
- از مواد شیمیایی با دوز پایین و با دقت استفاده کنید. دستورالعمل‌های مربوط به مواد شیمیایی خانگی، مانند مواد تمیز کننده و اسپری حشرات را دنبال کنید. اگر با مواد شیمیایی سر و کار دارید، تمام نکات ایمنی را رعایت کنید. کبد شما وظیفه خارج کردن سموم را از بدن بر عهده دارد، بنابراین با محدود کردن مقدار سموم ورودی، کبد را تحت فشار قرار ندهید.
- خطر ابتلا به هپاتیت را کاهش دهید. سوزن مشترک یا داشتن رابطه جنسی محافظت نشده می‌تواند خطر ابتلا به هپاتیت B و C را افزایش دهد. خودداری از رابطه جنسی یا استفاده از کاندوم اهمیت زیادی دارد. در صورت قرار گرفتن در معرض هپاتیت A ، B و C، آزمایش لازم را انجام دهید؛ زیرا هپاتیت می‌تواند بیماری کبدی را بدتر کند. همچنین از پزشک خود در مورد واکسینه شدن در برابر هپاتیت A و B سوال کنید.
راه تشخیص واریس مری چیست
در صورت ابتلا به سیروز، پزشک باید هنگام بررسی فرد را از لحاظ ابتلا به واریس مری نیز بررسی خواهد کرد. دفعات و فواصل انجام آزمایش‌های غربالگری، بسته به شرایط بیمار دارد. آزمایش‌های اصلی مورد استفاده برای تشخیص واریس مری عبارتند از:
- معاینه آندوسکوپی. آندوسکوپی دستگاه گوارش فوقانی، روش برتر غربالگری واریس مری است. پزشک یک لوله نازک، انعطاف پذیر و مجهز به نور را از طریق دهان وارد مری، معده و ابتدای روده کوچک (دوازدهه) وارد می‌کند.
پزشک در آندوسکوپی به دنبال رگ‌های گشاد شده و در صورت یافتن آن‌ها، بدنبال وجود لکه‌ها و نوارهای قرمز رنگ خواهد بود. این لکه‌ها و نوارها معمولاً نشان دهنده خطر قابل توجه خونریزی واریس مری است. درمان می‌تواند در طول آزمون انجام شود.
- تست های تصویربرداری. سی تی اسکن شکمی و سونوگرافی داپلر از رگ‌های طحال و باب کبد می‌توانند وجود واریس مری را تشخیص دهند. آزمایش سونوگرافی به نام الاستوگرافی گذرا می‌تواند با اندازه گیری بافت اسکار کبد، به پزشک در تعیین پرفشای ورید باب کمک کند.
- آندوسکوپی کپسولی. در این آزمایش، شما یک کپسول به اندازه کپسول‌های ویتامین که حاوی یک دوربین ریز است را می‌بلعد، این دوربین با عبور از دستگاه گوارش، عکسبرداری می‌کند. این کار ممکن است برای افرادی که قادر به انجام آندوسکوپی نیستند، گزینه‌ای مناسب است. این فناوری نسبت به آندوسکوپی معمولی گران‌تر است و در دسترس همگان نیست. آندوسکوپی کپسولی تنها در تشخیص واریس مری کمک کننده است و کاربرد درمانی ندارد.
درمان واریس مری چیست
هدف اصلی در درمان واریس مری پیشگیری از خونریزی واریس مری است. خونریزی واریس مری بسیار هطرناک است و زندگی فرد را به خطر خواهد انداخت. در صورت خونریزی، درمان‌هایی در جهت جلوگیری از خون ریزی انجام خواهد شد.
پیشگیری از خونریزی واریس مری
کاهش فشار ورید پورت می‌تواند خطر خونریزی واریس مری را کاهش دهد. اقدامات درمانی شامل موارد زیر خواهند بود:
- مصرف داروهایی برای کاهش پرفشاری ورید باب. نوعی از داروهای فشار خون به نام مهارکننده‌های گیرنده بتا ممکن است در کاهش فشار خون ورید پورت موثر باشد و احتمال خونریزی را کاهش دهد. این داروها شامل پروپرانولول (ایندرال، Innopran XL) و نادولول (کورگارد) هستند.
- استفاده از نوارهای الاستیک برای درمان خونریزی واریس مری. اگر واریس‌های مری فرد خطر خونریزی بالایی داشته باشند، یا بیمار سابقه خونریزی واریس مری را داشته باشد، پزشک ممکن است روشی به نام بستن آندوسکوپی لجستیک باند را توصیه کند.
در این روش با استفاده از آندوسکوپ، پزشک با مکش، واریس را به داخل محفظه انتهایی دستگاه کشیده و آن را با یک باند الاستیک می‌بندد؛ به اصطلاح رگ‌ها خفه میشوند و در نتیجه احتمال خون ریزی مجدد کاهش می‌یابد. در روش آندوسکوپی لجستیک باند احتمال بروزعوارض کمی مانند خونریزی و زخم مری وجود دارد.
درمان در صورت خونریزی واریس مری
آیا واریس مری درمان دارد ؟ خونریزی واریس مری خطرناک است و به درمان‌های فوری نیاز دارد. درمان‌هایی که برای توقف خونریزی استفاده میشوند عبارتند از:
- استفاده از نوارهای الاستیک برای گره زدن رگ‌های خونریزی. پزشکدر حین آندوسکوپی، نوارهای الاستیک را در اطراف واریس مری گره می‌زند.
- داروهایی برای کند کردن جریان خون در ورید پورتال. داروهایی مانند اکترووتید (octreotide) با نام تجاری ساندوستاتین (Sandostatin) و وازوپرسین (vasopressin) با نام تجاری وازوستریکت (Vasostrict) جریان خون ورودی به ورید پورتال را کندتر می‌کند. مصرف این دارو معمولاً در یک دوره ۵ روزه پس از خونریزی واریس مری ادامه می‌یابد.
- تغییر مسیر جریان خون از ورید باب. اگر با داروها و درمان‌های آندوسکوپی خونریزی واریس مری متوقف نشد، پزشک ممکن است روشی را به نام شنت پورتوسيستميک داخل کبدي از راه وريد جوگولار (TIPS) را توصیه کند.
شنت مسیری است که بین ورید پورت و رگ کبدی ایجاد می‌شود که خون را از کبد به سمت قلب منتقل می‌کند. این شنت با کاهش فشار ورید باب غالباً می‌تواند خونریزی واریس مری را متوقف کند.
اما شنت پورتوسيستميک داخل کبدي از راه وريد جوگولار می‌تواند با اجازه عبور به سمومی که در حالت نرمال توسط کبد فیلتر می‌شد، عوارض جدی از جمله نارسایی کبد و از دست دادن هوشیاری را در پی داشته باشد. این سموم در این حالت می‌توانند مستقیماً وارد جریان خون شوند.
TIPS معمولاً به صورت موقت در افرادی که در لیست پیوند کبد هستند یا زمانی که تمامی راه‌های درمانی دیگر پاسخ گو نباشد، استفاده می‌شود.
- اعمال فشار بر روی وریدهای واریسی به منظور توقف خونریزی. اگر دارو درمانی و معالجه با آندوسکوپی مؤثر نباشد، پزشکان ممکن است از روش اعمال فشار بر روی واریس‌های مری استفاده کنند. یکی از راه‌های متوقف کردن خونریزی به طور موقت، استفاده از بالون به منظور اعمال فشار به واریس‌ها تا ۲۴ ساعت است. این روش که تامپوناد بالونی نام دارد، مانند TIPS به عنوان روشی موقتی پیش از انجام سایر روش‌های درمانی ، قابل استفاده است.
این عمل خطر بالای عود دوباره خونریزی واریس مری پس از برداشتن بالون را به همراه دارد. تامپوناد بالونی همچنین ممکن است باعث عوارض جدی از جمله پارگی مری را داشته باشد که می‌تواند منجر به مرگ بیمار شود.
- بازگرداندن حجم خون از دست رفته. ممکن است برای جایگزینی خون از دست رفته تزریق خون، و برای توقف خونریزی واریس مری استفاده از فاکتورهای لخته کننده خون پیشنهاد شود.
- پیشگیری از عفونت. همراه با خونریزی احتمال ابتلا به عفوت‌ها بیشتر می‌شود بنابراین، برای جلوگیری از عفونت ممکن است برای بیمار آنتی بیوتیک تجویز شود.
- جایگزین کردن کبد دچار مشکل با یک کبد سالم. پیوند کبد گزینه‌ای مناسب برای افراد مبتلا به بیماری‌های شدید کبدی یا افراد مبتلا به خونریزی مکرر واریس مری است. اگرچه پیوند کبد معمولاً موفقیت آمیز است، اما تعداد افرادی که در لیست انتظار پیوند هستند بسیار بیشتر از کبد‌های قابل پیوند است.
خونریزی مجدد واریس مری
خطر خونریزی مجدد در افراد مبتلا به واریس مری بالاست. مصرف داروهای مسدود کننده گیرنده‌های بتا و آندوسکوپی لجستیک باند دو روش درمان پیشنهادی برای جلوگیری از خونریزی مجدد هستند.
بعد از درمان اولیه باندینگ ، پزشک شما در فواصل منظم آندوسکوپی فوقانی را تکرار و در صورت لزوم از باندهای بیشتر استفاده خواهد کرد تا زمانی که واریس مری به طور کامل از بین بروند یا به اندازه‌ای کوچک باشند که خطر خونریزی کججد به طور چشک گیر کاهش یابد.
درمان‌های احتمالی آینده
پزشکان برای جلوگیری از خونریزی واریس مری به دنبال درمان‌های اورژانسی دیگری هستند؛ از جمله استفاده از پودرها یا اسپری‌های چسبی. پودر هموستاتیک در طی آندوسکوپی از طریق سوند تجویز می‌شود. هنگامی که این گودر بر روی مری اسپری می‌شود، پودر هموستاتیک به واریس چسبیده و ممکن است جلوی خونریزی را بگیرد.
راه ممکن دیگر برای متوقف کردن خونریزی در هنگام عدم موفقیت سایر اقدامات درمان واریس مری استفاده از استنت‌های فلزی خودباز شونده (self-expanding metal stents یا SEMS) هستند. SEMS را می‌توان در طی آندوسکوپی قرار داده و استنت با اعمال فشار به واریس‌های مری، خونریزی را متوقف می‌کنند.
با این حال، استنت‌های فلزی خودباز شونده می‌توانند به بافت آسیب برسانند یا پس از قرار دادن جابجا شوند. استنت باید طی هفت روز برداشته شود و خونریزی ممکن است در این حالت عود کند. این گزینه تنها به صورت آزمایشی مطرح شده است و هنوز در دسترس نیست.
آمادگی برای ویزیت پزشک
ممکن است برای بررسی علائم خود در ابتدا به پزشک خانوادگی مراجعه کنید، یا فوراً با پزشک متخصص مشکلات گوارشی تماس بگیرید. اگر علائم و نشانه‌هایی از خونریزی داخلی را دارید، با شماره فوریت‌های پزشکی محلی خود تماس بگیرید تا برای مراقبت‌های فوری به بیمارستان منتقل شوید.
در ادامه به توضیح اطلاعاتی که می‌تواند در ویزیت پزشک مهم باشد، می‌پردازیم.
چه کاری می‌توانید انجام دهید
در هنگام هماهنگی قرار ملاقات از پزشک بپرسید که آیا قبل از ویزیت باید کارخاصی, مانند ناشتا بودن در برخی از تست‌ها، باید کاری انجام دهید یا خیر. لیستی شامل موارد زیر تهیه کنید:
- علائم؛ از جمله مواردی که به ممکن است به علت به ویزیت نامربوط باشد
- اطلاعات شخصی مهم را یادداشت کنید؛ از جمله استرس‌های مهم، وجود تغییراتی در زندگی یا مسافرت‌های اخیر، سابقه پزشکی خانوادگی، شخصی و مصرف الکل
- تمامی داروهای مصرفی؛ ویتامین‌ها یا سایر مکمل‌های مصرفی همراه با دوز مصرفی
- تهیه سوالاتی برای پرسیدن از پزشک
در صورت امکان همراه با یکی از اعضای خانواده یا یکی از دوستان خود مراجعه کنید تا به شما در یادآوری اطلاعاتی که به شما داده خواهد شد، کمک کنند.
در مورد واریس مری سؤالاتی زیر را می‌توانید از پزشک خود بپرسید:
- علت احتمالی علائم من چیست؟
- چه علل دیگری ممکن است وجود داشته باشد؟
- به چه آزمایشاتی نیاز دارم؟
- بهترین اقدام ممکن چیست؟
- عوارض جانبی درمان کدامند؟
- آیا احتمال دارد که علائم من عود کند و برای جلوگیری از عود دوباره چه کاری می‌توانم انجام دهم؟
- مشکلات پزشکی دیگری را دارم (مشکل خود را بیان کنید). چگونه می‌توانم هر دو این بیماری را بهترین وجه مدیریت کنم؟
- آیا باید محدودیت‌های خاصی را دنبال کنم؟
- آیا باید به یک متخصص دیگر مراجعه کنم؟
- آیا بروشور یا منابع اطلاعاتی را می‌توانید معرفی کنید؟ چه وب سایت‌هایی را پیشنهاد می‌کنید؟
از پرسیدن سوالات بیشتر اجتناب نکنید.
چه انتظاری از پزشک خواهید داشت
احتمالاً پزشک از شما سوالاتی مانند پرسش‌های زیر را بپرسد:
- زمان آغاز علائم شما کی بوده است؟
- آیا علائم شما بدون تغییر مانده است یا تشدید یافته؟
- شدت علائم شما به چه میزان است؟
- آیا علائم خونریزی مانند وجود خون در مدفوع یا استفراغ را تجربه کرده‌اید؟
- آیا تا بحال به هپاتیت یا زردی چشم یا پوست (یرقان) مبتلا شده‌اید؟
- آیا اخیراً به جایی مسافرت کرده‌اید؟ کجا؟
- در صورت مصرف الکل، از چه زمانی مصرف الکل را آغاز کرده‌اید کرده‌اید و چقدر الکل می‌نوشید؟
تا زمان ویزیت چه کاری می‌توانید انجام دهید؟
اگر زمانی که منتظر قرار ملاقات هستید، استفراغ یا مدفوع خونی تجربه کردید، با اورژانس یا فوریت‌های پزشکی محلی خود تماس گرفته یا فوراً به اورژانس مراجعه کنید.
