سرمازدگی یا یخ زدگی چیست؟
سرمازدگی آسیبی است که در اثر انجماد پوست و بافت های زیرین ایجاد می شود. ابتدا پوست شما بسیار سرد و قرمز میشود، سپس بی حس، سفت و رنگ پریده میشود. سرمازدگی بیشتر در انگشتان دست، انگشتان پا، بینی، گوش، گونه و چانه شایع است. پوست در معرض سرما و هوای شدید، دچار سرما زدگی می شود. اما سرمازدگی ممکن است حتی روی پوست پوشیده با دستکش یا لباس هم ایجاد شود.
یخ زدگی یا Frostnip ، نوعی خفیف سرمازدگی است که آسیب دائمی به پوست وارد نمی‌کند. می‌توانید با استفاده از کمک های اولیه از جمله گرم کردن پوست آسیب دیده، سرمازدگی خفیف را درمان کنید. تمام سرما زدگی‌های دیگر نیاز به مراقبت پزشکی دارند زیرا می توانند به پوست، بافت‌ها، ماهیچه‌ها و استخوان‌ها آسیب برسانند. از عوارض احتمالی سرمازدگی شدید می توان به عفونت‌ها و آسیب‌های عصبی اشاره کرد.
علائم
علائم و نشانه‌های سرمازدگی عبارتند از:
- احساس سردی و سرمای پوست و احساس لرز
- بی‌حسس
- رنگ پوست قرمز، سفید، سفید مایل به آبی، سفید یا خاکستری مایل به زرد
- سخت و زمخت شدن پوست یا مومی شدن
- حسی ناخوشایند ناشی از سفتی مفصل و عضله
- در موارد شدید، تاول زدن مجدد پس از فروکش کردن موارد قبلی
سرمازدگی بیشتر در انگشتان دست و پا، بینی، گوش، گونه و چانه شایع است. از آنجایی که پوست دچار بی‌حسی میشود ممکن است خود فرد متوجه سرمازدگی در اندام‌های خود نشود و توسط شخص دیگری آگاه شود.
سرمازدگی در چند مرحله رخ می دهد:
یخ زدگی
نوعی سرمازدگی است. قرار گرفتن در معرض سرما منجر به بی‌حسی در منطقه آسیب دیده میشود. با گرم شدن پوست، ممکن است حس درد و سوزن شدن به وجود آید. در این مرحله آسیب دائمی به پوست وارد نمی‌شود.
سرمازدگی سطحی
سرمازدگی سطحی باعث قرمزی پوست میشود که تدریجا سفید یا کمرنگ میشود. احساس گرمی پوست می‌تواند نشانه درگیری جدی پوست باشد. اگر در این مرحله درمان سرما زدگی شروع شود، ممکن است سطح پوست لکه لکه و دردناک شده و حس سوزش و تورم ایجاد شود. همچنین ممکن است یک تاول پر از مایع ۱۲ تا ۳۶ ساعت پس از گرم شدن پوست ظاهر شود.
سرمازدگی عمیق و شدید
با پیشرفت سرما زدگی، تمام لایه‌های پوست از جمله بافت‌هایی که در زیر پوست قرار دارند نیز درگیر می‌شوند. پوست به رنگ سفید یا خاکستری مایل به آبی درمی‌آید و ممکن است دچار بی حسی شده و احساس سرما، درد یا ناراحتی در ناحیه آسیب دیده از بین برود و حتی مفاصل یا عضلات نیز کار نکنند. تاول‌های بزرگ ۲۴ تا ۴۸ ساعت بعد از درمان، مجددا شکل می‌گیرند. پس از آن، با از بین رفتن بافت، پوست ناحیه سیاه و سفت می شود.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در صورت تجربه موارد زیر به دنبال سرمازدگی استفاده از مراقبت‌های پزشکی الزامی است:
- علائم و نشانه‌های سرمازدگی سطحی یا عمیق
- افزایش درد، تورم، قرمزی یا ترشحات در ناحیه‌ای که دچار سرمازدگی شده است.
- تب
- علائم جدید و غیر قابل توضیح
اگر مشکوک به هیپوترمی (کاهش دمای بدن) هستید، سریعا با مراکز فوریت پزشکی تماس بگیرید. در این شرایط بدن شما خیلی سریع، گرما را از دست می دهد. علائم و نشانه‌های هیپوترمی عبارتند از:
- لرز شدید
- لکنت زبان
- خواب آلودگی و از دست دادن تعادل
پیش از دسترسی به اقدامانت پزشکی می‌توانید از برخی اقدامات خوددرمانی کمک بگیرید، مانند:
- محافظت از منطقه آسیب دیده از سرما زدگی
- روی پاهای یخ زده راه نروید
- کاهش درد با مسکن
علل سرمازدگی
سرما زدگی به دنبال یخ زدگی پوست و بافت های زیرین آن رخ می‌دهد. شایع ترین علت سرما زدگی، قرار گرفتن در شرایط آب و هوایی بسیار سرد است. اما می‌تواند در اثر تماس مستقیم با یخ، فلز منجمد یا مایعات بسیار سرد نیز ایجاد شود.
- لباس های نامناسب: پوشیدن لباس هایی که برای شرایط آب و هوایی که قرار دارید مناسب نیست. به عنوان مثال، لباسی که در برابر هوای سرد، باد و رطوبت محافظت نکند و یا خیلی تنگ باشد.
- قرار گرفتن طولانی مدت در معرض هوای سرد و بادی: خطر سرمازدگی با کاهش دمای هوا به منهای ۱۵ درجه سانتیگراد با سرعت باد کم، افزایش می‌یابد. در دمای منفی ۲۷ درجه سانتیگراد، سرما زدگی می‌تواند در کمتر از ۳۰ دقیقه در پوست در معرض سرما اتفاق بیافتد.
- تماس با موادی مانند یخ، بسته های سرد یا فلز منجمد
عوامل خطر
فاکتورهای زیر ریسک سرمازدگی را افزایش می‌دهند:
- شرایط پزشکی مانند کم آبی، تعریق بیش از حد، خستگی، دیابت و جریان خون ضعیف در اندام‌ها که توانایی فرد در درک یا واکنش به سرما را تحت تاثیرقرار می‌دهد.
- مصرف الکل یا مواد مخدر
- سیگار کشیدن
- ترس، وحشت یا بیماری روانی که توانایی فرد را در پاسخ به سرما را مختل کند.
- سابقه سرمازدگی قبلی
- ارتفاع زیاد که باعث کاهش رسیدن اکسیژن به پوست میشود.
عوارض سرمازدگی
عوارض سرما زدگی شامل موارد زیر است:
- افزایش حساسیت به سرما
- افزایش خطر ابتلا به سرما زدگی دوباره
- بی حسی طولانی مدت در منطقه آسیب دیده
- تعریق بیش از حد (هایپر هیدروز)
- تغییر در رنگ پوست
- تغییر و یا از بین رفتن ناخن ها
- سفتی مفصل (مفاصل سرما زده)
- عفونت
- کزاز
- گانگرن و پوسیدگی و مرگ بافت ناشی از قطع جریان خون به منطقه آسیب دیده که می‌تواند منجر به قطع عضو شود
- هیپوترمی
پیشگیری از سرمازدگی
جلوگیری از سرما زدگی به راحتی امکان‌پذیر است. در اینجا نکاتی را به شما ارائه می‌کنیم که در حفاظت و حفظ گرمای بدنتان بسیار کمک کننده است:
- در هوای سرد، مرطوب یا باد شدید بیرون رفتن از منزل را محدود کنید. به پیش بینی هواشناسی و درجه سرما زدگی هوا توجه کنید.در هوای بسیار سرد و باد، پوست در معرض سرما و باد می‌تواند در عرض چند دقیقه دچار سرما زدگی شود.
- چند لایه لباس گرم بپوشید. هوا بین لایه های لباس به عنوان عایق در برابر سرما عمل می کند. برای محافظت در برابر باد، برف و باران، از لباس های بیرونی ضد باد و ضد آب استفاده کنید. در اسرع وقت لباس های خیس به خصوص دستکش، کلاه و جوراب را عوض کنید.
- از کلاه یا هد بند استفاده کنید که گوش هایتان را کاملاً بپوشاند. لباس های پشمی ضخیم یا ضد باد، بهترین لباس های محافظت کننده در برابر سرما هستند.
- دستکش بپوشید. دستکش‌های زمستانی محافظ بسیاز خوبی هستند. می‌توانید یک جفت دستکش نازک را که از جنس پارچه ای (مانند پلی پروپیلن) است، زیر یک جفت دستکش ضخیم تربپوشید.
- از جوراب مناسب استفاده کنید. جوراب‌ها عایق بسیار خوبی هستند. اگر از گرم کننده‌های پا استفاده میکنید، اطمینان حاصل کنید که چکمه‌های شما خیلی محکم و تنگ نباشند تا جریان خون را محدود نکنند.
- مراقب علائم سرما زدگی باشید. علائم اولیه سرما زدگی شامل پوست قرمز یا کم رنگ و بی حسی می باشد. اگر متوجه علائم سرما زدگی شدید، به پناهگاه گرم بروید.
- برای محافظت از خود برنامه داشته باشید. هنگام مسافرت در هوای سرد، وسایل اضطراری و لباس گرم به همراه داشته باشد اگر به مناطق دورافتاده سفر میکنید، از قبل مسیر و تاریخ بازگشت خود را به دیگران اطلاع دهید.
- اگر قصد دارید در هوای سرد در خارج از منزل باشید ، الکل ننوشید. نوشابه های الکلی باعث می شوند بدن شما سریعتر گرما از دست بدهد.
- وعده های غذایی متعادل بخورید. انجام این کار حتی قبل از بیرون آمدن در سرما به شما کمک می کند تا گرم باشید.
- تحرک ورزش می‌تواند باعث حفظ جریان خون در بدن و به‌ویژه در پوست شود و به شما کمک کند تا گرم بمانید، اما این کار را تا حد خسته شدن انجام ندهید.
تشخیص سرمازدگی
تشخیص سرمازدگی معمولاً بر اساس علائم و نشانه‌ها، شامل ظاهر پوست و بررسی فعالیت‌های اخیر که فرد را در معرض سرما قرار داده است، انجام میشود.
پزشک ممکن است از برخی آزمایشات مانند اشعه ایکس، اسکن استخوان یا MRI نیز استفاده کند. این‌ها به پزشک کمک می‌کنند تا شدت سرما زدگی را تعیین کنند و بررسی کنند که آیا استخوان ها یا ماهیچه ها نیز آسیب دیده اند یا خیر.
درمان سرمازدگی
سرمازدگی جزئی را می توان در خانه با برخی اقدامات و کمک‌های اولیه درمان کرد. در سایر سرمازدگی‌ها، پس از کمک‌های اولیه و ارزیابی مناسب از هیپوترمی، بسته به شدت آسیب دیدگی، اقداماتی از جمله استفاده از داروها، مراقبت از زخم، جراحی و روش های درمانی مختلف انجام میشود.
- گرم کردن پوست
اگر قبلاً این کار انجام نشده باشد، پزشک از حمام آب گرم به مدت ۱۵ تا ۳۰ دقیقه برای جبران گرمای پوست استفاده می‌کند. به دنبال آن احتمال دارد پوست نرم شود و قرمز یا بنفش به نظر برسد. همچنین ممکن است پزشک شما را به حرکت آرام ناحیه آسیب دیده تشویق کند.
- دارو درمانی
از آنجا که روند جبران مجدد می‌تواند دردناک باشد، پزشک احتمالاً برای کاهش درد به شما داروهای ضد درد دهد.
- پانسمان
بعد از اینکه پوست گرم شد، پزشک احتمالا منطقه آسیب دیده را با باندهای استریل، حوله ها یا پانسمان ها بپوشاند تا از پوست محافظت کند. یا با جدا کردن انگشتان دست و پا از هم از آن‌ها محافظت کند و یا لازم باشد که برای کاهش تورم ناحیه‌ی آسیب دیده را بالاتر نگه دارید.
- برداشتن بافت آسیب دیده (دبریدمان)
برای بهبودی مناسب، پوست سرمازده باید عاری از بافت آسیب دیده، مرده یا آلوده باشد. برای تشخیص بهتر بین بافت سالم و مرده، پزشک ممکن است یک تا سه ماه برای برداشتن بافت آسیب دیده صبر کند.
- آب درمانی یا فیزیوتراپی
خیساندن در حمام آب گرم (هیدرو تراپی) و تمیز کردن پوست و از بین بردن بافت مرده، می‌تواند به بهبودی کمک کند.
- داروهای ضد عفونی
اگر پوست یا تاول شما عفونی شده باشد، پزشک ممکن است آنتی بیوتیک خوراکی تجویز کند.
- داروهای ضد لخته خون
احتمال دارد که یک تزریق داخل وریدی (IV) از دارویی که به بازگرداندن جریان خون کمک می‌کند (ترومبولیتیک) مانند فعال کننده پلاسمینوژن بافتی (TPA) صورت بگیرد. مطالعات مربوط به مبتلایان به سرمازدگی شدید نشان می‌دهد که TPA خطر قطع عضو را کاهش می دهد. اما این داروها می توانند خونریزی جدی ایجاد کنند. به همین دلیل فقط در جدی ترین شرایط و طی ۲۴ ساعت پس از قرار گرفتن در معرض سرما استفاده میشود.
- مراقبت از زخم
بسته به میزان آسیب، از انواع تکنیک‌های مراقبت از زخم استفاده میشود.
- عمل جراحی
افرادی که دچار سرما زدگی شدید شده باشند، ممکن است نیاز به عمل جراحی یا قطع عضو برای از بین بردن بافت مرده داشته باشند.
- درمان با اکسیژن فشار بالا
Hyperbaric شامل تنفس اکسیژن خالص در اتاق تحت فشار است. برخی از بیماران بعد از این درمان علائم بهبودی را نشان می‌دهند. اما مطالعه بیشتری لازم است تا این موضوع را ثابت کند.
درمان‌های خانگی سرمازدگی
برای مراقبت از پوست خود پس از سرمازدگی:
- تمام داروهای مصرف شده از جمله آنتی بیوتیک ها یا داروهای ضد درد را طبق دستور پزشکتان مصرف کنید. برای موارد خفیف تر سرمازدگی، از ایبوپروفن استفاده کنید تا درد و التهاب کاهش یابد.
- برای سرما زدگی سطحی که مجدداً ایجاد شده است، برخی افراد استفاده از ژل آلوئه ورا یا لوسیون را در منطقه آسیب دیده چندین بار در روز آرامش بخش می دانند.
- از قرار گرفتن در معرض بیشتر سرما و باد خودداری کنید.
- انگشتر، ساعت یا سایر مواردی که به بدن فشار وارد می‌کنند را از بدن جدا کنید. سعی کنید این کار را قبل از تورم ناحیه آسیب دیده انجام دهید.
- با پاهای یخ زده راه نروید.
- بدن در معرض گرمای مستقیم قرار نگیرد و منطقه را مالش ندهید.
- تاول هایی که ممکن است ایجاد شوند را نترکانید. تاول مانند بانداژ عمل می‌کند. اجازه دهید تاول‌ها به خودی خود از بین بروند.
اقدامات لازم قبل از مراجعه به پزشک
اگر مشکوک به سرمازدگی یا هیپوترمی هستید با پزشک خود تماس بگیرید. بسته به شدت علائم ممکن است لازم باشد که حتما به اورژانس مراجعه کنید.
اگر قبل از ویزیت پزشک وقت دارید، بهتر است اطلاعات زیر را جمع‌آوری کنید تا برای ارزیابی صحیح پزشکی خود آماده تر شوید.
آنچه که می‌توانید انجام دهید این است که:
- علائم و نشانه‌هایی را که تجربه میکنید و زمان هرکدام را یادداشت کنید. این اطلاعات به پزشک شما کمک می‌کند تا حد ممکن جزئیات بیشتری راجع به سرمازدگی شما داشته باشد و تشخیص دهد که علائمتان تغییر کرده یا پیشرفت کرده است.
- اطلاعات پزشکی اصلی خود را، از جمله شرایط و بیماری‌هایی که مبتلا هستید را لیست کنید. همچنین تمام داروهایی که مصرف کرده‌اید از جمله داروهای بدون نسخه و مکمل ها را نیز ذکر کنید.
- تاریخ آخرین تزریق واکسن کزاز خود را یادداشت کنید. سرمازدگی خطر ابتلا به کزاز را افزایش می‌دهد. اگر واکسینه نشده‌اید یا آخرین بار واکسیناسیون شما بیش از ۱۰ سال قبل بوده است، پزشک ممکن است شما را واکسینه کند.
- سوالات لازم را از پزشک خود بپرسید. در سرمازدگی، برخی از سؤالات اساسی که باید از پزشک خود بپرسید عبارتند از:
- آیا برای تأیید تشخیص، آزمایشات لازم است؟
- گزینه های درمانی و جوانب مثبت و منفی برای هر کدام چیست؟
- چه نتیجه ای می توان انتظار داشت؟
- در حالی که سرمازدگی بهبود می یابد ، چه راهکارهایی را برای مراقبت از پوست توصیه میکنید؟
- چه تغییراتی در پوست من رخ خواهد داد؟
