شوک آنافیلاکسی
شوک آنافیلاکسی یکی از انواع شوک‌ها است که قبلاً بررسی شده‌اند. به صورت کلی آنافیلاکسی از پاسخ ایمنی بدن خود افراد ایجاد می‌شود که به علت شدت بالا، شوک ایجاد می‌کند. زمانی که بدن انسان نسبت به هر ماده‌ای (مواد شیمیایی، دارو، گرده گل، نیش حشرات، غذا و…) واکنش حساسیستی نشان می‌دهد، سیستم ایمنی فعال می‌شود تا با این ماده مبارزه کند. در شرایط عادی این واکنش مفید می‌باشد چرا که در حالت عادی پاسخ ایمنی نسبت به پاتوژن‌ها و موارد مضر برای بدن ایجاد می‌شود. درصورتی که سیستم ایمنی مواد در برابر مواد بی‌ضرر نیز واکنش نشان دهد، شخص دچار حساسیت (آلرژی) می‌شود. درصورتی که این حساسیت بسیار شدید باشد و کلی از سیستم‌های بدن را در سطح گسترده‌ای درگیر کند، آنافیلاکسی رخ می‌دهد.
گلبول‌های سفید خون (به خصوص ماست سل‌ها) حاوی هیستامین، در برخورد با ماده آلرژن این هیستامین‌ها را به داخل خون آزادسازی می‌کنند. هیستامین روی قسمت‌های مختلف اثرات مختلفی دارد. در برخورد اول با آلرژن (ماده حساسیت‌زا) هیستامین آزاد نمی‌شود، بنابر این اگر فردی قبلاً یک بار غذایی را خورده باشد، تضمینی وجود ندارد که در دومین بار خوردن آن غذا نیز دچار مشکل نشود. بنابراین عدم وجود مشکل در گذشته، تضمین کننده‌ی عدم رخ دادن حساسیت در دفعات بعدی نیست.
اثرات هسیتامین شامل موارد ذیل می‌باشد:
- عضلات صاف اطراف راه‌های هوایی را منقبض کرده و باعث ایجاد خِس خِس سینه و تنگی نفس می‌شود.
- باعث اتساع عضلات صاف اطراف عروق شده و باعث افت فشار خون می‌شود.
- باعث سرخی پوست، کهیر، اسهال و استفراغ ایجاد می‌کند.
- باعث افزایش نفوذپذیری عروقی شده و ادم ایجاد می‌کند (این ادم در ناحیه حنجره می‌تواند باعث خفگی شخص شود).
همه‌ی این اتفاقات در کنار هم باعث می‌شوند که جریان خون به بافت‌ها کاهش یابد و در نتیجه اکسیژن کافی به سلول‌ها نرسد و شوک ایجاد شود.
از علل بسیار شایع شوک آنافیلاکسی، حساسیت به غذا (به خصوص بادام زمینی)، آنتی بیوتیک‌ها (مخصوصاً پنی سیلین) و نیش زنبور عسل، زنبور زرد و زنبور سرخ. حساسیت در کودکان بیشتر نسبت به تخم مرغ و شیر اتفاق می‌افتد.
از دیگر ماد حساسیت زا می‌توان به نرم تنان (صدف)، لاتکس (مربوط به دستکش)، مغزها، هسته میوه‌ها و ماهی اشاره کرد.
این مواد حساسیت زا می‌توانند واکنش‌های آبشاری منجر به شوک را فعال کنند. افرادی که حساسیت دارند، آنافیلاکسی می‌تواند چند دقیقه بعد از برخورد با ماده حساسیت‌زا ایجاد شود. با این حال، گاهی اوقات ممکن است واکنش دیرتر رخ داده و آنافیلاکسی با تاخیر ایجاد شود به صورتی که ممکن اس نتوان علت ایجاد آن (ماده‌ای که شخص به آن حساسیت دارد) را یافت.
بیشتر افراد دچار واکنش‌های خفیف می‌شوند به طوری که ممکن است فقط دچار کهیر شوند. اما در برخی از افراد ممکن است واکنش آلرژیک شدید بوده و تنگی نفس، خس خس سینه، تورم زبان و دهان و سختی بلع ایجاد کند.
اگر قبلاً به ماده‌ای حساسیت نشان داده باشید، ممکن است پزشک برای شما تزریق کننده خودکار اپی‌نفرین تجویز کند تا همیشه همراه خود داشته باشید.
افت فشار خون در شوک آنافیلاکسی بسیار سریع بوده و سختی تنفس بسیار کشنده خواهد بود. به صورت کلی، شوک آنافیلاکسی یک وضعیت اورژانسی است که بالقوه کشنده می‌باشد.
درصورتی که کنار شخصی هستید که دارد به سمت آنافیلاکسی پیش می‌رود، تا تظاهر یافتن تمامی علائم و نشانه‌ها منتظر نمانید (!) و سریعاً کارهای لازم را انجام دهید. در موارد شدید، آنافیلاکسی درمان نشده در عرض نیم ساعت می‌تواند شخص را بکشد.
اقدامات
به صورت کلی ما ۳ هدف داریم: بهتر کردن وضعیت تنفس، درمان شوک و فراهم کردن زمینه برای انتقال به مرکز درمانی.
- با اورژانس تماس بگیرید و مراتب را اطلاع دهید. حتماً ذکر کنید که احتمال شوک آنافیلاکسی وجود دارد.
- از مصدوم بپرسید که آیا همراه خود تزریق کننده خودکار اپی‌نفرین دارد یا نه. اگر همراه مصدوم اپی‌نفرین وجود داشته باشد، کمک کنید تا دارو را به خود تزریق کند. درصورتی ناتوانی مصدوم در نزریق اپی‌نفرین شما باید این کار را انجام دهید. برای این کار ابتدا درپوش تزریق کننده را بردارید و تزریق کننده را محکم در مشت خود نگه‌دارید. نوک تزریق کننده را داخل ران مصدوم فرو ببرید و تا زمان تکمیل تزریق شدن دارو منتظر بمانید؛ این زمان معمولاً ۱۰ ثانیه می‌باشد. سپس محل تزریق را چند ثانیه ماساژ دهید تا دارو سریع‌تر جذب شود. تزریق دارو از روی لباس بلامانع است.
- کمک کنید تا مصدوم بنشیند و به جایی تکیه دهد تا راحت تر نفس بکشد. به علت این که شوک آنافیلاکسی باعث افت فشار خون می‌شود، درصورت مشاهده علائم افت فشار خون (رنگ پریدگی، نبض ضعیف، بدن سرد و…)، کمک کنید تا مصدوپم دراز بکشد و پاهای او را در محلی مرتفع قرار دهید. دقت کنید که اگر شخص باردار باشد، او را به پهلوی چپ بخوابانید تا رحم در برگشت خون به قلب اختلال ایجاد نکند.
- لباس‌های تنگ مصدوم را شل کرده و روی او پتو بکشید. از دادن هرگونه نوشیدنی به مصدوم خودداری کنید.
- درصورت وجود اتفراغ و یا خونریزی از دهان، مصدوم را به پهلو بخوابانید تا از خفگی او جلوگیری کنید.
- علائم حیاتی (سطح پاسخ، تنفس و نبض) مصدوم را تا زمان رسیدن تیم امدادی بررسی کنید.
- اگر مصدوم علائم حیاتی ندارد، احیای قلبی-ریوی (CPR) را شروع کنید.
- اگر بهبود خاصی در علائم مصدوم ایجاد نشود، ممکن است نیاز شود تا اپی نفرین مجدداً تزریق شود. این تزریق مجدد باید با فاصله زمانی ۵ تا ۱۵ دقیقه از تزریق قبلی انجام شود.
- حال مصدوم را پیگیری کنید چرا که احتمال ایجاد مجدد آنافیلاکسی وجود دارد.
سایر داروها
داروهای آنتی‌هیستامین مانند دیفن هیدرامین، لوراتادین، سیتریزن و… برای درمان شوک آنافیلاکسی کافی نیستند. این داروها می‌توانند علائم حساسیت را کاهش دهند اما به علت اثر آهسته، در شوک آنافیلاکسی مناسب نیستند. البته علل دیگری نیز مبنی بر نامناسب بودن این داروها در این بیماری وجود دارد که از ذکر آن صرف نظر می‌کنیم.
آنتی هیستامین‌های H1 مانند دیفن هیدرامین و سیتریزن در بهبود کهیرها کمک کننده هستند اما برای بهبود افت فشار خون، شوک و انسداد مجاری هوایی فوقانی و تحتانی کافی نیستند.
آنتی هیستامین H2 مانند فاموتیدین بیشتر برای بیماری‌های دستگاه گوارش استفاده می‌شوند اما ممکن است در بهبود کهیرها کمک کننده باشند.
در کنار اپی نفرین، از کورتیکواستروئیدها نیز استفاده می‌شود تا سیستم ایمنی را مهار کند و احتمال بازگشت واکنش را کاهش دهد. کورتون‌ها (گلوکوکورتیکوئیدها) اثر سریعی ندارند لذا در درمان حمله آنافیلاکسی جایگاهی ندارد اما
داروهای برونکودیلاتور (متسع کننده راه های هوایی) نیز می‌توانند در روند درمان کمک کننده باشند. برونکودیلاتورهایی مانند سالبوتامول (آلبوترول) می‌توانند در کاهش تنگی نفس کمک کننده باشند اما برای تورم گلو اثر مثبت ندارند.
بیشتر بخوانید: کمک های اولیه؛ شوک
تشخیص
علائم آلرژی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- واکنش‌های پوستی شامل کهیر، خارش و پوست سرخ یا رنگ پریده.
- تورم صورت، چشم‌ها، لب‌ها، گلو، دست‌ها و پاها (بسته به شدت واکنش، ممکن است همزمان دیده نشوند).
- خارش و آب ریزش از چشم و پف کردن دور چشم.
- بسته شدن راه‌های هوایی (باعث تنگی نفس و خس خس سینه می‌شود) با تورم مشخص زبان و گلو.
- تنفس از بریده بریده از دهان (gasp).
- نبض ضعیف و سریع.
- استفراغ، حالت تهوع یا اسهال و درد شکم.
- منگی، غش یا بیهوش شدن.
- بی قراری و آشفتگی.
- علائم شوک.
مجدداً تاکید می‌شود که شوک آنافیلاکسی واکنشی بسیار خطرناک است که حتی ممکن است بیمار به داروها پاشخ ندهد و حتی ممکن است کادر درمان برای جلوگیری از خفگی شخص، مجبور به گذاشتن لوله‌هوایی برای بیمار در بخش مراقبت‌های ویژه شوند. لذا با دیدن علائم در شخص، سریعاً مراحل گفته شده را انجام دهید. هرقدری که زودتر عمل کنید، قبل از ایجاد واکنش ایمنی شدید در شخص می‌توانید به کنترل وضعیت او کمک کنید.
