لکنت زبان که به آن اختلال روانی گفتار یا اختلال تکلم در کودکی هم گفته می‌شود، شامل مشکلات متناوب و قابل ملاحظه در روانی و جریان طبیعی گفتار است. افرادی که دچار لکنت زبان هستند، جملات و مفاهیم مد نظر را در ذهن خود دارند اما قادر به بیان آن نیستند. این افراد ممکن است که یک کلمه، بخش یا حرف صامت یا صدادار را بکشند یا آن را پشت سر هم تکرار کنند. علاوه بر این، ممکن است مکث‌های غیرطبیعی در حین صحبت کردن داشته باشند که ناشی از سختی در ادا کردن کلمه یا صدا است.
لکنت زبان به عنوان بخشی از روند طبیعی یادگیری صحبت کردن در کودکان، اختلال شایعی محسوب می‌شود. ممکن است لکنت در کودک به خاطر این باشد که توانایی گفتاری و زبانی همگام با رشد ذهنی تکامل پیدا نکرده است. اغلب کودکان این لکنت تکاملی را پشت سر می‌گذارند.
با این حال، در برخی مواقع لکنت زبان به صورت یک وضعیت مزمن تا بزرگسالی باقی می‌ماند. این نوع لکنت میتواند بر اعتماد به نفس فرد و تعاملات اجتماعی او با دیگران تأثیرگذار باشد.
کودکان و بزرگسالانی که دچار لکنت زبان هستند می‌توانند از روش‌های درمانی مؤثری مانند گفتار درمانی، استفاده از وسایل الکترونیکی برای بهبود روانی گفتار یا درمان‌های شناختی-رفتاری استفاده کنند.
علائم لکنت زبان
این علائم شامل موارد زیر است:
- دشواری در شروع کردن تلفظ یک کلمه، عبارت یا جمله
- کشیدن یک کلمه یا حروف درون یک کلمه
- تکرار زیاد یک صدا، سیلاب یا کلمه
- مکث کوتاه هنگام ادای بخش‌ها یا واژه‌های خاص و یا مکث طولانی در میان تلفظ یک واژه (شکسته ادا کردن کلمه)
- استفاده اضافی از واژه‌هایی مثل “اومم” در زمانی که عبور کردن به کلمه بعد دشوار است.
- کشمکش زیاد، انقباض یا حرکات غیرمعمول صورت و بخش فوقانی بدن برای تولید یک واژه
- اضطراب زیاد برای صحبت کردن
- محدود شدن توانایی برقراری ارتباط اجتماعی مؤثر
علائم گفته شده می‌توانند با علائم زیر همراهی داشته باشند:
- تند پلک زدن
- لرزش لب‌ها یا فک
- تیک‌های عصبی در صورت
- لرزش سر
- مشت کردن دست
لکنت زبان میتواند در مواقعی که فرد هیجان زده، خسته، یا مضطرب و تحت فشار است یا اعتماد به نفس کمی دارد و یا عجله می‌کند، بدتر شود. موقعیت‌هایی مثل صحبت کردن در برابر گروهی از افراد یا صحبت کردن پشت تلفن هم ممکن است به طور واضحی برای افرادی که دچار لکنت هستند، دشوار باشد.
زمان مراجعه به گفتار درمانگر
دچار شدن به لکنت زبان در کودکان بین سنین ۲ تا ۵ سالگی شایع است. در بیشتر کودکان، این دوره بخشی از مراحل یادگیری صحبت کردن است، بنابراین به مرور خود به خود این لکنت برطرف می‌شود. با این وجود، لکنتی که بعد از این دوره همچنان باقی بماند ممکن است نیازمند درمان باشد.
اگر لکنت زبان ویژگی‌های زیر را دارد، برای مراجعه به پزشک اطفال یا گفتار درمانگر اقدام کنید:
- لکنت بیش از شش ماه باقی مانده است و برطرف نشده است.
- لکنت همراه با مشکلات زبانی و گفتاری دیگر پدید آمده است.
- هر چه کودک بزرگ‌تر می‌شود، لکنت ادامه پیدا می‌کند یا شدیدتر می‌شود.
- لکنت همراه با انقباض غیر طبیعی عضلات بدن و تقلای زیاد از حد فرد برای صحبت کردن است.
- لکنت توانایی مؤثر برای برقراری ارتباطات اجتماعی در مدرسه، سر کار یا تعاملات اجتماعی دیگر را تحت تأثیر قرار داده است.
- لکنت باعث اضطراب زیاد یا مشکلات عاطفی مثل ترس و پرهیز از قرار گرفتن در موقعیت‌هایی که نیاز به صحبت کردن دارد، می‌شود.
- لکنت در بزرگسالی آغاز شود.
کسب آمادگی برای مراجعه به گفتار درمانگر
احتمالاً اولین بار لکنت کودک خود را با پزشک اطفال یا پزشک خانواده مطرح می‌کنید. پزشک سپس شما را به گفتار درمانگر ارجاع می‌دهد.
در این جا اطلاعاتی که به شما کمک می‌کند تا آمادگی لازم برای مراجعه به گفتار درمانگر را کسب کنید و نیز انتظاراتی که باید از پزشک داشته باشید، ارائه داده شده است.
پیش از مراجعه، لیستی تهیه کنید که شامل موارد زیر باشد:
- مثال آوردن از کلمات یا صداهایی که در تلفظ آن‌ها مشکل دارید. به عنوان مثال، واژه‌هایی که با حروف صامت و مصوت خاصی شروع می‌شوند. می‌توانید صدای خود یا کودک را در حین لکنت ضبط کنید و در جلسه به پزشک ارائه دهید. این کار میتواند مؤثر باشد.
- چه زمانی لکنت زبان آغاز شده است. به عنوان مثال کودک چه زمانی اولین کلمات را به زبان آورد و شروع به گفتن جملات کرد. همچنین تلاش کنید به خاطر آورید که چه زمانی این لکنت را در خود یا کودک احساس کرده‌اید و در چه شرایطی این لکنت بدتر می‌شود. اگر فردی که لکنت دارد بزرگسال است، بهتر است روش‌های درمانی قبلی، مشکلات فعلی و اثرات لکنت بر زندگی اجتماعی خود را یادداشت کند تا در این باره با گفتار درمانگر صحبت کند.
- اطلاعات از وضعیت سلامتی؛ شامل مشکلات جسمی و ذهنی دیگر
- مصرف هرگونه دارو، ویتامین، داروی گیاهی یا دیگر مکمل‌هایی که معمولاً مصرف می‌کنید به همراه دوز مصرفی دارو.
- پرسش‌هایی که دوست دارید از پزشک یا گفتار درمانگر بپرسید را یادداشت کنید.
برخی از سؤالات متداول و مهمی که می‌توانید از گفتار درمانگر بپرسید شامل موارد زیر است:
- چه چیزی باعث ایجاد لکنت می‌شود؟
- چه آزمایش‌هایی برای تشخیص لازم است؟
- این وضعیت موقت است یا تا مدت طولانی ادامه دارد؟
- چه روش‌هایی برای درمان وجود دارد و شما کدام روش را پیشنهاد می‌کنید؟
- آیا روش جایگزینی برای درمان پیشنهادی شما وجود دارد؟
- آیا بروشور یا مطلب مناسبی برای مطالعه در این زمینه وجود دارد؟ چه سایت‌هایی در این زمینه کمک کننده است؟
در هر صورت برای پرسش سؤالات خود عجله نکنید و آرامش خود را حفظ کنید.
پزشک یا گفتار درمانگر هم احتمالاً سؤالاتی از شما خواهد پرسید. سعی کنید از قبل برای این پرسش‌ها آمادگی کافی داشته باشید تا زمان بیشتری را بتوانید به سؤالات خود اختصاص دهید. برخی از سؤالات متداول گفتار درمانگر شامل موارد زیر است:
- اولین بار چه زمانی متوجه لکنت خود یا کودکتان شدید؟
- آیا لکنت دائمی است و یا گاهی وجود دارد و گاهی از بین می‌رود؟
- آیا عاملی وجود دارد که لکنت شما یا فرزندتان را کمی برطرف کند؟
- آیا عاملی وجود دارد که لکنت شما یا فرزندتان را تشدید کند؟
- آیا کسی از افراد خانواده سابقه لکنت داشته است؟
- لکنت زبان چه تأثیری بر زندگی اجتماعی شما یا کودک شما گذاشته است؟
علل لکنت زبان
محققان همچنان به دنبال یافتن علت اصلی لکنت تکاملی هستند. به نظر می‌رسد مجموعه‌ای از عوامل در کنار هم این نوع لکنت را ایجاد می‌کند. به عنوان مثال:
- اختلال در مراکز کنترل حرکتی گفتار در مغز: برخی شواهد نشان داده است که ناهنجاری‌هایی در مرکز کنترل گفتار در مغز، مانند اختلال در هماهنگی میان زمان‌بندی، حس و حرکت، میتواند سبب لکنت تکاملی شود.
- ژنتیک: لکنت زبان در چند نفر از اعضای یک خانواده ممکن است دیده شود. به نظر می‌رسد لکنت زبان در نتیجه اختلالات موروثی (ژنتیکی) ایجاد شده باشد.
علل کم اهمیت‌تر لکنت زبان
علل اختلال روانی گفتار با علل لکنت تکاملی تفاوت دارد. سکته مغزی، آسیب جدی مغز یا دیگر مشکلات مغزی می‌توانند موجب آهسته شدن سرعت گفتار یا بوجود آمدن مکث‌های زیاد در حین صحبت کردن یا تکرار برخی اصوات شود. به این حالت، لکنت عصبی گفته می‌شود.
علاوه بر این، روانی گفتار با مشکلات عاطفی هم دچار اختلال می‌شود. ممکن است فردی که در حالت عادی لکنتی ندارد، هنگامی که عصبی شده یا تحت فشار است، دچار اختلال در روانی گفتار شود. چنین موقعیت‌هایی لکنت افراد را هم بیشتر می‌کند.
مشکلات گفتاری که بعد از ضربه‌های عاطفی ایجاد می‌شوند (لکنت عاطفی) چندان شایع نیستند و به لکنت تکاملی شباهت ندارند.
عوامل خطر لکنت زبان
مردان بیشتر از زنان به لکنت دچار می‌شوند. عواملی که خطر لکنت زبان را بیشتر می‌کنند شامل:
- تأخیر در تکامل کودکی. کودکانی که دچار تأخیر رشد یا دیگر مشکلات گفتاری هستند بیشتر دچار لکنت زبان می‌شوند.
- لکنت در اعضای خانواده. به نظر می‌رسد لکنت در میان اعضای خانواده موروثی است.
- اضطراب. نگرانی‌های خانواده، توقعات بیجای والدین و دیگر انواع فشارهای روانی میتواند باعث تشدید لکنت شود.
عوارض لکنت زبان
لکنت میتواند منجر به مشکلات زیر شود:
- دشواری در برقراری ارتباط با دیگران
- اضطراب پیدا کردن برای حرف زدن
- صحبت نکردن و پرهیز از قرار گرفتن در موقعیت‌هایی که نیازمند صحبت کردن است.
- از دست دادن روحیه مشارکت و موفقیت در فعالیت‌های اجتماعی، مدرسه یا شغلی
- مورد تمسخر و آزار قرار گرفتن
- کاهش عزت نفس
تشخیص لکنت زبان
تشخیص اختلال گفتاری و لکنت بر عهده افراد متخصص و آموزش یافته‌ای است که مشکلات زبانی و گفتاری کودکان و بزرگسالان را ارزیابی و درمان می‌کنند. به این افراد، آسیب شناس گفتار و زبان یا گفتار درمانگر گفته می‌شود. برای ارزیابی کودک یا فرد بالغ، گفتار درمانگر فرد را در موقعیت‌های مختلف بررسی می‌کند.
اگر شما والدین کودکی هستید که لکنت دارد، ممکن است موارد زیر از طرف گفتار درمانگر مطرح شود:
- پرسش از تاریخچه سلامت کودک مانند این که چه زمانی لکنت شروع شده است و چه زمانی لکنت تشدید می‌شود.
- پرسش درباره این که لکنت زبان چگونه زندگی کودک را تحت تأثیر قرار داده است، مانند رابطه کودک با دیگران و میزان مشارکت در فعالیت‌های کلاس مدرسه
- گفتار درمانگر با کودک صحبت می‌کند و ممکن است از او بخواهد با صدای بلند از روی متن بخواند تا تفاوت‌های خواندن و گفتار کودک را ارزیابی کند.
- بین غلط‌های رایج تلفظ برخی کلمات و حروف در کودکان و لکنت واقعی و طولانی مدت تمایز قائل می‌شود.
- عللی که منجر به تکلم غیر طبیعی می‌شوند، بررسی می‌کند مثل سندرم توره
در افراد بالغی که دچار لکنت هستند، موارد زیر توسط گفتار درمانگر مورد بررسی قرار می‌گیرد:
- درباره پیشینه سلامت فرد سؤال می‌کند، مثلاً این که چه زمانی لکنت آغاز شده است و در چه مواقعی تشدید می‌شود.
- بررسی عللی که میتواند منجر به لکنت زبان شود.
- پرسیدن درباره درمان‌های قبلی و نتیجه آن‌ها؛ این کار باعث می‌شود گفتار درمانگر بتواند مناسب‌ترین درمان را برای فرد مشخص کند.
- پرسیدن درباره این که لکنت چه اثراتی روی فرد گذاشته است.
- پرسش در رابطه با این که چگونه لکنت زبان روابط اجتماعی، ارائه در مدرسه، شغل و دیگر ابعاد زندگی فرد را تحت تأثیر قرار داده است و فرد چقدر از این بابت دچار اضطراب می‌شود.
درمان لکنت زبان
پس از ارزیابی جامع فرد مبتلا به لکنت، گفتار درمانگر مناسب‌ترین رویکرد درمانی را اتخاذ می‌کند. روش‌های مختلفی برای درمان لکنت در کودکان و افراد بالغ وجود دارد. به دلیل این که نیاز و شرایط افراد با یکدیگر فرق می‌کند، ممکن است پزشک یک روش درمانی یا ترکیبی از چند روش را برای درمان پیشنهاد کند. به عبارت دیگر روشی که برای یک بیمار مناسب است ممکن است در بیمار دیگر چندان مؤثر نباشد.
درمان ممکن است لکنت زبان را به طور کامل برطرف نکند، اما به فرد مهارت‌هایی را آموزش می‌دهد تا بتواند:
- روان‌تر صحبت کند.
- ارتباط اجتماعی مؤثرتری با دیگران داشته باشد.
- در فعالیت‌های اجتماعی مدرسه یا سر کار، مشارکت کافی داشته باشد.
برخی از روش‌های درمانی متداول برای لکنت زبان، شامل موارد زیر است:
- گفتار درمانی: این روش به شما یاد می‌دهد تا آهسته‌تر و با طمأنینه صحبت کنید تا بفهمید دقیقاً چه زمانی دچار لکنت می‌شوید. ممکن است در ابتدا، عامدانه بسیار کند صحبت کنید، اما به مرور زمان به الگوی گفتاری مناسب و طبیعی دست پیدا خواهید کرد.
- ابزارهای الکترونیکی: لوازم الکترونیکی مختلفی برای بهبود روانی گفتار وجود دارد. در زمینه انتخاب این ابزارها باید از گفتار درمانگر مشورت بگیرید.
- درمان شناختی-رفتاری: این شیوه روانکاوی به شما کمک می‌کند راه‌های تشخیص و تغییر نحوه فکر کردن خود را که باعث تشدید لکنت می‌شود یاد بگیرید. همچنین این روش درمانی، به کاهش اضطراب و نگرانی و کمبود عزت نفس ناشی از لکنت زبان می‌پردازد.
- تعاملات والدین و فرزند: برای درمان لکنت زبان کودکان در خانه، والدین می‌توانند از روش‌ها و تکنیک‌های تمرینی خاصی در منزل بهره ببرند. این نوع درمان نقش اساسی در کاهش لکنت کودکان دارد. باید در این زمینه از راهنمایی گفتار درمانگر برای انتخاب مناسب‌ترین رویکرد استفاده کنید.
داروی لکنت زبان
اگرچه داروهایی برای کمک به روند درمان لکنت زبان استفاده می‌شود، اما همچنان داروی خاصی برای درمان این مشکل تأیید نشده است.
حمایت‌های عاطفی و کنار آمدن با لکنت زبان
اگر شما والدین کودکی هستید که دچار لکنت شده است، نکات زیر ممکن است به شما کمک کند:
- با دقت به کودک خود گوش دهید. هنگامی که کودک شما در حال صحبت کردن است، ارتباط چشمی طبیعی و مناسبی با او برقرار کنید و بی‌توجهی نکنید.
- صبر کنید کودک کلمه‌ای که در تلاش برای تلفظ آن است، کامل بیان کند. هیچ‌گاه میان صحبت کودک نپرید و اجازه دهید افکار و جملاتش را کامل بیان کند.
- زمان مشخصی را برای صحبت کردن با کودک خود کنار بگذارید. این زمان باید به گونه‌ای باشد که چیزی حواس شما را از صحبت کردن با کودک پرت نکند. به عنوان مثال، زمان غذا خوردن فرصت بسیار مناسبی برای گفتگو است.
- با طمأنینه صحبت کنید و از عجله کردن بپرهیزید. اگر شما به آرامی صحبت کنید، کودک هم اغلب به تبعیت از شما همین کار را می‌کند. این کار به کاهش لکنت میتواند کمک کند.
- به نوبت صحبت کنید. همه اعضای خانواده را ترغیب کنید که شنونده‌های خوبی باشند و به نوبت شروع به حرف زدن کنند.
- آرامش خانه را حفظ کنید. تمام تلاش خود را بکنید که فضایی آرام و امن در خانه ایجاد کنید، به طوری که کودک احساس راحتی هنگام صحبت کردن داشته باشد.
- روی لکنت کودک متمرکز و حساس نشوید. سعی کنید در تعاملات روزمره نسبت به لکنت کودک حساسیت به خرج ندهید. کودک خود را در موقعیتی که تحت فشار و عجله برای صحبت کردن مقابل دیگران است، قرار ندهید.
- به جای سرزنش کردن، از کودک تعریف کنید. بهتر است کودک خود را به خاطر واضح صحبت کردن تحسین کنید تا این که به خاطر لکنت داشتن، مورد سرزنش قرار دهید. اگر می‌خواهید صحبت کودک خود را تصحیح کنید، این کار را با نرم‌ترین رفتار و با راه‌های مثبت انجام دهید.
- کودکتان را هر گونه که هست، بپذیرید. بروز واکنش‌های منفی یا سرزنش و تنبیه کودک راه مناسبی برای درمان لکنت نیست. این رفتارها میتواند احساس عدم امنیت و کمبود اعتماد به نفس را در کودک شما تشدید کند. حمایت و تشویق کردن روش بسیار مناسب‌تری است.
ارتباط با دیگر افراد
ارتباط پیدا کردن کودک و فرد بالغی که لکنت دارد با افراد دیگری که لکنت دارند، یا والدین این افراد با یکدیگر هم راهکار مناسبی برای بهبود لکنت است. انجمن‌های مختلفی وجود دارند که این گروه‌های حمایتی را ایجاد می‌کنند. این انجمن‌های حمایتی علاوه بر تشویق کردن افراد به حرف زدن، ممکن است نکات و راهکارهای مؤثری را ارائه دهند که تا پیش از این از ذهن فرد دور مانده است.
