احساس دوران سر حالتی است که اغلب ما تجربه کرده‌ایم. این وضعیت در صورت تداوم ممکن است بسیار آزار دهنده باشد. اما آیا درمورد علل احتمالی سرگیجه چیزی می‌دانید؟ سرگیجه وضعیتی حمله‌ای خوش خیم (BPPV) یکی از شایع‌ترین علل سرگیجه است. این عارضه باعث تکرار دوره‌های کوتاه سرگیجه خفیف تا شدید میشود. علت بروز سرگیجه وضعیتی خوش خیم به تغییراتی که در وضعیت سر فرد ایجاد میشود، مربوط است و ممکن است با بالا پایین کردن سر خود، دراز کشیدن، یا هنگام جا به جا شدن یا نشستن در تخت خواب احساس شود. سرگیجه وضعیتی خوش خیم بیماری حدی تلقی نمی‌شود اما احتمال سقوط فرد و آسیب به فرد افزایش می‌یابد. در این مقاله به بررسی بیشتر این عارضه و روش‌های درمان آن خواهیم پرداخت.
علائم سرگیجه وضعیتی خوش خیم
از جمله علائم و نشانه‌های سرگیجه وضعیتی حمله‌ای خوش خیم می‌توان به موراد زیر اشاره کرد:
- سبکی سر
- احساس حرکت محیط اطراف (ورتیگو)
- از دست دادن تعادل یا مشکل در حفظ تعادل
- حالت تهوع
- استفراغ
علائم و نشانه های بیماری BPPV ممکن است کمتر از یک دقیقه، به صورت دوره‌ای خود به خود رفع شده و دوباره ایجاد شود. همچنین احتمال عود دوباره بیماری نیز وجد دارد.
فعالیت‌هایی که باعث ظهور علائم و نشانه های سرگیجه وضعیتی خوش خیم می‌شوند ممکن است از فردی به فرد دیگر متفاوت باشند، اما تقریباً همواره با تغییر وضعیت سر فرد تکرار می‌شوند. برخی از افراد نیز هنگام ایستادن یا راه رفتن قادر به حفظ تعادل خود نخواهند بود.
حرکات غیر طبیعی ریتمیک چشم (نیستاگموس) معمولاً همراه با سایر علائم سرگیجه موقعیتی خوش خیم بروز می‌یابد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
به طور کلی، در صورت تجربه هرگونه سبکی سر یا سرگیجه مکرر، ناگهانی، شدید یا طولانی مدت و غیر قابل توضیح به پزشک مراجعه کنید.
چه زمانی باید به دنبال مراقبت‌های اورژانسی بود
اگرچه سرگیجه معمولاً نشان دهنده بیماری خطرناک دیگر نیست اما، اگر همراه با سرگیجه یکی از موراد زیر را تجربه کردید، سریعاً به پزشک مراجعه کنید:
- سردرد شدید یا سردردی به خصوصیات متفاوت و جدید
- تب
- از دست دادن بینایی یا دو بینی
- از دست دادن شنوایی
- مشکل در صحبت کردن
- ضعف در پاها یا بازوها
- از دست دادن هوشیاری
- افتادن یا مشکل در راه رفتن
- بی حسی یا سوزن سوزن شدن
علائم و نشانه‌های ذکر شده در بالا ممکن است وجود یک مشکل جدی دیگر را نشان دهند.
علت سرگیجه وضعیتی خوش خیم
بیماری BPPV اغلب علت مشخصی ندارد که به این حالت BPPV ایدیوپاتیک گفته میشود.
علت دیگر مربوط به با ضربات جزئی تا شدیدی است که به سر فرد وارد میشود. علل کمتر بیماری بی پی پی وی مربوط به اختلالات گوش داخلی فرد، آسیب‌های حین عمل جراحی گوش یا به پشت داز کش بوده به مدت طولانی مانند صندلی دندان پزشک است.بیماری BPPV همچنین ممکن است مربوط به میگرن باشد.
نقش اختلالات مربوط به گوش
در گوش داخلی اندام کوچکی به نام لابیرنت دهلیزی وجود دارد که از سه ساختار حلقوی به نام کانال‌های نیم دایره‌ای است که حاوی مایع و سنسورهای کوچک مو مانند هستند که چرخش سر فرد را ارزیابی می‌کنند.
سرگیجه وضعیتی حمله‌ای خوش خیم زمانی ایجاد میشود که بلورهای کربنات کلسیم، که اتوکونیا یا اتولیت نیز نامیده می‌شوند، در درون مجاری نیم دایره به دام می‌افتند. اتوکونیا بخشی از ساختار طبیعی اوتریکول اندام دهلیزی است که در کنار کانال‌های نیم دایره‌ای قرار می‌گیرد.
در اوتریکول، ممکن است اتوکونیا به دلیل صدمه، عفونت یا سن از جای خود کنده شوند. اوتوکونیاها در اوتریکول به طور کامل و طبیعی حل می‌شوند. اما اتوکونیاهای کانال‌های نیم دایره‌ای این امکان را ندارند. با تغییر وضعیت سر شخص، اوتوكونیا شروع به چرخیدن كرده و گیرنده‌های کوچک مژگانی درون كانال‌های نیم دایره‌ای راتحریک می‌کنند. این مژه‌ها وظیفه انتقال اطلاعات تعادلی فرد را به مغز بر عهده دارند.
حرکاتی که می‌توانند آغاز گر یک دوره BPPV باشند، عبارتند از:
- چرخیدن یا نشستن در تخت خواب.
- خم کردن سر به جلو برای نگاه کردن
- عقب بردن سر
در بیشتر افراد، BPPV تنها یکی از گوش‌های فرد را تنها تحت تأثیر قرار می‌دهد، اما درگیری هر دو گوش نیز محتمل است.
نحوه تشخیص سرگیجه وضعیتی حمله‌ای خوش خیم
مراحل تعیین طرف آسیب دیده:
- بیمار بر روی تخت به صورتی که اگر دراز بکشد سرش کمی از انتهای تخت آویزان شود، می‌نشیند.
- سر بیمار را به سرعت به سمت راست چرخانده و بر روی تخت دراز کش قرار می‌دهیم.
- ۱ دقیقه صبر می‌کنیم.
- اگر بیمار احساس سرگیجه داشت، گوش راست آسیب دیده است.
- در صورت عدم احساس سرگیجه، بیمار می‌نشیند.
- ۱ دقیقه صبر می‌کنیم.
- سر را به سمت چپ چرخانده و سریعاً او را به حالت دراز کش برمی‌گردانیم.
- ۱ دقیقه صبر می‌کنیم.
- اگر فرد احساس سرگیجه داشت، گوش چپ آسیب دیده است.
عوامل خطر
سرگیجه وضعیتی حمله‌ای خوش خیم اغلب در افراد ۵۰ سال و بالاتر اتفاق می‌افتد اما بروز آن در هر سنی ممکن است. همچنین در در زنان شایع‌تر از مردان است. آسیب دیدن سر یا هر نوع اختلال دیگر در اندام تعادلی گوش ممکن است فرد را مستعد ابتلا به بیماری BPPV کند.
عوارض سرگیجه وضعیتی خوش خویم
اگرچه سرگیجه وضعیتی حمله‌ای خوش خیم اذیت کننده است اما بندرت عوارضی را در پی دارد. بیماری بی پی پی وی می‌تواند فرد را نا متعادل کرده و او را در معرض خطر سقوط و افتادن قرار دهد.
تشخیص سرگیجه وضعیتی خوش خیم
پزشک برای تشخیص علت سرگیجه بیمار یک سری تست‌هایی را انجام خواهد داد. در طی معاینه جسمی، پزشک به احتمال زیاد به دنبال موارد زیر خواهد بود:
- علائم و نشانه‌های سرگیجه که با حرکات چشم یا سر تشدید شده و کمتر از یک دقیقه کاهش می‌یابد
- سبکی سر همراه با بروز حرکات مخصوص چشمی که هنگام دراز کشیدن به پشت و حرکت دادن سر فرد به یک طرف ایجاد میشود
- حرکات غیر ارادی چشم از یک طرف به طرف دیگر (نیستاگموس)
- عدم توانایی در کنترل حرکات چشمی
اگر تعیین علت علائم و نشانه‌های مشکل باشد، پزشک ممکن است انجام آزمایش‌های بیشتر را درخواست کند؛ از جمله:
- الكترونیستاگموگرافی (ENG) یا ویدئونیستاگموگرافی (VNG). هدف از این آزمایشات، تشخیص حرکت غیر طبیعی چشم است. در ENG با استفاده از الکترود و در VNG با استفاده از دوربین‌های کوچک می‌توان با حرکات غیر ارادی چشم را زمانی که سر فرد در حالت‌های مختلف قرار می‌گیرد یا اندام‌های تعادلی او توسط آب یا هوا تحریک میشود، اندازه گیری شود. از نتایج این تست برای تشخیص علت سرگیجه و ارتباط احتمالی آن با بیماری‌های گوش داخلی استفاده میشود.
- تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI). در این تست با استفاده از یک میدان مغناطیسی و امواج رادیویی تصاویر مقطعی از سر و بدن ایجاد میشود. پزشک می‌تواند با بررسی این تصاویر، طیف وسیعی از بیماری‌ها را شناسایی کند. MRI ممکن است برای رد سایر علل احتمالی سرگیجه انجام شود.
درمان سرگیجه وضعیتی خوش خیم
سرگیجه وضعیتی خوش خیم ممکن است طی چند هفته یا چند ماه خود به خود از بین برود. اما، برای تسکین زودتر BPPV، پزشک، شنوایی سنج یا فیزیوتراپ ممکن است با انجام یک سری حرکات معروف به مانور جایگزینی کانالیت شرایط فرد را درمان کنند.
مانور جایگزینی کانالیت
مانور جایگزینی کانالیت شامل چندین مانور ساده و آهسته است. هدف این حرکات، انتقال ذرات موجود در کانال‌های نیم دایره‌ای حاوی مایعات به داخل فضای کیسه مانند یعنی دهیلزها است. دهلیز گوشی محل قرار گیری اوتولیت‌ها بوده و بدون ایجاد مشکل در آن باز جذب می‌شوند. این روش معمولاً بعد از یک یا دو بار انجام، موثر خواهد بود.
موفقیت این روش درمانی حدود ۸۰ تا ۹۰ درصد است و در صورت ادامه علائم ممکن است به تکرار تمرینات بیشتر یا انجام مجدد مانور نیاز باشد.
پزشک احتمالاً به بیمار نحوه انجام مانور جایگزینی کانالیت را آموزش خواهد داد تا در صورت لزوم خودش بتواند در خانه آن را تکرار کند.
دستور مرحله به مرحله:
هر یک از پوزیشن‌هایی که در ادامه گفته می‌شوند، باید به مدت یک تا دو دقیقه انجام شوند.
مرحله ۱: سر خود را به سمت گوش آسیب دیده بچرخانید.
مرحله ۲: به سرعت به پشت دراز کشیده و صبر کنید.
مرحله ۳: سر خود را بر روی تخت نگه داشته و به طرف گوش سالم بچرخانید. صبر کنید.
مرحله ۴: کاملاً به سمت گوش سالم خود بچرخید؛ به طوری که بینی شما به سمت زمین باشد.
مرحله ۵: بنشینید و چانه خود را در امتداد شانه خود محکم نگه دارید. صبر کنید. پس از پایان باید در کنار تخت خود بنشینید؛ به صورتی که پاهای شما کف زمین را لمس کنند.
مرحله ششم: دستورالعمل های بعد از انجام این حرکات را دنبال کنید.
روش جراحی
در شرایط بسیار نادر که مانور جایگزینی کانالیت مؤثر نباشد، پزشک ممکن است انجام عمل جراحی را توصیه نماید. در عمل جراحی با ساتفاده از پلاک استخوانی قسمتی از گوش داخلی که باعث سرگیجه میشود، مسدود میشود. این پلاک مانع از آن میشود که مجاری نیم دایره گوش قدرت پاسخ گویی به حرکات ذرات یا به طور کلی حرکات سر را نداشته باشد. میزان موفقیت این جراحی تقریباً ۹۰ درصد است.
سبک زندگی و درمان درمان خانگی سرگیجه وضعیتی خوش خیم
اگر احساس سرگیجه‌ای دارید که حدس می‌رنید مرتبط با سرگیجه موقعیتی حمله‌ای خوش خیم است، رعایت نکات زیر حائز اهمیت است:
- احتمال از دست دادن تعادل خود را در نظر داشته باشید زیرا می‌تواند منجر به آسیب جدی شود.
- زمانی که احساس سرگیجه داشتید، بلافاصله بنشینید.
- اگر شب هنگام از خواب بلند می‌شوید، چراغ‌های را روشن کنید.
- اگر در معرض خطر افتادن و سقوط هستید از عصا استفاده کنید.
- برای مدیریت علائم خود با پزشک خود همکاری نزدیکی داشته باشید.
احتمال عود بیماری BPPV حتی بعد از درمان موفقیت آمیز نیز وجود دارد. خوشبختانه، اگرچه درمان قطعی وجود ندارد اما انجام فیزیوتراپی و درمان‌های خانگی می‌تواند شرایط بیماری را کنترل کند.
آمادگی برای قرار ملاقات با پزشک
در صورت بروز علائم مربوط به بیماری BPPV به پزشک خود مراجعه کنید. بعد از معاینه اولیه، پزشک ممکن است شما را به متخصص گوش و حلق و بینی (ENT) یا متخصص مغز و اعصاب (نورولوژیست) ارجاع دهد.
در ادامه به برخی از اطلاعات دیگری که به شما برای آمادگی قرار ویزیت کمک می‌کند، ذکر خواهد شد.
شما چه کاری می‌توانید انجام دهید
- علائم خود را یادداشت کنید. از جمله زمان شروع علائم، تکرار آن‌ها در روز.
- آسیب‌های اخیر وارد شده به سر را ذکر کنید. حتی تصادفات جزئی و یا جراحات سطحی.
- لیستی از اطلاعات اصلی پزشکی خود تهیه کنید. از جمله بیماری‌های دیگری که در حال حاضر تحت درمان آن هستید و نام سایر داروها، ویتامین‌ها و مکمل‌های مصرفی.
- سوالات خود رو برای پرسیدن از دکتر یادداشت کنید. لیستی از سوالات خود را تهیه کنید تا بتوانیند از وقت قرار خود نهایت استفاده را داشته باشید.
سوالاتی که در ملاقات اولیه با پزشک مطرح میشود عبارتند از:
- علت احتمالی علائم من چیست؟
- انجام چه تست‌هایی را پیشنهاد می‌کنید؟
- اگر این آزمایشات علت علائم من را مشخص نکنند، لازم است تا چه آزمایش‌های دیگری انجام دهم؟
- آیا تا زمانی که منتظر جواب آزمایش هستم، باید کار انجام دهم؟
- آیا باید توسط متخصص دیگری ویزیت شوم؟
از جمله سوالاتی که باید از پزشک متخصص بپرسید، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- چه روش‌های درمانی باعث بهبود شرایط من خواهند شد؟
- چه زمانی بعد از آغاز درمان علائم من بهبود خواهد یافت؟
- اگر اولین روش درمانی مؤثر واقع نشود، انجام چه کارهایی را توصیه می‌کنید؟
- آیا من کاندید عمل جراحی هستم؟ چرا و چرا نه؟
- چه اقدامات خودمراقبتی می‌تواند در مدیریت شرایط من کمک کننده باشد؟
- آیا باید فعالیت‌های خود را محدود کنم؟ تا چه زمانی این محدودیت باید ادامه داشته باشد؟
- آیا امکان عود مجدد این بیماری وجود دارد؟
- این بیماری دیگری نیز دارم (نام بردن بیماری). چگونه می‌توانم هر دو را به خوبی مدیریت کنم؟
- برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد بیماری بی پی پی وی چه منابعی و چخ وب سایت‌هایی را پیشنهاد می‌کنید؟
چه انتظاری از پزشک می‌رود
پزشک ممکن است سؤالاتی را مانند موارد زیر از شما بپرسد:
- علائم شما چیست و چه زمانی متوجه این علائم شدید؟
- آیا علائم شما خود به خود رفع شده و دوباره بروز می‌یابند؟ هر چند وقت یک بار این اتفاق می‌افتد؟
- علائم شما تا چه مدت ادامه دارد؟
- آیا کورد خاصی یا حرکت مخصوصی باعث تشدید علائم شما میشود؟
- آیا علائم مشکلات بینایی را نیز دارید؟
- آیا حالت تهوع یا استفراغ نیز تجربه کرده‌اید؟
- آیا سردرد نیز دارید؟
- آیا شنوایی خود را از دست داده‌اید؟
- آیا تحت درمان بیماری دیگری هستید؟
منابع
my.clevelandclinic و mayoclinic
