هپاتیت سمی به التهاب کبد در واکنش به برخی از مواد سمی که در معرض آن قرار میگیرد، گفته میشود. هپاتیت سمی میتواند در اثر الکل، مواد شیمیایی، داروها یا مکمل‌های غذایی ایجاد شود. در بعضی موارد، هپاتیت سمی در طی چند ساعت تا چند روز پس از قرار گرفتن در معرض سموم شروع به پیشرفت میکند اما در موارد دیگر ممکن است فرد ماه‌ها قبل از بروز علائم و نشانه‌ها به طور مکرر در معرض این مواد قرار گرفته باشد.
علائم هپاتیت سمی اغلب پس از دوری از مواد سمی از بین می‌رود. اما گاهی اوقات به طور دائم به کبد شما آسیب می‌رساند و منجر به آسیب برگشت ناپذیر بافت کبد (سیروز) و در برخی موارد نارسایی کبد میشود که میتواند تهدیدکننده حیات فرد باشد.
علائم
اشکال خفیف هپاتیت سمی اغلب هیچ علامتی ایجاد نمی‌کنند و فقط با آزمایش خون تشخیص داده میشود. علائم بروز یافته هپاتیت سمی، ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- زرد شدن پوست و سفیدی چشم (زردی)
- خارش
- درد شکم در قسمت فوقانی-راست شکم
- خستگی
- از دست دادن اشتها
- تهوع و استفراغ
- راش
- تب
- کاهش وزن
- ادرار تیره به رنگ چای
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در صورت بروز هرگونه علائم نگران کننده‌ای، فوراً به پزشک مراجعه کنید. مصرف بیش از حد برخی از داروها مانند استامینوفن هم میتواند منجر به نارسایی کبد شود. اگر حدس میزنید یک فرد بالغ یا کودک، بیش از حد استامینوفن مصرف کرده است، حتما به اورژانس مراجعه کنید.
علائم و نشانه های مصرف بیش از حد استامینوفن شامل موارد زیر است:
- از دست دادن اشتها
- تهوع و استفراغ
- درد در ناحیه فوقانی شکم
- کما
علل
هپاتیت سمی به التهاب ناشی از قرار گرفتن کبد در معرض مواد سمی گفته میشود. هپاتیت سمی همچنین میتواند ناشی از مصرف بیش از حد از داروهای بدون نسخه یا داروهای نسخه‌دار نیز باشد. کبد به طور معمول اکثر داروها و مواد شیمیایی را از جریان خون حذف و تصفیه میکند. تجزیه‌‌ی سموم باعث ایجاد فرآورده‌های جانبی میشود که می تواند به کبد آسیب برساند. اگرچه کبد از ظرفیت بسیار خوبی برای ترمیم برخوردار است، اما قرار گرفتن در معرض مداوم مواد سمی میتواند صدمات جدی و گاه برگشت ناپذیر ایجاد کند.
هپاتیت سمی میتواند ناشی از موارد زیر باشد:
الکل: مصرف زیاد الکل در طی سال‌های طولانی میتواند منجر به هپاتیت الکلی شود که نوعی التهاب در کبد است که باعث نارسایی کبد میشود.
داروهای مسکن: داروهای ضد درد مانند استامینوفن، آسپرین، ایبوپروفن و ناپروکسن نیز می‌توانند به کبد شما آسیب وارد کنند، به خصوص اگر به طور مکرر مصرف شوند یا با الکل ترکیب شود.
داروهای تجویزی: برخی از داروهایی که باعث آسیب جدی کبدی می‌شوند عبارتند از؛ داروهای استاتین مورد استفاده در درمان کلسترول بالا، داروی ترکیبی آموکسی سیلین کلاوولانات، فنیتوئین، آزاتیوپرین (آزازان، ایموران)، نیاسین، کتوکونازول، برخی ضد ویروس‌ها و استروئیدهای آنابولیک.
گیاهان و مکمل ها: بعضی از گیاهانی که برای کبد خطرناک قلمداد می‌شوند شامل آلوئه ورا، کوهوش سیاه، کاسکارا، چاپارال، کامفری، کاوا و افدره است.
گیاهان مشابه بسیاری نیز وجود دارد. در کودکان نیز در صورت اشتباه گرفتن مکمل‌های ویتامینی به جای آب نبات و مصرف دوز زیاد، رخداد آسیب کبدی محتمل است.
مواد شیمیایی صنعتی: برخی از مواد شیمیایی که متناسب با شغلتان در معرض آن هستید، میتواند باعث آسیب کبدی شود. مواد شیمیایی رایج که باعث آسیب کبدی می‌شوند شامل ماده تمیزکننده کربن تتراکلراید خشک، ماده ای به نام وینیل کلرید(که برای ساخت پلاستیک استفاده می شود)، پاراکوات ضد علف کش و گروهی از مواد شیمیایی صنعتی به نام پلی فنل کلرید بیفنیل است.
عوامل خطر
عواملی که ممکن است خطر ابتلا به هپاتیت سمی را افزایش دهند عبارتند از:
- مصرف داروهای مسکن بدون نسخه یا داروهای تجویزی خاص. مصرف داروها یا مسکن‌های بدون نسخه که خطر آسیب کبدی را به دنبال دارند، خطر ابتلا به هپاتیت سمی را نیز افزایش می‌دهند. این امر در مورد مصرف همزمان چندین دارو یا مصرف بیش از حد داروها شدیدتر است.
- ابتلا به بیماری کبد. ابتلا به یک بیماری جدی کبدی مانند سیروز یا بیماری کبد چرب غیر الکلی، فرد را نسبت به اثرات سموم حساس تر میکند.
- ابتلا به هپاتیت. ابتلا به عفونت مزمن ویروس هپاتیت (هپاتیت B، هپاتیت C یا هریک از ویروس‌های هپاتیت نادر دیگر که ممکن است در بدن وجود داشته باشد) کبد را آسیب پذیرتر کند.
- سالخوردگی. با افزایش سن، کبد مواد مضر را آهسته تر تجزیه میکند. این بدان معنی است که سموم و فرآورده‌های جانبی به مدت طولانی‌تری در بدن باقی خواهند یافت.
- نوشیدن الکل. نوشیدن الکل همزمان با مصرف دارو یا برخی مکمل‌های گیاهی خاص، خطر سمیت را افزایش می دهد.
- جنسیت زن. به نظر میرسد بدن زنان در دفع و متابولیزه کردن سموم خاص آهسته تر از مردان عمل میکند و کبد آنها برای مدت طولانی‌تری در معرض مواد مضر با غلظت خونی بالا قرار میگیرد. این امر خطر ابتلا به هپاتیت سمی را افزایش می‌دهد.
- داشتن برخی جهش‌های ژنتیکی. وقوع جهش‌های ژنتیکی خاص بر تولید و عملکرد آنزیم‌های کبدی موثر در تجزیه سموم، ممکن است فرد را نسبت به هپاتیت سمی مستعدتر کند.
- کار با سموم صنعتی. کار با برخی مواد شیمیایی صنعتی، فرد را در معرض ابتلا به هپاتیت سمی قرار می دهد.
عوارض
التهاب ناشی از هپاتیت سمی میتواند منجر به آسیب کبد و زخم شود. با گذشت زمان، این جای زخم یا همان سیروز، عملکرد کبد را مختل میکند. سیروز درنهایت منجر به نارسایی کبدی میشود. تنها درمان نارسایی مزمن کبدی جایگزینی کبد فرد بیمار با یک کبد سالم از فرد اهدا کننده (پیوند کبد) است.
پیشگیری
از آنجا که چگونگی واکنش افراد به یک داروی خاص اغلب از پیش قابل تشخیص نیست، همیشه نمیتوان به طور موفق از هپاتیت سمی جلوگیری کرد. اما میتوان خطر ابتلا به مشکلات کبدی را کاهش داد:
- مصرف داروها را محدود کنید. داروهای تجویز شده و بدون نسخه را فقط در موارد ضروری مصرف کنید. درمورد شرایط موجود برای عدم مصرف داروها در مشکلات رایجی مانند فشار خون بالا، کلسترول بالا و درد آرتریت تحقیق کنید.
- داروها را فقط مطابق دستورالعمل مصرف کنید. دستورالعمل‌های موجود برای هر دارویی که مصرف میکنید را دقبق دنبال کنید. حتی اگر به نظر میرسد که در علائم هیچ بهبودی حاصل نشده است، از مقدار تجویزشده تجاوز نکنید. از آنجا که اثرات تسکین دهنده‌ها و ضددردها بعد از مدتی از مصرف، تدریجا کاهش میابد، مصرف زیاد آن نیز رایج است.
- در مورد گیاهان دارویی و مکمل ها محتاط باشید. فرض اینکه یک محصول طبیعی به بدن آسیبی نمیرساند کاملا غلط است. قبل از مصرف گیاهان دارویی و مکمل ها، در مورد فواید و خطرات آن حتما با پزشک خود صحبت کنید.
- الکل و داروها را همزمان مصرف نکنید. ترکیب الکل و داروها خطرناک است. اگر استامینوفن مصرف میکنید، از مصرف الکل خودداری کنید. با پزشک یا داروساز خود در مورد تعامل بین الکل و سایر داروهای بدون نسخه و تجویز شده مشورت کنید.
- در مورد مواد شیمیایی احتیاط کنید. اگر با مواد شیمیایی خطرناک کار می کنید یا از آنها استفاده میکنید، تمام اقدامات احتیاطی لازم را انجام دهید تا خود را از قرار گرفتن در معرض این مواد محافظت کنید. اگر با یک ماده مضر ارتباط داشته‌اید، دستورالعمل‌های مربوط به محل کار خود را دنبال کنید و یا با اورژانس تماس بگیرید.
- داروها و مواد شیمیایی را از دسترس کودکان دور نگه دارید. تمام داروها و مکمل‌های ویتامینی را در ظروف غیرقابل دسترس کودک نگه دارید تا نتوانند آنها را ببلعند.
تشخیص
آزمایشات و روش‌های مورد استفاده برای تشخیص هپاتیت سمی عبارتند از:
- معاینه فیزیکی. پزشک فرد را معاینه کرده و سوابق پزشکی وی را بررسی خواهد کرد. حین مراجعه به پزشک حتماً تمام داروها و گیاهان دارویی مصرفی خود را در ظرف مخصوص‌شان به همراه داشته باشید. اگر با مواد شیمیایی صنعتی کار میکنید یا در معرض آفت کش‌ها، علف کش‌ها یا سایر سموم محیطی قرار گرفته‌اید، به پزشک خود اطلاع دهید.
- آزمایش خون. پزشک ممکن است برای بررسی سطح آنزیم‌های کبدی درخواست آزمایش خون بدهد. این سطح آنزیمی میتواند نشان دهد که عملکرد کبد شما چگونه است.
- تست‌های تصویربرداری. پزشک برای مطالعه روی تصویری از کبد ممکن است از سونوگرافی، توموگرافی کامپیوتری (CT) یا تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی (MRI) استفاده کند. سایر روش‌های تصویربرداری شامل الاستوگرافی مغناطیسی و الاستوگرافی گذرا می‌باشد.
- بیوپسی کبد. بیوپسی کبد میتواند به تأیید تشخیص هپاتیت سمی و به حذف سایر دلایل کمک کند. در طی بیوپسی کبد، از یک سوزن برای استخراج یک نمونه کوچک بافتی از کبد استفاده شده و در ادامه نمونه زیر میکروسکوپ بررسی میشود.
درمان
پزشکان در قدم اول به دنبال تعیین علت آسیب کبدی هستند. بعضی اوقات عاملی که باعث ایجاد علائم شده، کاملا مشخص است. اما در موارد دیگر جست و جوی بیشتری برای تشخیص علت لازم است. در اغلب موارد، دوری از سمومی که منجر به التهاب کبدی شده‌اند، باعث کاهش علائم خواهد شد.
درمان‌های احتمالی هپاتیت سمی شامل موارد زیر است:
- مراقبت های حمایتی: افرادی که دچار علائم شدید می‌شوند، احتمالاً در بیمارستان تحت مراقبت‌هایی قرار بگیرند. از جمله این مراقبت‌ها شامل تزریق مایعات داخل وریدی و دارو برای تسکین حالت تهوع و استفراغ است. پزشک نیز آسیب کبدیفرد را تحت نظارت خواهد داشت.
- دارو برای کنترل آسیب کبدی ناشی از استامینوفن. اگر آسیب کبدی شما در اثر مصرف بیش از حد استامینوفن ایجاد شده باشد، بلافاصله یک ماده شیمیایی به نام استیل سیستئین مصرف کنید.. هرچه زودتر این دارو تجویز شود احتمال محدود کردن آسیب کبدی بیشتر میشود. اگر در مدت کمتر از ۱۶ ساعت از مصرف بیش از حد استامینوفن تجویز شود، مؤثر است.
- مراقبت‌های اورژانسی برای افرادی که بیش از حد از داروی سمی استفاده کرده‌اند، مراقبت های اورژانس ضروری است. افرادی که مصرف بیش از حد داروهای خاص به غیر از استامینوفن را داشته اند، باید از درمان‌های لازم برای از دفع داروهای متخلف از بدن یا کاهش اثر سمی آن استفاده کنند.
- پیوند کبد. هنگامی که عملکرد کبد به شدت افت میکند، پیوند کبد تنها گزینه برای بیماران خواهد بود. پیوند کبد شامل جراحی برای خارج کردن کبد بیمار و جایگزینی آن با کبد سالم از یک اهدا کننده است. بیشتر کبدهای مورد استفاده در پیوندهای کبدی از اهدا کنندگان متوفی دریافت می‌شوند. در بعضی موارد هم میتواند از اهدا کنندگان زنده‌ای باشد که صرفا بخشی از کبد خود را اهدا می‌کنند.
آماده شدن برای قرار ملاقات با پزشک
در صورت بروز علائم نگران کننده، به پزشک خانواده یا پزشک عمومی مراجعه کنید. اگر او تشخیص دهد که مشکل کبدی مانند هپاتیت سمی وجود دارد، به احتمال زیاد به یک متخصص کبد ارجاع خواهد داد. از آنجا که مدت قرار ملاقات می تواند کوتاه باشد، بهتر است که است که پیش از ملاقات آماده باشید.
در اینجا اطلاعاتی ارائه میشود که به شما کمک میکند تا آماده شوید و بدانید که باید از پزشک چه انتظاری داشته باشید.
آنچه که میتوانید انجام دهید
- از محدودیت های قبل از قرار ملاقات آگاه باشید.
- در زمان ملاقات، حتماً سؤال کنید که آیا کاری وجود دارد که باید انجام دهید مانند محدود کردن رژیم غذایی .
- علائمی را که تجربه می کنید بنویسید، حتی مواردی که به نظر میرسد به قرار ملاقات شما ارتباطی نداشته باشد.
- اطلاعات شخصی اصلی، از جمله فشارهای اساسی یا تغییرات اخیر زندگی را بنویسید.
- لیستی از تمام داروها، ویتامین‌ها یا مکمل‌هایی که مصرف میکنید تهیه کنید.
- یکی از اعضای خانواده یا دوستان خود را همراه داشته باشید زیرا گاهی اوقات یادآوری تمام اطلاعات در هنگام قرار ملاقات میتواند دشوار باشد.
- سوالاتتان را برای پرسیدن از دکتر بنویسید.
در مورد هپاتیت سمی، برخی از سؤالات اساسی که باید از پزشک خود بپرسید عبارتند از:
- چه عاملی باعث ایجاد علائم یا وضعیت من شده است؟
- آیا علل احتمالی دیگری برای علائم یا وضعیت من وجود دارد؟
- آیا داروهایی که مصرف میکنم می تواند علت آسیب به کبد من باشد؟
- آیا کبد من آسیب دیده است؟
- به چه نوع تست هایی نیاز دارم؟
- آیا وضعیت من موقتی است یا مزمن؟
- بهترین دوره جراحی چیست؟
- گزینه‌های اصلی درمانی که شما پیشنهاد میکنید، چیست؟
- شرایط سلامتی دیگری دارم. آیا این شرایط یا درمان آنها بر نتیجه هپاتیت سمی تأثیر خواهد گذاشت؟
- چگونه می توانم به بهترین وجه آنها را مدیریت کنم؟
- آیا محدودیتی وجود دارد که باید دنبال کنم؟
- آیا باید به یک متخصص مراجعه کنم؟
- هزینه درمانی چه قدر است و آیا بیمه من آن را تأمین خواهد کرد؟
- آیا داروی جایگزینی برای دارویی که برای من تجویز می کنید وجود دارد؟
- آیا بروشور یا مواد چاپی دیگری وجود دارد که بتوانم به عنوان اطلاعات بیشتر با خود ببرم؟
- چه وب سایتهایی را پیشنهاد می کنید؟
چه انتظاراتی باید از پزشک داشته باشید
پزشک شما احتمالاً تعدادی سؤال از شما خواهد پرسید. آماده بودن برای پاسخگویی به آنها، زمان بیشتری را برای سایر مواردی که می خواهید به آنها بپردازید، غراهم خواهد کرد. پزشک ممکن است بپرسد:
- از چه زمانی شروع به تجربه علائم کردید؟
- آیا علائم شما مداوم بوده یا گاه به گاه؟
- علائم شما چقدر شدید است؟
- چیزی وجود دارد که به نظر میرسد علائم شما را بهبود می بخشد؟
- چه چیزی علائم شما را بدتر میکند؟
- چه داروهای بدون نسخه و بدون نسخه مصرف می کنید و آیا اخیراً داروهای جدیدی شروع کرده اید؟
- آیا استامینوفن مصرف می کنید؟
- آیا مکمل های گیاهی یا غذایی مصرف می کنید؟
- چه مقدار الکل می نوشید و چند بار؟
- آیا شما متوجه زرد شدن در سفیدی چشمان خود شده اید؟
- آیا رنگ ادرار تان تیره تر به نظر می رسد؟
- آیا کسی در خانواده شما سابقه بیماری کبد را دارد؟
