پرتودرمانی تحت هدایت تصویر (IGRT) استفاده از تصویربرداری در طی پرتودرمانی برای افزایش دقت و صحت انجام درمان است. از IGRT برای معالجه تومورها در مناطقی از بدن که حرکت می‌کنند مانند ریه‌ها استفاده می‌شود. دستگاه های پرتودرمانی مجهز به فناوری تصویربرداری هستند تا به پزشک اجازه دهند قبل و حین درمان تومور را تصویربرداری کند. با مقایسه این تصاویر با تصاویر مرجع گرفته شده در حین تصویربرداری، ممکن است موقعیت بیمار و یا پرتوهای تابش برای تنظیم دقیق تر دوز تابش به تومور تنظیم شود. برای کمک به هم ترازی و هدف قرار دادن تجهیزات اشعه، در برخی روش‌های پرتودرمانی تحت هدایت تصویر ممکن است از مارکرهای فدوسیال، سونوگرافی، MRI، تصاویر اشعه ایکس از ساختار استخوان، سی تی اسکن، نقشه برداری سه بعدی سطح بدن، ترانسپوندرهای الکترومغناطیسی یا خال کوبی های جوهر رنگی روی پوست استفاده شود.
پرتودرمانی با هدایت تصویر چیست و چگونه انجام می‌شود؟
رادیوتراپی تحت هدایت تصویر (IGRT) استفاده از تصویربرداری مکرر در طی دوره پرتودرمانی به منظور بهبود دقت و صحت انجام پرتودرمانی است.
در IGRT، ماشین‌هایی که پرتو راساطع می‌کنند، مانند شتاب دهنده خطی (برای اشعه ایکس یا فوتون) یا سیکلوترون / سنکروترون (برای پروتون)، به فناوری تصویربرداری ویژه‌ای مجهز هستند که به پزشک اجازه می‌دهد تومور را بلافاصله قبل یا حتی در طول رادیوتراپی تصویربرداری کند، در حالی که بیمار روی میز درمان قرار دارد. با استفاده از نرم افزار تخصصی رایانه ای، این تصاویر با تصاویر مرجع گرفته شده در هنگام تصویربرداری مقایسه می‌شوند. برای تنظیم دقیق تر تابش در تومور و جلوگیری از آسیب بافت سالم اطراف، هرگونه تنظیمات لازم در وضعیت بیمار و یا پرتوهای تابشی انجام می‌شود.
توموگرافی رایانه ای (CT)، تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI)، سونوگرافی (US) و عکسبرداری اشعه ایکس ممکن است با تجسم آناتومی بافت استخوانی یا بافت نرم، برای IGRT استفاده شود. در روش‌های دیگر برای آی جی آر تی از مارکرهایی استفاده می‌شود که روی سطح بدن بیمار قرار داده شده یا در بدن بیمار کاشته می‌شوند.
آی جی آر تی برای معالجه تومورها در مناطقی از بدن که مستعد حرکت هستند مانند ریه‌ها (تحت تأثیر تنفس)، کبد، لوزالمعده و غده پروستات و همچنین تومورهایی که نزدیک به اندام‌ها و بافت‌های حیاتی قرار دارند، استفاده می‌شود. این روش اغلب همراه با پرتودرمانی با شدت تعدیل شده (IMRT)، پرتودرمانی پروتون، جراحی رادیوتراپی استریوتاکتیک یا رادیوتراپی بدن استریوتاکتیک (SBRT) که حالت‌های پیشرفته رادیوتراپی با دقت بالا هستند و از شتاب دهنده‌های اشعه ایکس کنترل شده توسط رایانه برای دوزهای دقیق، تشعشع را به تومور بدخیم یا مناطق خاصی در تومور منتقل می‌کنند.
چه کسانی مشمول این روش خواهند بود؟
انجام پرتودرمانی به یک تیم درمانی شامل یک انکولوژیست پرتوی، فیزیکدان پزشکی درمانی، دوزیمتریست و رادیوتراپیست نیاز دارد. انکولوژیست پرتوی، پزشکی است که بیمار را ارزیابی می‌کند و درمان مناسب یا ترکیبی از روش‌های درمانی و نوع IGRT را تعیین می‌کند. پزشک تعیین می‌کند که چه ناحیه‌ای را درمان کند و چه دوزی را تحویل دهد. همراه با فیزیکدان پزشکی درمانی و دوزیمتریست، انکولوژیست پرتوی تعیین می‌کند که چه روش‌هایی را برای ارائه دوز تجویز شده استفاده کند. سپس فیزیکدان و دوزیمتریست محاسبات دقیق درمانی را انجام می‌دهند. رادیوتراپیست‌ها متخصصان آموزش دیده ای هستند که تصاویر را به دست می‌آورند و درمان‌های روزانه را انجام می‌دهند. پرستار پرتودرمانی، بیمار را ارزیابی می‌کند و اطلاعات بیشتری در مورد درمان و واکنش‌های جانبی احتمالی در اختیار بیمار قرار می‌دهد. پرستار انکولوژی پرتوی همچنین به مدیریت هرگونه واکنش یا عوارض جانبی ناشی از درمان، با همکاری پزشک کمک می‌کند.
در آی جی آر تی از چه تجهیزاتی استفاده می‌شود؟
در رادیاسیون تراپی تحت هدایت تصویر ، تجهیزات تصویربرداری بر روی دستگاهی نصب می‌شود که تابش را تحویل می‌دهد، مانند یک شتاب دهنده خطی. تجهیزات تصویربرداری نیز ممکن است در اتاق درمان نصب شوند. فناوری‌های تصویربرداری مورد استفاده در IGRT شامل اشعه ایکس، توموگرافی کامپیوتری (CT)، نقشه برداری سه بعدی سطح بدن، تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI) و سونوگرافی (US) است. گاهی اوقات، رادیوتراپی تحت هدایت تصویر توسط یک ردیاب در اتاق انجام می‌شود که با قرار دادن نشانگرهای سطحی روی بدن بیمار، یا فرستنده های الکترومغناطیسی درون بیمار، حرکت را ردیابی می‌کند.
چه کسی تجهیزات را کنترل می‌کند؟
این تجهیزات توسط یک رادیوتراپیست، یک تکنسین بسیار آموزش دیده کار می‌کنند. برنامه درمانی کلی توسط انکولوژیست پرتوی، یک پزشک بسیار آموزش دیده متخصص در درمان سرطان با رادیوتراپی ایجاد و نظارت می‌شود.
آیا آماده سازی خاصی برای انجام آی جی آر تی لازم است؟
در صورت وجود احتمال بارداری یا شیردهی به نوزاد، زنان باید همیشه به پزشک یا تکنسین خود اطلاع دهند. در صورت استفاده از MRI برای تصویربرداری یا IGRT، بیماران با ضربان ساز یا فلز سست در بدن خود، باید تیم درمانی را مطلع کنند.
برای برخی از روش‌های IGRT، مارکرهای بسیار کوچکی، که مارک‌های fiducial نامیده می‌شوند، یا در بعضی موارد ممکن است فرستنده‌های الکترومغناطیسی در داخل بدن در نزدیکی تومور یا در تومور قرار می‌گیرند تا به تیم درمانی کمک کند منطقه را شناسایی کند که معمولاً حداقل یک هفته قبل از اولین درمان پرتودرمانی در بدن قرار می‌گیرند. همچنین ممکن است پوست بیمار با جوهر رنگی مشخص شده یا خال کوبی شود تا به کمک آن تجهیزات پرتو دهی تعبیه شود. بیماران مبتلا به سرطان پروستات که با استفاده از سونوگرافی تحت رادیاسیون تراپی تحت هدایت تصویر قرار می‌گیرند، باید حدود یک ساعت قبل از هر درمان آب کافی بنوشند تا مثانه خود را پر نگه دارند تا پروستات توسط دستگاه سونوگرافی تصویربرداری یا دیده شود.
در غیر این صورت، هیچ آمادگی خاصی برای پرتودرمانی تحت هدایت تصویر وجود ندارد، به غیر از آماده سازی برای پرتودرمانی معمول، که می‌تواند پرتودرمانی سه بعدی، پرتودرمانی تعدیل شده با شدت (IMRT)، پرتودرمانی بدن استریوتاکتیک (SBRT) باشد.
پرتودرمانی تحت هدایت تصویر چگونه انجام می شود؟
در ابتدای هر جلسه پرتودرمانی، بیمار با دقت و با راهنمایی علائم روی پوست که منطقه درمان را تعیین می کند، تحت درمان قرار می‌گیرد. ممکن است از دستگاه‌ها برای کمک به بیمار در حفظ موقعیت مناسب استفاده شود. سپس تصاویر با استفاده از تجهیزات تصویربرداری که در دستگاه انتقال اشعه تعبیه شده یا در اتاق درمان نصب می‌شوند، گرفته می‌شوند.
برخی از تکنیک های IGRT نیاز دارند که بیماران نفس خود را تقریباً برای ۳۰ تا ۶۰ ثانیه حفظ کنند. اگر پرتودرمانی با هدایت تصویر نیاز به نشانگرهای fiducial یا ترانسپوندرهای الکترومغناطیسی داخل بدن داشته باشد، این موارد حدود یک هفته قبل از فرآیند تصویربرداری با سوزن وارد بدن می‌شوند.
در هر روز درمان، بسته به نوع IGRT استفاده شده، قبل از درمان اشعه ایکس، سی تی اسکن یا سونوگرافی انجام می‌شود. پزشکان یا یک پرتودرمانگر تصاویر را مرور می‌کنند و آنها را با تصاویر مرجع گرفته شده در هنگام تصویربرداری مقایسه می‌کنند تا تنظیمات موقعیت را انجام دهند. ممکن است بیمار جابجا شده و تصویربرداری اضافی انجام شود. پس از انجام هرگونه تنظیمات لازم جهت مطابقت با موقعیت مرجع بیمار، پرتودرمانی انجام می‌شود.
انتظار می‌رود روند هدایت تصویر زمان بیشتری را به هر جلسه پرتودرمانی اضافه کند.
در طی این روش و بعد از آن چه احساسی خواهید داشت؟
تصویربرداری انجام شده قبل یا در طول جلسات پرتودرمانی بدون درد است.
در طول جلسه پرتودرمانی، ممکن است در حین انجام تصویربرداری، تجهیزات را ببینید که در اطراف شما حرکت می‌کنند. بیماران ممکن است بعضی اوقات در طول درمان بوی نامطبوعی حس کنند که ناشی از اوزن تولید شده توسط شتاب دهنده خطی است. برخی از بیماران ممکن است در طی پروسه یک نور رنگی نیز مشاهده کنند. این مورد به ویژه در مورد بیمارانی که تحت درمان مغز قرار دارند، صادق است.
عوارض آی جی آر تی
عوارض جانبی پرتودرمانی شامل مشکلاتی است که در نتیجه خود درمان و همچنین در اثر آسیب ناشی از اشعه به سلول‌های سالم در ناحیه درمان ایجاد می‌شود.
تعداد و شدت عوارض جانبی شما به نوع تابش و دوز تجویز شده و بخشی از بدن که تحت درمان است، بستگی دارد. عوارض جانبی را به پزشک و یا پرستار ذکر کنید تا بتواند در کنترل آنها کمک کند.
پرتودرمانی می‌تواند عوارض جانبی زودرس و دیررس ایجاد کند. عوارض جانبی اولیه در حین یا بلافاصله پس از درمان رخ می‌دهد و معمولاً طی چند هفته از بین می‌رود. عوارض جانبی متداول اولیه پرتودرمانی شامل خستگی و مشکلات پوستی است. پوست در ناحیه درمان ممکن است حساس‌تر، قرمز، تحریک شده یا متورم شود. از دیگر تغییرات پوستی می‌توان به خشکی، خارش، لایه‌برداری و تاول‌زدن اشاره کرد.
بسته به منطقه تحت درمان، سایر عوارض جانبی اولیه ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- ریزش مو در ناحیه درمان
- مشکلات دهان و مشکل در بلعیدن
- مشکلات خوردن و هضم غذا
- اسهال
- تهوع و استفراغ
- سردرد
- درد و تورم در ناحیه درمان
- تغییرات ادرار و مثانه
عوارض جانبی دیررس ، که نادر است، ماه‌ها یا سال‌ها پس از درمان رخ می‌دهد و اغلب دائمی هستند که عبارتند از:
- تغییرات مغزی
- تغییرات نخاع
- تغییرات ریه
- تغییرات کلیه
- تغییرات روده بزرگ و راست روده
- ناباروری
- تغییرات مفصلی
- ادم لنفاوی
- تغییرات دهانی
- سرطان ثانویه
در اثر پرتودرمانی احتمال ابتلا به سرطان اندکی وجود دارد. به دنبال پرتودرمانی برای سرطان، شما به طور منظم توسط انکولوژیست پرتوی ارزیابی می‌شوید و از نظر عوارض و همچنین سرطان‌های مکرر یا جدید مورد بررسی قرار می‌گیرید.
با استفاده از تکنیک هایی مانند آی جی آر تی ، متخصصان تصویربرداری در حالی که تأثیر آن بر روی بافت‌ها و اندام‌های سالم و عوارض جانبی درمان را به حداقل می‌رسانند، توانایی تخریب سرطان در درمان پرتوی را به حداکثر می‌رسانند.
