خودشیفتگی یا نارسیسیسم(Narcissism, NPD)، نوعی اختلال شخصیتی است که در آن، بیمار با تصویری تحریف‌شده از خود، احساسات ناپایدار یا گاهی بسیار شدید و اعتقاد بیش‌از حد به قدرت و کفایت خود، غرور، حس شفقت بسیار کم و برتری بیش‌از اندازه نسبت به سایرین مواجه است.
این بیماری در برخی موارد با اگوسنتریسم (egocentrism) یا خودمحوری همراه است که در این شرایط، فرد تنها عقاید و نظر خود را درست و مهم می‌انگارد. افراد مبتلا به نارسیسیسم به احساسات سایرین اهمیتی نمی‌دهند و توانایی درک و قدردانی از احساسات فردی جز خود را ندارند.
ریشه‌ی این عبارت به افسانه‌های یونان باستان بازمی‌گردد؛ مردی به نام نارسیسوس هنگامی که تصویر خودرا در آب می‌بیند، عاشق خودش می‌شود و تازمانی که می‌میرد ازکنار آب تکان نمی‌خورد!
این بیماری در دسته‌ی اختلالات شخصیتی دراماتیک (dramatic personality disorders) طبقه می‌شود؛ احساسات شدید و ناپایدار و تصویری نادرست از خویشتن مهم‌ترین ویژگی این دسته از بیماری‌ها می‌باشد.
بااین‌حال، این عشق بیش‌از اندازه و ظاهری به خویشتن و حس برتری معمولا با موفقیت و قدرت واقعی همراه نیست، بلکه درحقیقت بیمار از اعتمادبه‌نفسی شکننده و ناامنی‌های بسیارِدرونی رنج می‌برد. هم‌چنین این اشخاص اغلب اهداف غیرواقعی را انتخاب می‌کنند که دسترسی به آن‌ها از دامنه‌ی توانایی آنان خارج است.
طبق پژوهشی که توسط انجمن ملی سوء استفاده از الکل صورت گرفت، ۷.۷% از مردان و ۴.۸% از زنان به NPD مبتلا هستند. هم‌چنین این بیماری بیشتر در افراد سیاه‌پوست، جوان ویا افرادی که مجرد هستند یا به‌تازگی جدا شده‌اند، مشاهده می‌شود. نتایج این تحقیق در مجله‌ی روان‌پزشکی بالینی (Clinical Psychiatry) منتشر شده‌اند.
علائم و نشانه‌ها
علامت (symptom): بیمار آن‌را تجربه و توصیف می‌کند؛ برای مثال احساس خشم یا درد درناحیه‌ای از بدن، می‌تواند جزء علائم یک بیماری خاص باشند.
نشانه (sign): به جز بیمار، سایر افراد مانند پزشک، پرستار یا سایر نزدیکان نیز، متوجه آن می‌شوند، مانند تورم و قرمزی پوست
حال به بررسی رایج‌ترین علائم و نشانه‌های نارسیسیسم می‌پردازیم:
- اشتهایی سیری‌ناپذیر برای جلب‌توجه دارند؛
- عموما دچار حسادت می‌شوند؛
- به‌طور معمول در توصیف موفقیت، استعداد و دست‌آوردهای خود اغراق می‌کنند؛
- انتظار دارند سایرین متفاوت با آن‌ها رفتارکنند؛
- بسیار حساس‌اند؛
- به‌سختی می‌توانند در یک رابطه‌ی سالم قرار گیرند؛
- بدون دید واقع‌بینانه، هدف‌گذاری می‌کنند؛
- در راه رسیدن به اهداف خود، بدون پشیمانی و عذاب‌وجدان، از سایرین سوء استفاده می‌کنند؛
- از حس هم‌دردی بی‌بهره‌اند؛
- معتقدند آن‌طور که شایستگی آن را دارند از آن‌ها قدردانی نمی‌شود؛
- انتقادپذیر نیستند و درمقابل هرگونه انتقاد، جبهه خواهند گرفت و با خشم و تحقیر پاسخ خواهند داد؛
- سرسخت و بدون انعطاف‌اند و از سایرین انتظار دارند همواره از آن‌ها تبعیت کنند و خواسته‌های آنان را با چشم و گوش بسته بپذیرند؛
- همواره به دنبال بهترین‌ها هستند؛
- بسیار آسیب‌پذیرند.
دلایل
تاکنون دلیل اصلی ابتلا به‌این بیماری مشخص نشده‌است؛ با این‌حال برخی دانشمندان و روان‌پزشکان معتقدند برخی شرایط در دوران کودکی، مانند انتظار بیش‌ازحد والدین و نزدیکان از کودک، لوس کردن بیش‌از اندازه‌ی کودک و حتی مورد تعرض قرارگرفتن می‌تواند منجر به NPD شوند. هم‌چنین کودک ممکن‌است بروز رفتارهای نارسیستیک را از یک عضو خانواده بیاموزد. کودکانی نیز که مورد بی‌مهری و بی‌توجهی قرار می‌گیرند، غریزه‌ی حفظ بقا در آن‌ها بسیار قوی‌تر می‌شود.
برخی دیگر معتقدند ابتلا به این بیماری می‌تواند مرتبط با ژنتیک فرد، ساختار مغز متفاوت که درنتیجه‌ی آن رفتاری متفاوت نسبت به محرک‌های محیطی بروز پیدا می‌کند باشد؛ به‌عنوان مثال هنگامی که کودک با تفکر ‘ آسیب پذیری غیرقابل پذیرش است’ پرورش یابد، در آینده احتمال اهمیت ندادن وی به احساسات سایرین بسیار بالاست.
درمان
تاکنون درمانی قطعی برای این بیماری شناسایی نشده است و دربیشتر موارد، روان‌درمانی تجویز می‌شود. روان درمانی به بیمار کمک می‌کند مشکل خودرا بفهمند که ممکن است به تغییر نگرش آنان، به تغییرات رفتاری بیانجامد.
روش دیگر، استفاده از رفتاردرمانیِ شناختی ( CBT-cognitive behavioral therapy) است که به شکل گروهی یا خانوادگی انجام می‌شود و به بیمار کمک می‌کند باورها و رفتارهای منفی را شناسایی کرده و آن‌ها را به‌تدریج جایگزین کند.
دربرخی انواع NPD روان‌پزشک ممکن‌است وادار به تجویز برخی داروها، مانند داروهای ضدافسردگی شود.
باید توجه داشت لزوما همه‌ی نارسیسیت‌ها بیمار نیستند؛ برای مثال بسیاری باورداشتند که بیل گیتس به این بیماری مبتلاست درحالی که وی مشکلی برای ادامه‌ی زندگی و موفق شدن نداشت. اعتماد به‌نفس نیز نباید با نارسیسیسم اشتباه گرفته‌شود. داشتن حس خوب و ارزشمند بودن نسبت به خودتان نه تنها بد نیست، بلکه برای رسیدن به موفقیت و تجربه‌ی یک زندگی شاد ضروری است.
