آکرومگالی

آکرومگالی ناهنجاری‌ای هورمونی است که با تولید مقدار زیادی هورمون رشد توسط غده‌ی هیپوفیز در بزرگسالی همراه می‌باشد. زمانی که ناهنجاری اتفاق می‌افتد، اندازه‌ی استخوان‌ها افزایش می‌یابد که در انگشتان دست و پا هم دیده می‌شود. آکرومگالی معمولاً در میانسالی پیش می‌آید. در کودکانی که هنوز در حال رشد می‌باشند، هورمون رشدِ زیاد می‌تواند موجب عارضه‌ای شود که ژیگانتیسم (gigantism) نام دارد. رشد استخوان و افزایش طول قد در این کودکان به صورتی غیرمعمول مشاهده می‌شود.

چون آکرومگالی شایع نیست و تغییرات فیزیکی تدریجی هستند، تشخیص آن معمولاً فوراً انجام نمی‌شود؛ حتی گاهاً سال‌ها اطلاعی از آن بدست نمی‌آید. اگر درمان بدون معطلی شروع نشود، باید شاهد بیماری‌هایی جدی بود و حتی مرگ نیز می‌تواند یکی از نتایج باشد. با این حال درمان‌های در دسترس برای این بیماری می‌توانند خطر عوارض را کاهش دهند و نشانه‌های آن را از جمله بزرگ‌شدگی بهتر کنند.

نشانه‌ها

این ناهنجاری را می‌توان با تظاهراتی نظیر بزرگ شدن دست‌ها و صورت مشاهده کرد. با تغییرات شکل صورت، فک برآمدگی پیدا کرده، بینی شاید بزرگ شود و ضخامت لب‌ها نیز زیاد گردد. افراد مبتلا معمولاً یادآور می‌شوند که سایز انگشتر و کفششان دیگر برایشان مناسب نیست.

Maurice Tillet، کشتی‌گیر فرانسوی که گفته می‌شود شخصیت شرک از او گرفته شده، مبتلا به آکرومگالی بود.

چون آکرومگالی به صورتی آهسته پیشرفت می‌کند، نشانه‌های اولیه شاید برای چندین سال ظاهر نشوند. برخی اوقات افراد مبتلا به این نکته اشاره می‌کنند که مقایسه‌ی عکس‌های قدیمی در پی بردن به بیماریشان کمک کرده است. نشانه‌هایی که در زیر آورده شده‌اند شاید در افراد متفاوت مختلف باشد:

دست و صورت بزرگ‌شده
زمخت و بزرگ شدن عوارض صورت
پوست ضخیم، زمخت و چرب
عرق و بوی شدید بدن
برجستگی‌های کوچک ناشی از رشد بافت پوست
خستگی و ضعف ماهیچه‌ای
صدای عمیق به سبب بزرگ شدن طناب‌های صوتی و سینوس‌ها
خروپف‌های شدید به دلیل انسداد مجاری هوایی بالایی
اختلال در بینایی
سردردها
بزرگ شدن زبان
درد و محدود شدن وسعت حرکت در مفاصل
چرخه‌های نامنظم قاعدگی در زنان
اختلال نعوظ در مردان
بزرگ شدن ارگان‌هایی مثل کبد، قلب، کلیه‌ها و طحال
افزایش ابعاد قفسه‌ی سینه

دلایل

غده‌ی هیپوفیز و هیپوتالاموس

این دو غده دورن مغز مسئول کنترل تولید هورمون‌ها هستند. در آکرومگالی هیپوفیز هورمون رشد (GH) را در طول زمان بیش از اندازه ترشح می‌کند. این غده‌ی کوچک در قاعده‌ی مغز پشت پل بینی واقع شده و شماری از هورمون‌ها را آزاد می‌کند. هورمون رشد یکی از این هورمون‌هاست و نقشی بسیار مهم در مدیریت رشد فیزیکی بر عهده دارد.

©Mayo foundation for medical education & research — Mayo foundation for medical education & research©

هورمون رشد پس از آزاد شدن به جریان خون کبد را برای تولید هورمونی به نام فاکتور رشد شبه انسولینی I (IGF-I) تحریک می‌کند. این هورمون به نوبه‌ی خود موجب تحریک رشد استخوان‌ها و دیگر بافت‌ها خواهد شد. اگر تولید هورمون رشد زیاد شود، این هورمون (IGF-I) هم افزایش می‌یابد که می‌تواند به رشد غیرمعمول در بافت نرم و اسکلتی و دیگر علائم و نشانه‌های مذکور منجر شود.

در بزرگسالان وجود تومور شایع‌ترین علت این عارضه می‌باشد:

تومورهای هیپوفیزی: بیشتر کیس‌های آکرومگالی به دلیل وجود تومورهای خوش‌خیم (آدنوما) در هیپوفیز ایجاد می‌شوند. میزان اضافی ترشح هورمون رشد علائم و نشانه‌های نامبرده را ایجاد خواهد کرد. برخی از نشانه‌های آکرومگالی مثل سردردها و اخلالات بینایی به دلیل فشاری هستند که تومور به بافت‌های اطراف خود در مغز وارد می‌کند.
تومورهای غیرهیپوفیزی: در برخی از بیماران، تومورهایی در دیگر جاهای بدن مثل ریه‌ها، پانکراس و یا غدد فوق‌کلیه موجب ناهنجاری‌هایی می‌شوند. برخی اوقات این تومورها هورمون رشد ترشح می‌کنند. در سایر موارد هورمونی ترشح می‌شود که هورمون آزادکننده‌ی هورمون رشد (GH-RH) نام دارد. این هورمون به طور طبیعی از هیپوتالاموس آزاد شده و ترشح هورمون رشد را از هیپوفیز موجب می‌شود.

عوارض

فشار خون بالا
بیماری‌های قلبی عروقی، به خصوص بزرگ‌شدگی قلب (کاردیومگالی)
اُستئوآرتریت
دیابت شیرین
گواتر
رشدهای پیش‌سرطانی (پلیپ‌ها) در لایه‌ی داخلی کولون
آپنه‌ی خواب
سندرم تونل کارپال
کاهش ترشح دیگر هورمون‌های هیپوفیزی
فیبروئید رحمی؛ تومورهای خوش‌خیم در رحم
تحت فشار قرار گرفتن طناب نخاعی
کاهش بینایی

درمان زودهنگام آکرومگالی می‌تواند از گسترش بیش از پیش این عوارض جلوگیری کرده یا حداقل اجازه‌ی بدتر شدنشان را ندهد. اگر درمانی صورت نپذیرد مرگ زودهنگام تنیجه‌ی آن خواهد بود.

تشخیص

برای شروع پروسه‌ی تشخیص بیماری، پزشک اقدام به جمع کردن سابقه‌ی فرد و انجام آزمایش‌های فیزیکی خواهد کرد. پس از این کارها می‌توان انجام موارد زیر را پیش‌بینی کرد:

اندازه‌گیری میزان GH و IGF-I: نمونه‌ی خونی پس از یک شب نخوردن غذا به منظور اندازه‌گیری مقدار این هورمون‌ها لحاظ خواهد شد. بالا رفتن میزان این هورمون‌ها می‌تواند به علت آکرومگالی باشد.
تست سرکوب هورمون رشد: این روش برای بررسی آکرومگالی قطعی می‌باشد. برای انجام تست مورد نظر ابتدا میزان هورمون‌ رشد قبل و بعد از نوشیدن محلول قندیِ آماده سنجیده می‌شود. معمولاً هضم گلوکز به کاهش سطح هورمون رشد می‌انجامد ولی اگر پس از آن نیز سطح این هورمون بالا بماند، فرد مبتلا به آکرومگالی است.
تصویربرداری: برای مکان‌یابی و همچنین سنجش ابعاد تومور می‌توان از تکنیک‌های تصویربرداری مثل MRI استفاده کرد. اگر رادیولوژیست توموری را در هیپوفیز مشاهده نکند به بررسی‌های بیشتر به منظور یافتن تومورهای غیرهیپوفیزی خواهد پرداخت.

درمان

درمان‌های در دسترس روی پایین آوردن میزان تولید هورمون رشد متمرکز می‌شوند؛ از جمله کاهش تأثیرات منفی تومور روی هیپوفیز و بافت‌های اطراف. امکان دارد بیش از یک نوع درمان مورد نیاز باشد.

جراحی

جراحی ترنس‌نازال ترنس‌اسفنوئیدالِ اندوسکوپیک، ابزاری است که از طریق سوراخ بینی هم‌راستا با دیواره‌ی آن برای دستیابی به تومور هیپوفیز استفاده می‌شود. پزشکان با جراحی ترنس‌اسفنوئیدال می‌توانند بیشترین تومورهای هیپوفیزی را از بین ببرند. در این روش جراح از طریق بینی سعی می‌کند بافت تومور را استخراج کند.

حذف تومور می‌تواند تولید هورمون رشد را به حالت عادی برگرداند و با برطرف کردن فشار وارده از سمت آن روی بافت‌های مجاور علائم و نشانه‌های مرتبط را تخفیف دهد. با این حال این عمل جراحی برای همه‌ی بیماران امکان‌پذیر نبوده و منجر به بالا بودن دائمی سطح هورمون رشد پس از جراحی خواهد شد که نیاز به انجام دیگر روش‌های درمانی و رادیوتراپی را ضروری می‌سازد.

داروها

داروهای کاهنده‌ی هورمون رشد و یا مسدودکننده‌های عملکرد آن شامل موارد زیر می‌شوند:

آنالوگ‌های سوماتوستاتین: داروهایی نظیر octreotide (Sandostatin) و lanreotide (Somatuline Depot) نسخه‌های سنتزشده‌ای از هورمون‌ مغزی سوماتوستاتین هستند. این هورمون مهارکننده‌ای عمومی است که می‌تواند میزان هورمون رشد را نیز کاهش دهد. با آغاز درمان توسط octreotide تزریق‌های زیرجلدی روزانه سه بار شروع می‌شود تا اگر عوارضی جانبی وجود داشت معلوم گردد. پس از گذراندن این مرحله و عدم مشاهده‌ی عارضه‌ای خاص تزریقات بلندمدت عضلانیِ این دارو را می‌توان شروع کرد. این تزریق توسط متخصص این کار و ماهی یکبار انجام می‌شود. Lanreotide نیز به صورت زیرجلدی ماهی یکبار تزریق خواهد شد.
آگونیست‌های دوپامین: داروهای cabergoline و bromocriptine (Parlodel) به صورت قرص مصرف می‌شوند. در برخی از افراد این داروها می‌توانند سطوح هورمون‌های GH و IGF-I را کاهش دهند.همچنین کاهش اندازه‌ی تومور با مصرف داروهای نامبرده مشاهده شده است. بعضی افراد شاید نسبت به مصرف این داروها رفتارهای وسواسی نشان دهند.
آنتاگونیست‌های هورمون رشد: داروی pegvisomant (Somavert) نوعی مهارکننده‌ برای هورمون رشد محسوب می‌شود و اثر آن را روی بافت‌های بدن مسدود می‌کند. این دارو مخصوصاً برای بیمارانی که از داروها و درمان‌های قبلی جواب نگرفته‌اند، مناسب می‌باشد. تزریقات روزانه‌ی زیرجلدی این دارو می‌تواند سطوح IGF-I را به حالت عادی برگردانده و نشانه‌ها را در افراد بیمار بهبود بخشد. سطوح خود هورمون رشد با مصرف این دارو پائین نمی‌آید.