مننژیوما نوعی تومور بوده که در بافت مننژ – پرده‌های پوشاننده مغز و نخاع- رشد می‌کند. اگرچه بر اساس منشا بافتی، تومور مغزی نیست؛ اما به علت احتمال بالای تحت فشار قرار دادن بافت مغزی مجاور، اعصاب و عروق، در دسته تومورهای مغزی طبقه‌بندی می‌شود. مننژیوما شایع‌ترین نوع تومورهای ناحیه سر بوده و معمولا بسیار آهسته -چندین سال بدون علائم- رشد می‌کند؛ اما در برخی موارد، تاثیرات آن بر بافت مغزی مجاور، اعصاب و عروق ممکن است منجر به ناتوانی‌های جدی گردد.
شیوع این تومورها در خانم‌ها بیشتر از آقایان بوده و غالبا در سنین بالا بروز می‌کند. با این حال، در هر سنی می‌تواند ایجاد شود. از آن‌جا که بیشتر مننژیوماها آهسته و بدون علائم قابل توجه رشد می‌کنند، معمولا نیاز به درمان فوری نداشته و می‌توانند تنها تحت نظر گرفته شوند.
نشانه‌ها
نشانه‌های مننژیوما معمولا به صورت تدریجی بروز می‌کنند؛ به طوری که تشخیص آن در مراحل اولیه بسیار دشوار است. بسته به این که تومور در کجای مغز و یا به ندرت نخاع قرار گرفته باشد، نشانه‌های بیماری شامل موارد زیر می‌باشند:
- تغییر دید از جمله دوبینی یا کدر شدن
- سردردهایی که به مرور زمان بدتر می‌شوند
- از دست دادن شنوایی یا زنگ زدن گوش
- فقدان حافظه
- از دست دادن بویایی
- تشنج
- ضعف در اندام‌های حرکتی
زمان مراجعه به پزشک
بسیاری از نشانه‌های مننژیوما به مرور زمان خود را نشان می‌دهند، اما گاهی نیاز به مراقبت‌های اورژانسی وجود دارد. در صورت تجربه هر یک از موارد زیر به اورژانس مراجعه کنید:
- تشنج ناگهانی
- تغییرات ناگهانی در حافظه یا بینایی
در صورت تداوم علائم نگران‌کننده همچون سردردهای تشدیدشونده، سریعاً به پزشک مراجعه کنید. در بیشتر موارد از آن جا که مننژیوماها هیچ علامت قابل توجهی ایجاد نمی‌کنند، تنها در نتیجه اسکن‌های انجام شده به دلایل نامربوط به تومور، همچون جراحت در ناحیه سر، سکته مغزی یا سردردها تشخیص داده می‌شوند.
دلایل
دلایل ایجاد مننژیوما مشخص نیست. پزشکان می‌دانند که عاملی سلول‌های مننژ را تغییر داده و منجر به تقسیم خارج از کنترل آ‌ن‌ها و ایجاد تومور می‌شود؛ اما این که این اتفاق در اثر جهش‌های ژنی موروثی، هورمون‌ها (و احتمال ارتباط آن با شیوع بیشتر در زنان)، سابقه برخورد با اشعه یا فاکتورهای دیگر بروز می‌کند، کاملا نامشخص است. هیچ مدرک معتبری مبنی بر بروز این بیماری در ارتباط با استفاده بیش از حد از گوشی همراه وجود ندارد.
عوامل خطر
عوامل خطر مننژیوما شامل موارد زیر می‌باشند:
- رادیوتراپی: درمانی که با تابش اشعه به سر همراه باشد، احتمالا خطر مننژیوما را افزایش می‌دهد.
- هورمون‌های زنانه: شیوع بالاتر مننژیوما در میان زنان باعث شده پزشکان هورمون‌های زنانه را در این امر دخیل بدانند. بر این اساس، برخی مطالعات همچنین تاکید بر ارتباط میان سرطان پستان و خطر مننژیوما داشته‌اند.
- اختلال ارثی در سیستم عصبی: ناهنجاری نادر نوروفیبروماتوز نوع ۲، خطر مننژیوما و سایر تومورهای مغزی را افزایش می‌دهد.
- چاقی: BMI (شاخص توده بدنی) بالا عامل خطری اثبات شده برای بسیاری از انواع سرطان‌ها بوده و طی مطالعات متعدد انجام گرفته، شیوع بالایی از مننژیوما در میان افراد چاق مشاهده شده است.
عوارض
مننژیوما و درمان آن، شامل جراحی و رادیوتراپی، می‌تواند عوارض طولانی مدتی به دنبال داشته باشد. از جمله این عوارض می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اختلال در تمرکز
- فقدان حافظه
- تغییرات شخصیتی
- تشنج
پزشک بیمار می‌تواند تعدادی از این عوارض را درمان کرده و برای بهبود وضعیت عوارض دیگر، بیمار را به متخصص مربوطه ارجاع دهد.
تشخیص
تشخیص مننژیوما با توجه به رشد بسیار آرام تومور، دشوار است. علائم این بیماری ممکن است با دیگر بیماری‌ها و یا علائم طبیعی پیری اشتباه گرفته شود. اگر پزشک عمومی به مننژیوما مشکوک شود، بیمار به یک متخصص بیماری‌های عصبی (نورولوژیست) ارجاع داده می‌شود. نورولوژیست با استفاده از تست‌های نورولوژیکی به همراه یکی از روش‌های تصویربرداری زیر تومور را تشخیص می‌دهد:
- برش‌نگاری کامپیوتری (CT) اسکن: در این تست با پرتو x تصاویر عرضی متقاطع از کل مغز گرفته شده و گاها از یک رنگ یددار به منظور تقویت تصویر استفاده می‌شود.
- تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI): این تست از یک محیط مغناطیسی و امواج رادیویی برای ایجاد تصاویر ساختارهای مغزی استفاده می‌کند. اسکن‌های MRI جزئیات بیشتری از مغز و مننژیوما فراهم می‌آورد.
در برخی مواقع به منظور تایید مننژیوما و رد انواع دیگر تومورها، بررسی نمونه توموری (بیوپسی) مورد نیاز است.
درمان
روش درمان مننژیوما به عوامل متعددی بستگی دارد. از جمله:
- اندازه و موقعیت تومور
- میزان رشد و تهاجم تومور
- سن بیمار و سلامت عمومی
- اهداف درمانی مدنظر
تحت نظر گرفتن بیماری
درمان فوری برای فرد مبتلا به مننژیوما نیاز نیست. توموری از این نوع با اندازه کوچک و رشد آهسته که هیچ علائمی ندارد، شاید نیازی به درمان نداشته باشد. در صورت عدم نیاز به درمان، بایستی در بازه‌های زمانی مشخص از بیمار اسکن مغزی تهیه شده و با ارزیابی تومور، رشد آن مورد بررسی قرار گیرد. اگر تشخیص پزشک مبنی بر رشد تومور و نیاز آن به درمان باشد، گزینه‌های درمانی متعددی پیش روی بیمار قرار خواهد داشت.
جراحی
اگر مننژیوما علائم رشد داشته باشد، اولین پیشنهاد پزشک جراحی خواهد بود. جراحان با عمل جراحی مننژیوما را به طور کامل خارج می‌کنند؛ اما از آن جا که ممکن است تومور در نزدیکی ساختارهای ظریف مغز یا نخاع قرار بگیرد، استخراج کامل آن همواره ممکن نیست. در این مواقع، جراحان تنها به برداشت مقدار بی‌خطر تومور بسنده می‌کنند. در این شرایط نوع درمان پس از جراحی- در صورت نیاز- به عوامل متعددی بستگی دارد:
- در صورتی که هیچ بقایایی از تومور مشاهده نشود: درمان نیاز نخواهد بود. اگرچه اسکن‌های کنترل، در فواصل زمانی مشخص انجام خواهد گرفت.
- اگر تومور خوش‌خیم بوده و تنها قسمت کوچکی از آن باقی مانده باشد: پزشک فقط انجام اسکن‌های کنترل را پیشنهاد می‌کند. در برخی موارد، قسمت‌های باقیمانده تومور ممکن است با نوعی رادیوتراپی تحت عنوان رادیوجراحی استریوتاکتیک درمان شود.
- در صورت غیرعادی یا بدخیم بودن تومور: احتمالا نیاز به رادیوتراپی وجود خواهد داشت.
جراحی تومور با خطراتی نظیر خونریزی یا عفونت همراه است. خطرات خاص جراحی هر بیمار، به موقعیت مننژیوما بستگی دارد. به عنوان مثال، جراحی برداشت نوعی مننژیوما که در مجاورت عصب بینایی قرار دارد، ممکن است به فقدان بینایی منجر شود. بیمار می‌تواند در ارتباط با خطرات جراحی خود، اطلاعات لازم را از جراح کسب کند.
رادیوتراپی
در صورتی که امکان برداشت کامل مننژیوما توسط جراحی وجود نداشته باشد، پزشک رادیوتراپی را متعاقب جراحی پیشنهاد می‌کند. هدف رادیوتراپی، تخریب سلول‌های باقیمانده توموری و کاهش احتمال بازگشت مننژیوما بوده و برای این منظور، از دستگاه بزرگی با قدرت تابش اشعه‌های پرانرژی بر سلول‌های توموری استفاده می‌کند.
پیشرفت‌های صورت گرفته در رادیوتراپی با کاهش دوز تابش اشعه بر بافت‌های سالم و افزایش دوز تابش بر مننژیوما همراه بوده است. گزینه‌های رادیوتراپی برای بیماران شامل موارد زیر می‌باشد:
- رادیوجراحی استریوتاکتیک ۱(SRS) : نوعی رادیوتراپی بوده که با تابش تعدادی پرتو قدرتمند بر نقطهای خاص همراه است. برخلاف آن‌چه از نامش به نظر می‌رسد، رادیوجراحی با برش و تیغ جراحی همراه نبوده و بدون بستری بیمار، طی چند ساعت صورت می‌گیرد. این روش بیشتر برای انواعی از مننژیوما که قابلیت برداشت با جراحی نداشته یا بازگشت تومور طی درمان رخ می‌دهد، انجام می‌گیرد.
- رادیوتراپی استریوتاکتیک تفکیکی ۲(SRT): از تابش‌های کوتاه طی یک دوره زمانی استفاده می‌شود. به عنوان مثال: روزی یک بار طی ۳۰ روز. این روش رادیوتراپی برای تومورهایی که برای رادیوجراحی بسیار بزرگ بوده یا درموقعیت فاقد تحمل تابش قدرتمند قرار گرفته‌اند (نظیر مجاورت عصب بینایی)، استفاده می‌شود.
- رادیوتراپی با قابلیت تنظیم شدت ۳(IMRT): از نرم‌افزاری کامپیوتری برای تنظیم شدت تابش استفاده می‌کند. این روش برای مننژیوماهایی که در مجاورت ساختارهای پیچیده (از نظر شکل) یا حساس مغز قرار گرفته‌اند، استفاده میگردد.
- تابش اشعه پروتونی۴: از پروتون‌های رادیواکتیو با قابلیت تنظیم جهت دقیق بر روی تومور استفاده کرده و احتمال آسیب بافت‌های مجاور را کاهش می‌دهد.
داروها
دارودرمانی (شیمی‌درمانی) به ندرت برای درمان مننژیوما استفاده شده و احتمالا در صورت عدم درمان با جراحی و رادیوتراپی، این روش پیشنهاد می‌شود. روش شیمی‌درمانی خاصی که برای درمان مننژیوما مورد پذیرش باشد، وجود ندارد؛ اما محققان در حال حاضر بر روی روش‌های با هدف مولکولی مطالعه می‌کنند.
طب جایگزین
درمان‌های طب جایگزین، مننژیوما را درمان نمی‌کنند؛ اما برخی از این روش‌ها، به تسکین عوارض بیماری و کنار آمدن بیمار با استرس ناشی از داشتن تومور کمک می‌کنند.
از جمله درمان‌های طب جایگزین که می‌توانند موثر واقع شوند، موارد زیر را می‌توان نام برد:
- طب سوزنی
- هیپنوتیزم
- ماساژ
- مدیتیشن
- موسیقی‌درمانی
- تمرینات ورزشی آرام‌بخش
کنار آمدن و حمایت
آگاهی از ابتلا به مننژیوما، فشار روانی زیادی را برای فرد ایجاد کرده و زندگی بیمار با ویزیت‌های پی‌درپی پزشکان و جراحان به منظور درمان دگرگون می‌شود. برای کنار آمدن با بیماری راهحلهای زیر را می‌توان در پیش گرفت:
- هر چه می‌توانید در ارتباط با مننژیوما یاد بگیرید: از تیم پزشکی خود بپرسید که چگونه می‌توان اطلاعات بیشتری در ارتباط با بیماری و گزینه‌های درمان کسب کرد. به کتابخانه مراجعه کرده و از کتابدار بخواهید برای اطلاعات بیشتر در این زمینه منابع معتبری همچون منابع آنلاین به شما معرفی کند. سوالات خود را بنویسید تا بتوانید در مراجعه بعدی از پزشک خود بپرسید. هر چه اطلاعات بیشتری در ارتباط با بیماری خود کسب کنید، ذهن‌تان برای انتخاب درمان مناسب شفاف‌تر خواهد بود.
- برای خود حامیانی پیدا کنید: داشتن دوستان و خانواده حمایت‌کننده بسیار ارزشمند است. پیدا کردن کسی که بتوانید با او درباره احساساتتان صحبت کنید، به کنار آمدن‌تان با بیماری کمک می‌کند. مددکاران اجتماعی و روانشناسان نیز از دیگر افرادی هستند که می‌توانند حمایت‌های لازم را تامین کنند. اگر احساس کردید که به کسی برای حرف زدن نیاز دارید، از پزشک خود بخواهید شما را به این افراد ارجاع دهد. حتی می‌توانید از عالمان دینی خود نیز برای حمایت روحی کمک بخواهید. معاشرت با دیگر بیماران مبتلا باعث می‌شود دید بهتری به زندگی داشته باشید. پس بهتر است به چنین گروه‌هایی -چه به صورت حضوری و چه آنلاین- ملحق شوید. می‌توانید از تیم پزشکی خود در ارتباط با گروه‌های در دسترس حمایت از مننژیوما یا تومورهای مغزی پرسیده و یا با مرکز تومورهای مغزی آمریکا ارتباط برقرار کنید.
- از خودتان مراقبت کنید: سعی کنید با مراقبت از خود، سلامت خود را طی درمان حفظ کنید. از رژیم‌های غذایی غنی از میوه و سبزیجات استفاده کرده و به اندازه کافی بخوابید. همچنین با اجازه پزشک، حتما ورزش ملایم روزانه داشته باشید. استرس‌های زندگی‌تان را با تمرکز بر چیزهایی که برایتان مهم هستند، کاهش دهید. این کارها بیماری شما را درمان نمی‌کنند؛ اما باعث می‌شوند احساس بهتری طی بازتوانی پس از جراحی داشته و بهتر بتوانید با رادیوتراپی کنار بیایید.
۱- Stereotactic radiosurgery
۲- Fractionated stereotactic radiotherapy
۳- Intensity-modulated radiation therapy
۴-Proton beam radiation
