چه عواملی دست غالب را تعیین می‌کنند؟

هنگامی که تلفن خود را برای خواندن اخبار علمی روزانه برمی دارید، از کدام دست خود استفاده می کنید؟ آیا از هر دو دست به یک اندازه استفاده می کنید؟ دانشمندان شروع به کشف رمز و راز دست غالب کرده اند.

غالبیت استفاده از یک دست برای نوشتن و انجام وظایف مهم، قرنها انسان را مجذوب خود کرده است. افراد چپ دست، شناخته شده به عنوان انسان هایی شرور و یا غیر طبیعی، سهم خود را از تبعیض در طول تاریخ تجربه کرده اند. در جامعه مدرن امروز، میزان ارجحیت چپ دستی در طول قرن گذشته به طور پیوسته در حال افزایش است. بسیاری از افراد شناخته شده متعلق به گروه چپ دستان هستند که حدود ۱۰ درصد از جمعیت را تشکیل داده اند و لئوناردو داوینچی، آلبرت اینشتین، ماری کوری و باراک اوباما در میان آنان قرار دارند. اما علم درمورد عوامل تعیین کننده دست غالب چه می گوید؟

درکی از دست غالب

در ابتدا، چرا درکی از دست غالب مهم است؟ دانشمندان بر این باورند که این دانش به درک بیشتری از اینکه چگونه بدن، وظایف خاص را به مناطق خاص بدن اختصاص می دهد، کمک می کند. شاید از بیرون بدن ما کاملا متقارن به نظر برسد اما هنگامی که به زیر پوست می رسیم، تصور متقارن بودن بدن کاملا از بین می رود. دانشمندان این تفاوت های ساختاری یا عملکردی بین سمت راست و چپ بدن را، لترالیزیشن نامیده اند. در مغز، این قضیه کاملا آشکار است. بسیاری از توابع مغز مانند زبان، حافظه، توجه، پردازش احساسی و ادراک چهره در یک طرف مغز تخصص یافته اند.

ارجحیت یکی از دست ها را مدت ها با لترالیزیشن زبان مرتبط می دانستند، بطوریکه در اکثر افراد راست دست، تسلط زبان در سمت چپ مغز قرار دارد. طبق این باور مرکز زبان افراد چپ دست باید برعکس باشد، درحالیکه تنها در ۲۵ درصد آنان مرکز تسلط بر زبان در نیمه راست مغز قرار دارد.

در طول زمان ۲ دسته جدید به گروه های راست دست و چپ دست اضافه شدند؛ افراد Mixed-handed که از هر دست برای انجام کاری خاص استفاده می کنند و افراد ambidextrous که بسیار نادر هستند و می توانند وظایف را به یک اندازه با هر دو دست انجام دهند.

اما سوال مهم این است که چه چیزی تعیین کننده ی غالبیت دست است؛ ژن ها یا محیط؟

نظریه تک ژنی یا مقررات اپی‌ژنتیک؟

در ابتدا نظریه های متعددی مطرح شد که یک ژن تنها مسئول تعیین دست غالب است. ترکیبی از هر دو مجموعه این ژن که از والدین ما به ارث برده می شود، دست غالب را تعیین می کند. در حالی که این نظریه ها ساده و متقاعد کننده هستند، ولی هیچ مدرک ژنتیکی برای به روز رسانی آنها وجود ندارد. در عوض، تحقیقات نشان می دهد که چندین ژن در حدود ۲۵ درصد به تعیین دست غالب کمک می کنند و بقیه به عوامل دیگر محدود می شود. اما این عوامل دیگر چه می تواند باشد؟ آیا عوامل محیطی مانند رشد و یا تاثیرات فرهنگی هستند یا یک سیستم بیولوژیکی پیچیده تر است که مسئول اصلی عوامل تعیین کننده گرایش دست است؟

مطالعه ای نشان داد، در کودکانی که حداقل به مدت ۶ هفته از شیر مادر تغذیه می کنند، احتمال چپ دست شدن کمتر است. در همین حال مطالعه ای دیگر نشان داده است که غالبیت یک دست، اپی ژنتیک است که در مواردی به ارث می رسد.

گرچه شواهد متناقض زیادی وجود دارد، اما پیشرفت های تکنولوژیکی در تجزیه و تحلیل ژنتیکی به این معنی است که دانشمندان به طور پیوسته رمز و راز گرایش دست را مورد بررسی قرار می دهند.