تومورهای اعصاب محیطی توده‌هایی هستند که در نزدیکی یا بر روی رشته‌های بافت عصبی رشد می‌کنند؛ این رشته‌ها سیگنال‌ها را از مغز به سایر بخش‌های بدن انتقال می‌دهند. اعصاب محیطی با کنترل عضلات، امکان راه رفتن، چشمک زدن، بلعیدن، برداشتن اجسام و انجام سایر فعالیت‌ها را فراهم می‌کنند. تومورهای اعصاب محیطی در هر بخشی از بدن ممکن است ایجاد شوند. بیشتر آن‌ها سرطانی و بدخیم نبوده اما می‌توانند موجب درد، آسیب و فقدان عملکرد اعصاب در ناحیهی درگیر شوند. درمان این تومورها معمولاً شامل جراحی بوده که طی آن تومور برداشته می‌شود. گاهی تومور بدون وارد شدن آسیب به بافت و اعصاب سالم اطراف، قابل برداشت نبوده که در این موارد، سایر درمان‌ها توصیه می‌گردد. انواع متعددی از تومورهای اعصاب محیطی وجود دارد. این تومورها با رشد در میان اعصاب (تومورهای بین عصبی) یا با وارد آوردن فشار بر آن‌ها (تومورهای خارج عصبی) این بافت‌ها را درگیر می‌کنند.
انواع
- نوروم شنوایی: نوروم شنوایی که با عنوان شوانومای وستیبولار نیز شناخته می‌شود، نوعی تومور غیرسرطانی و معمولاً آهسته‌رشد است که بر روی عصب رابط بین مغز و گوش داخلی به نام عصب وستیبولار رشد می‌کند. برای اطلاعات بیشتر در مورد این عارضه می‌توانید به مقاله‌ی نوروم شنوایی در دکتر مجازی مراجعه کنید.
نوروم شنوایی (شوانومای وستیبولار): نوروم شنوایی تومور خوش‌خیمی بوده که بر روی اعصاب شنوایی و تعادلی رشد می‌کند. این اعصاب از گوش داخلی به سمت مغز امتداد یافته و با هم عصب وستیبولوکوکلئار (هشتمین عصب مغزی) را تشکیل می‌دهند. فشار ناشی از تومور بر روی این عصب موجب ناشنوایی و عدم تعادل می‌گردد.
- نوروفیبروما: نوروفیبروما نوعی تومور عصبی بوده که با ایجاد عقده‌های نرم در زیر یا روی پوست همراه است. برای اطلاعات بیشتر در مورد این عارضه می‌توانید به مقاله‌ی نوروفیبروما در دکتر مجازی مراجعه کنید.
- نوروفیبروماتوز: نوروفیبروماتوز نوعی ناهنجاری ژنتیکی بوده که منجر به تشکیل تومورهایی بر روی بافت عصبی می‌گردد. این تومورها در هر بخشی از سیستم عصبی اعم از مغز، نخاع و اعصاب محیطی می‌توانند ایجاد شوند. برای اطلاعات بیشتر در مورد این عارضه می‌توانید به مقاله‌ی نوروفیبروماتوز در دکتر مجازی مراجعه کنید.
- شوانوما: شوانوما تومور غلاف عصبی بوده که به عنوان یکی از تومورهای بافت عصبی شناخته می‌شود؛ شایع‌ترین تومور خوش‌خیم اعصاب محیطی در بزرگ‌سالان می‌باشد که می‌تواند در هر بخشی از بدن در هر سنی ایجاد شود. برای اطلاعات بیشتر در مورد این عارضه می‌توانید به مقاله‌ی شوانوما در دکتر مجازی مراجعه کنید.
تومورهای خوش‌خیم در اعصاب، عضلات و استخوان‌ها ممکن است رشد کنند. این تصویر یک تومور شوانومای عصب تیبیال پا را نشان می‌دهد.
- تومورهای بدخیم غلاف اعصاب محیطی: این تومورها نوعی سرطان هستند که در پوشش محافظ اعصاب نخاعی ایجاد شده و نوروفیبروسارکوما نیز نامیده می‌شوند. در هر بخشی از بدن امکان ایجاد آن‌ها وجود دارد؛ اما اغلب در بافت عمقی بازوها، پاها و تنه دیده می‌شوند. معمولاً با درد و ضعف در ناحیهی درگیر همراه بوده و ممکن است توده یا عقده‌ای رشدکننده نیز در نتیجه‌ی آن‌ها ایجاد شود. نوروفیبروسارکوما بیشتر در افراد مبتلا به نوعی ناهنجاری موروثی به نام نوروفیبروماتوز و افرادی که تحت درمان با رادیوتراپی قرار گرفته‌اند، دیده می‌شود؛ اگرچه می‌توان گفت عامل خطری برای ابتلا به این عارضه وجود ندارد. این تومورها معمولاً با جراحی درمان شده و در موارد خاص، رادیوتراپی و شیمی‌درمانی نیز توصیه می‌گردد.
تومور دمبل: نوع پیچیده‌ای از تومورهای غلاف عصبی به شکل دمبل می‌باشد. این نوع تومور در ستون‌فقرات و بخش تحتانی شکم دیده شده و اعصاب مهم را درگیر می‌کند.
- تومورهای خوش‌خیم اعصاب محیطی: اعصاب محیطی مغز و نخاع را به سایر بخش‌های بدن ارتباط می‌دهند. این اعصاب با کنترل عضلات، امکان راه رفتن، چشمک زدن، بلعیدن، برداشتن اجسام و انجام سایر فعالیت‌ها را فراهم می‌کنند. انواع متعددی داشته و در اغلب موارد علت ناشناخته دارند؛ البته گاهی موروثی نیز می‌باشند. بیشتر این تومورها سرطانی نیستند؛ اما می‌توانند موجب آسیب اعصاب و فقدان کنترل عضلات شوند. به همین دلیل، به هنگام مشاهده‌ی هرگونه عقده، درد، گزگز یا بی‌حسی باید به پزشک مراجعه کرد.
- تومورهای دسموئید: تومورهای دسموئید نوعی توده‌ی غیرسرطانی می‌باشند که در بافت هم‌بند ایجاد می‌شوند. این تومورها اغلب در شکم، بازوها و پاها دیده شده و به آن‌ها فیبروماتوز مهاجم نیز گفته می‌شود. نوع رشد کننده‌ی این تومورها ممکن است اندام‌ها و بافت‌های نزدیک را درگیر کرده و علائم و عوارضی در پی داشته باشند. درمان تومورهای دسموئید در موارد ممکن، جراحی با هدف برداشت تومور است. گاهی تومور بدون آسیب ساختارهای مجاور قابل برداشت نبوده و سایر درمان‌ها پیشنهاد می‌شود.
نشانه‌ها
علائم و نشانه‌های تومور اعصاب محیطی از تأثیر مستقیم آن بر روی عصب اصلی یا فشار ناشی از آن بر روی اعصاب، عروق خونی یا بافت‌های مجاور ایجاد می‌شوند. با رشد تومور امکان بروز علائم نیز افزایش می‌یابد؛ اگرچه اندازه‌ی تومور همیشه تعیین‌کننده‌ی اثرات آن نیست. از علائم این عارضه به موارد زیر می‌توان اشاره کرد:
- تورم یا عقده در زیر پوست
- درد، گزگز یا بی‌حسی
- ضعف یا فقدان عملکرد در ناحیهی درگیر
- سرگیجه یا عدم تعادل
زمان مراجعه به پزشک
در صورت مشاهده‌ی هر یک از نشانه‌های مذکور، به‌خصوص عقده‌ای که با سرعت رشد می‌کند، به پزشک مراجعه کنید.
دستگاه عصبی انسان: نخاع در داخل کانال ستون‌فقرات، کانالی توخالی در داخل مهره‌ها، قرار گرفته است. اعصاب محیطی مغز و نخاع را به سایر بخش‌های بدن ارتباط می‌دهند.
دلایل
علت ایجاد بیشتر تومورهای اعصاب محیطی مشخص نیست. در برخی موارد این تومورها با سندرم‌های موروثی شناخته‌شده‌ای هم‌چون نوروفیبروماتوز (نوع یک، دو و شوانوماتوز) مرتبط بوده و سایر موارد بیماری نیز ناشی از یک ژن معیوب، آسیب خاص یا جراحی می‌باشند.
عوامل خطر
تومورهای اعصاب محیطی در افراد مبتلا به موارد زیر، شایع‌تر می‌باشند:
- نوروفیبروماتوز نوع یک، دو و شوانوماتوز: در این ناهنجاری‌ها، تومورهایی در نزدیکی یا بر روی اعصاب بدن ایجاد می‌شوند. این تومورها که اغلب در تعداد زیاد بروز می‌کنند، بر اساس موقعیت خود علائم متفاوتی ایجاد کرده و معمولاً غیرسرطانی می‌باشند.
- سابقه‌ی رادیوتراپی: خطر ابتلا به این نوع تومورها در افرادی که چندین سال قبل تحت درمان با رادیوتراپی قرار گرفته‌اند، بالا است.
عوارض
هر دو نوع تومور اعصاب محیطیِ سرطانی و غیرسرطانی، اعصاب را تحت فشار قرار داده و باعث عوارض زیر می‌شوند. این عوارض گاهی دائمی می‌باشند:
- بی‌حسی و ضعف در ناحیهی درگیر
- فقدان عملکرد ناحیهی درگیر
- اختلالات تعادلی
- درد
تشخیص
برای تشخیص تومور اعصاب محیطی، پزشک پس از کسب اطلاع از علائم و نشانه‌های موجود و سابقه‌ی پزشکی بیمار، هر دو نوع معاینه‌ی فیزیکی و نورولوژیکی را انجام می‌دهد. سپس تست‌های متعددی را برای تآیید تشخیص خود به‌کار می‌گیرد که از آن جمله به موارد زیر می‌توان اشاره کرد:
- تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI): این اسکن با استفاده از یک آهن‌ربا و امواج رادیویی انجام شده و تصویری سه‌بعدی با جزئیات از اعصاب و بافت‌های محیطی، ایجاد می‌کند.
اسکن MRI: این فرآیند تشخیصی با درد همراه نیست. بیمار بر روی صفحه‌ی متحرکی دراز کشیده و به داخل دستگاهی لوله‌مانند وارد می‌شود.
- برش‌نگاری کامپیوتری (CT): اسکنر در اطراف بیمار چرخیده و تصاویر مختلفی را ضبط می‌کند. کامپیوتر از این تصاویر برای ایجاد تصویری جزئی از تومور استفاده کرده و پزشک بر اساس آن اثرات تومور بر بیمار را ارزیابی می‌کند.
- الکترومیوگرام (EMG): برای انجام این تست، پزشک سوزن‌های کوچکی را به عضلات بیمار وارد کرده و دستگاه الکترومیوگرافی حین تلاش بیمار برای حرکت دادن عضلات، فعالیت الکتریکی آن‌ها را ثبت می‌کند.
- تست هدایت عصبی: معمولاً این تست به‌همراه الکترومیوگرافی انجام شده و طی آن، سرعت هدایت سیگنال‌های الکتریکی به عضلات توسط اعصاب، اندازه‌گیری می‌شود.
- نمونه‌برداری (بیوپسی) از تومور: اگر در تست‌های تصویربرداری تومور عصبی تشخیص داده شود، پزشک نمونه‌ی کوچکی از سلول‌های تومور برداشته و ارزیابی می‌کند. بر اساس اندازه و موقعیت تومور، برای بیوپسی بی‌حسی موضعی یا بی‌هوشی کامل موردنیاز است. گاهی این روش تنها راه تعیین سرطانی بودن تومور می‌باشد.
- بیوپسی عصب: در صورت ابتلا به نوروپاتی محیطی پیش‌رونده یا بزرگ‌شدگی عصبی شبه تومور، پزشک از عصب مربوطه نمونه‌برداری می‌کند.
تومورهای اعصاب محیطی چندان شایع نیستند. در مورد تجربه‌‌ی پزشک خود در تشخیص و درمان این تومورها از خودش سؤال کرده و در صورت نیاز، به‌دنبال پزشک مجرب در این زمینه باشید.
درمان
درمان تومور اعصاب محیطی بستگی به نوع تومور، اعصاب و بافت‌های درگیر و علائم موجود دارد. گزینه‌های درمانی برای این عارضه شامل موارد زیر می‌باشند:
پایش بیمار
در صورت کوچک بودن تومور، رشد آهسته، علائم خفیف یا عدم وجود علائم و دشوار بودن برداشت تومور، پایش بیمار نوعی گزینه‌ی درمانی محسوب می‌شود. در این حالت بیمار به‌منظور ارزیابی رشد تومور، هر چندماه یک‌بار چِک‌آپ شده و تحت CT اسکن یا MRI قرار می‌گیرد.
مشاوره‌ی جراحی تومور اعصاب محیطی: پزشک قبل از جراحی با بیمار صحبت کرده و به سؤالات او جواب می‌دهد.
جراحی
ممکن است جراحی برداشت تومور برای بیمار موردنیاز باشد. هدف از جراحی، برداشت کامل تومور بدون وارد ساختن آسیب به بافت و اعصاب مجاور می‌باشد؛ اما در صورت عدم امکان، جراح به میزان ممکن از تومور برمی‌دارد. ابزار و تکنیک‌های جدید امکان دسترسی به تومورهایی را برای جراحان مغز و اعصاب فراهم کرده‌اند که تا مدت‌ها پیش غیرقابل دسترس تصور می‌شدند. میکروسکوپ‌های قدرتمند مورداستفاده در میکروجراحی‌ها، تشخیص تومور از بافت سالم را تسهیل می‌کنند. هم‌چنین پزشکان می‌توانند عملکرد اعصاب را طی جراحی ارزیابی کنند؛ این امر به حفظ بافت سالم کمک شایانی می‌کند. براساس موقعیت و اندازه‌ی تومور اعصاب محیطی، جراحی ممکن است موجب آسیب عصب و ناتوانی گردد. این خطرات اغلب به اندازه و موقعیت تومور و روش جراحی انجام‌شده بستگی دارند. برخی تومورها پس از جراحی دوباره رشد می‌کنند.
جراحی برداشت شوانوما با حفظ الیاف عصبی سالم
رادیوجراحی استریوتاکتیک
پزشک ممکن است برای درمان برخی تومورهای اعصاب محیطیِ داخل مغز یا اطراف آن، رادیوجراحی استریوتاکتیک را پیشنهاد کند. در این روش از جمله رادیوجراحی با چاقوی گاما، پرتو بدون ایجاد برش دقیقاً بر روی تومور تابانده می‌شود. خطرات رادیوجراحی شامل ضعف یا بی‌حسی در ناحیهی تحت درمان و عدم مؤفقیت‌آمیز بودن درمان با ادامه‌ی رشد تومور می‌باشند. به‌ندرت ممکن است پرتوهای تابشی موجب ایجاد سرطان در آینده در ناحیهی تحت درمان شوند.
رادیوجراحی استریوتاکتیک با چاقوی گاما: در این تکنولوژی تعداد بسیار زیادی ریزپرتو گاما با دُز دقیق بر روی هدف تابانده می‌شوند.
درمان استاندارد سرطان
تومورهای بدخیم با درمان‌های استاندارد سرطان مانند جراحی، شیمی‌درمانی و رادیوتراپی درمان می‌شوند. تشخیص و درمان زودهنگام، مهم‌ترین عوامل مؤثر در نتیجه‌گیری مطلوب از روش درمانی می‌باشند. تومورها ممکن است پس از درمان دوباره رشد کنند.
توان‌بخشی
پس از جراحی، بیمار احتمالاً به توان‌بخشی فیزیکی نیاز خواهد داشت. پزشک ممکن است از آتِل برای ثابت نگه داشتن دست و پای بیمار در وضعیت مناسب استفاده کند. فیزیوتراپیست‌ها و کاردرمان‌گر‌ها به بازیابی عملکرد و حرکت از دست‌رفته‌ی ناشی از آسیب عصب یا قطع اندام، کمک می‌کنند.
حمایت و کنار آمدن
کنار آمدن با احتمال دائمی بودن عوارض بیماری و تصمیم‌گیری در مورد بهترین روش درمانی، بسیار استرس‌زاست. موارد زیر می‌توانند به این شرایط کمک کنند:
- کسب اطلاعات کافی در مورد تومورهای اعصاب محیطی: هر چه بیشتر بدانید، بیشتر برای تصمیم‌گیری آماده می‌شوید. در کنار مشورت با پزشک، صحبت با مشاور یا مددکار اجتماعی نیز می‌تواند به شما کمک کند. ارتباط با سایر بیماران مبتلا و یادگیری از تجربه‌های آنان نیز سودمند می‌باشد.
- تأمین حمایت‌های لازم: دوستان و خانواده می‌توانند در این شرایط سخت به شما کمک کنند. نگرانی و درک دیگران، حمایت عاطفی لازم را فراهم می‌کند. هم‌چنین پزشک یا مددکار اجتماعی می‌تواند شما را به گروه‌های حمایتی موجود در این زمینه معرفی کند.
