کرامپ‌های قاعدگی (دیس‌منوره)، نوعی دردهای کرامپی و ضرباندار در ناحیه‌ی تحتانی شکم می‌باشند. بیشتر زنان این دردها را قبل یا حین دوره‌های قاعدگی خود تجربه می‌کنند. در برخی از زنان، ناراحتی ناشی از کرامپ‌های قاعدگی صرفاً کمی اذیت‌کننده است؛ در حالی که در برخی، این دردها به‌حدی شدید هستند که در فعالیت‌های روزانه‌ی چندین روز از ماه، اختلال ایجاد می‌کنند. کرامپ‌های قاعدگی ممکن است ناشی از علل شناخته‌شده‌ای هم‌چون اندومتریوز یا فیبروئید رحمی باشند. در این شرایط کاهش دردها با درمان علل اصلی عارضه میسر می‌شود؛ اما کرامپ‌هایی که علل خاصی ندارند، معمولاً با افزایش سن و اولین زایمان فرد، تا حدی برطرف می‌شوند.
نشانه‌ها
نشانه‌های کرامپ‌های قاعدگی شامل موارد زیر می‌باشند:
- درد کرامپی یا ضرباندار در ناحیه‌ی پایینی شکم که ممکن است شدید باشد
- درد مبهم مداوم
- دردی که به ناحیه‌ی پایینی کمر و ران‌ها منتشر می‌شود
برخی از زنان این موارد را نیز تجربه می‌کنند:
- حالت تهوع
- مدفوع شُل
- سردرد
- سرگیجه
زمان مراجعه به پزشک
در صورتی که این دردها از چندین سال پیش شروع شده باشند، دلیلی برای نگرانی وجود ندارد؛ اما اگر کرامپ‌های قاعدگی به‌حدی شدید باشند که فعالیت‌های روزانه را تحت تأثیر قرار دهند، علائم حالت پیش‌رونده داشته یا پس از ۲۵ سالگی این دردها شروع شده باشند، بهتر است به پزشک مراجعه کنید.
دلایل
طی دوره‌ی قاعدگی، انقباضات رحمی به خارج شدن بافت حاصل از ریزش دیواره‌ی رحم کمک می‌کنند. عامل شروع این انقباضات، مواد شبه‌هورمونی تحت عنوان “پروستوگلاندین‌ها” هستند که در فرآیند التهاب و ایجاد درد نقش دارند. میزان بالای این مواد با کرامپ‌های قاعدگی شدید در ارتباط است. انقباضات شدید ممکن است عروق خونی تغذیه‌کننده‌ی رحم را تنگ کنند. در این شرایط درد حاصل، مشابه درد سینه‌ای است که به‌هنگام انسداد عروق خونی تغذیه‌کننده‌ی قلب ایجاد می‌شود. کرامپ‌های قاعدگی در اثر موارد زیر نیز ممکن است ایجاد شوند:
- اندومتریوز: در این شرایط دردناک، بافت پوشانندهی دیواره‌ی داخلی رحم در خارج از رحم رشد می‌کند. محل رشد این بافت اغلب لوله‌های فالوپ، تخمدان‌ها یا بافت پوشانندهی فضای لگن می‌باشد.
- فیبروئید رحمی: ممکن است عامل اصلی دردهای کرامپی، توده‌های غیرسرطانی واقع در دیواره‌ی رحم تحت عنوان فیبروئیدها باشند.
- آدنومیوزیس: در این عارضه، بافت پوشانندهی دیواره‌ی داخلی رحم شروع به رشد و نفوذ به لایه‌ی عضلانی این دیواره می‌کند.
- بیماری التهابی لگن (PID): این نوع عفونتِ اندام‌های تناسلی در بانوان، معمولاً از باکتری‌های منتقله از راه جنسی ناشی می‌شود.
- تنگی سرویکس (گردن رحم): در برخی از زنان، ورودی سرویکس به‌حدی کوچک بوده که مانع از جریان عادی قاعدگی می‌شود. در نتیجه، افزایش دردناک فشار در رحم رخ می‌دهد.
عوامل خطر
در شرایط زیر، خطر بالای بروز کرامپ‌های قاعدگی وجود دارد:
- سن کم‌تر از ۳۰ سال
- بلوغ زودرس (۱۱ سالگی یا زودتر)
- خون‌ریزی شدید در دوره‌های قاعدگی (منوراژی)
- خون‌ریزی قاعدگی نامنظم (متروراژی)
- عدم داشتن سابقه‌ی زایمان
- سابقه‌ی خانوادگی دیس‌منوره
- مصرف دخانیات
عوارض
کرامپ‌های قاعدگی مشکلات پزشکی دیگری ایجاد نمی‌کنند؛ اما ممکن است با مدرسه، کار و فعالیت‌های اجتماعی فرد، تداخل داشته باشند. البته متعاقبِ شرایط خاص مرتبط با این کرامپ‌ها، ممکن است عوارضی نیز بروز کند؛ به عنوان مثال، اندومتریوز می‌تواند موجب اختلالات باروری گشته و بیماری التهابی لگن با آسیب به لوله‌های فالوپ، خطر حاملگی نابجا و جایگزینی تخمِ خارج‌رحمی را افزایش می‌دهد.
تست‌ها و تشخیص
پزشک پس از مطالعه‌ی سابقه‌ی پزشکی بیمار، معاینه‌ی فیزیکی از جمله معاینه‌ی لگن انجام داده و طی معاینه، وجود هرگونه حالت غیرمعمول در اندام‌های تناسلی و علائم عفونت را ارزیابی می‌کند. در صورتی که پزشک به وجود علل زمینه برای کرامپ‌های قاعدگی بیمار مشکوک شود، انجام تست‌های زیر را توصیه می‌کند:
- سونوگرافی: در این روش از امواج صوتی برای تهیه‌ی تصویر از رحم، سرویکس، لوله‌های فالوپ و تخمدان‌ها استفاده می‌شود.
- دیگر روش‌های تصویربرداری: CT اسکن و تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI)، تصویر جزئی‌تری نسبت به سونوگرافی ایجاد کرده و در تشخیص علل زمینه‌ی عارضه به پزشک کمک می‌کنند. در CT اسکن، تصاویر گرفته‌شده از زوایای مختلف با پرتوهای X برای ایجاد تصویر با مقطع عرضی از استخوان‌ها، اندام‌ها و دیگر بافت‌های نرم داخل بدن، ترکیب می‌شوند. در MRI نیز از امواج رادیویی و یک میدان مغناطیسی قدرتمند برای تهیه‌ی تصاویر جزئی از ساختارهای داخلی بدن استفاده می‌شود. هر دو تست مذکور غیرتهاجمی و عاری از درد می‌باشند.
- لاپاروسکوپی: برای تشخیص کرامپ‌های قاعدگی معمولاً انجام لاپاروسکوپی نیاز نیست؛ اما این روش می‌تواند به تشخیص علل زمینه هم‌چون اندومتریوز، چسبندگی‌ها، فیبروئیدها، کیست‌های تخمدان و حاملگی اکتوپیک (نابجا) کمک کند. حین این جراحی سرپایی، پزشک با ایجاد برش‌های کوچک در شکم و واردسازی لوله‌ی فیبر اُپتیکِ مجهز به لنز دوربین کوچک، فضای داخل‌شکمی و اندام‌های تناسلی بیمار را مشاهده می‌کند.
درمان‌ها و داروها
کرامپ‌های قاعدگی قابل درمان هستند. در این راستا پزشک موارد زیر را توصیه می‌کند:
- مصرف مسکّن‌ها: پزشک شروع مصرف مسکّن‌هایی مانند ایبوپروفن (ادویل، موترین IB و …) یا ناپروکسن سدیم (آلیو) را با دُزهای منظم در روز قبل از قاعدگی توصیه می‌کند. داروهای مذکور بدون نسخه نیز قابل تهیه هستند. داروهای ضدالتهابیِ غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند مفنامیک اسید (پونستل) نیز در این ارتباط می‌توانند مؤثر واقع شوند. این دسته از داروها با نسخه به‌فروش می‌رسند. در صورت عدم امکان مصرف NSAIDها، مصرف استامینوفن (تیلنول و…) نیز درد را کاهش می‌دهد. مصرف مسکّن‌ها را هم‌زمان با شروع قاعدگی یا بلافاصله پس از بروز علائم شروع کرده و تا برطرف شدن علائم یا به‌مدت دو تا سه روز ادامه دهید.
- داروهای ضدبارداری هورمونی: قرص‌های ضدبارداری خوراکی حاوی هورمون‌هایی هستند که مانع تخمک‌گذاری شده و شدت کرامپ‌های قاعدگی را کاهش می‌دهند. این هورمون‌ها را می‌توان به حالت‌های متعدد مانند تزریقی، برچسب پوستی، کپسول کاشتنی در زیر پوست بازو یا همراه با وسیله‌ی داخل رحمی (IUD)، وارد بدن فرد کرد. IUD حلقه‌ی قابل‌انعطافی است که در داخل واژن کار گذاشته می‌شود.
- جراحی: اگر کرامپ‌های قاعدگی ناشی از عارضه‌های زمینه‌ای مانند اندومتریوز یا فیبروئید باشند، جراحی این موارد می‌تواند کاهش علائم را در پی داشته باشد. برداشت رحم با جراحی نیز در صورت عدم تمایل فرد به بچه‌دار شدن، یکی از گزینه‌های موجود در این زمینه می‌باشد.
سبک زندگی و درمان‌های خانگی
موارد زیر را می‌توان در جهت بهبود شرایط مذکور، در منزل امتحان کرد:
- ورزش: بر اساس مطالعات، فعالیت فیزیکی احتمالاً می‌تواند شدت کرامپ‌های قاعدگی را کاهش دهد.
- حرارت: گرفتن دوش آب گرم و استفاده از پَد حرارتی، بطری آب گرم یا چسباندن مشمع ضددرد بر روی ناحیه‌ی پائین شکم، می‌توانند کرامپ‌های شکمی را تسکین دهند. اعمال حرارت به‌اندازه‌ی مصرف مسکّن می‌تواند در این زمینه مؤثر واقع شود.
- مکمل‌های غذایی: بر اساس مطالعات، ویتامین E، اسیدهای چرب امگا ۳، ویتامین ب۱ (تیامین)، ویتامین ب۶ و مکمل‌های منیزیم در تسکین کرامپ‌های قاعدگی مؤثر هستند.
- پرهیز از الکل و تنباکو: این مواد باعث تشدید کرامپ‌های قاعدگی می‌شوند.
- کاهش استرس: استرس فیزیولوژیک خطر بروز کرامپ‌های قاعدگی و شدت آن‌ها را افزایش می‌دهد.
طب جایگزین
بیشتر درمان‌های جایگزین برای کرامپ‌های قاعدگی به‌خوبی موردمطالعه قرار نگرفته و قبل از توصیه‌ی موارد احتمالی، تحقیقات بیشتری در این زمینه موردنیاز است. با این حال، از جمله درمان‌های جایگزین می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- طب سوزنی: در طب سوزنی، سوزنهای نازکی به نقاط خاصی از بدن وارد می‌کنند. برخی مطالعات حاکی از تأثیر این روش در تسکین کرامپ‌های قاعدگی هستند.
- تحریک الکتریکی اعصاب زیرجلدی (TENS): دستگاه TENS با استفاده از برچسب‌های دارای الکترود به پوست متصل شده و از طریق این الکترودها، جریان الکتریکی با شدت‌های متفاوت برای تحریک اعصاب فرستاده می‌شود. این روش با بالا بردن آستانه‌ی سیگنال‌های درد و تحریک آزادسازی اندورفین‌ها (مواد ضددرد طبیعی بدن)، اثر خود را اعمال می‌کند. در مطالعات انجام‌گرفته، TENS در تسکین درد کرامپ‌های قاعدگی نسبت به دارونما مؤثرتر بوده است.
- طب گیاهی: برخی محصولات گیاهی مانند پیکنوژنول، گیاه رازیانه یا محصولات ترکیبی می‌توانند درد کرامپ‌های قاعدگی را تسکین دهند.
- طب فشاری (Acupressure): در طب فشاری هم‌چون طب سوزنی، نقاط خاصی از بدن تحریک می‌شود. اعمال تحریک در این روش با وارد کردن فشار بر روی پوست به جای سوزن انجام می‌گیرد. اگرچه تحقیقات کافی در زمینه‌ی تأثیر طب فشاری بر روی کرامپ‌های قاعدگی صورت نگرفته است؛ به نظر می‌رسد این روش در تسکین درد کرامپ‌های قاعدگی نسبت به دارونما مؤثرتر است.
