متغیرهای ژنی جدید برای رنگ پوست مفهوم نژاد را به چالش کشیده‌اند

با شنیدن کلمه‌ی آفریقا، اولین چیزی که به ذهن می‌رسد، سیاه پوست است. اما گروه‌های مختلفی در این قاره‌ی بکر زندگی می‌کنند و تقریباً هر رنگ پوستی روی کره‌ی زمین باشد، در این قاره هم هست؛ از سیاهِ سیاه در دینکای سودان جنوبی گرفته تا رنگ بِژ در سان آفریقای جنوبی. اکنون و در سال ۲۰۱۷، پس از این همه اتفاقات و خیزش‌های انسانی که سر رنگ پوست به پا شده! محققان چند متغیر ژنی کشف کرده‌اند که مسئول این طیف وسیع از رنگ‌هاست.

این مطالعه که هفته‌ی پیش به صورت آنلاین در ژورنال Science منتشر شد، ژن‌های مذکور و انتقال‌شان را در کره‌ی خاکی ردیابی کرده است. در حالیکه پوست تیره در برخی جزایر اقیانوس آرام می‌تواند در آفریقا ردیابی شود، متغیرهای ژنی از اوراسیا نیز به نظر می‌رسد ربطی به آفریقا داشته باشند. از همه شگفت‌آورتر اینکه جهش‌های مسئول رنگ‌های روشن در اروپایی‌ها منشأ آفریقایی دارند.

این مطالعه نقطه‌ی عطفی در تاریخ پژوهش روی تنوع رنگ پوست‌ است.

محققان به این نتیجه رسیده‌اند که اجداد جنوبی‌کپی‌آسای ما (Australopithecine) در آفریقا، احتمالاً رنگ پوست روشنی زیر موهای تیره‌ی خود داشته‌اند. سارا تیشکوف (Sarah Tishkoff)، متخصص ژنتیک تکاملی از دانشگاه پنسیلوانیا و رهبر این تحقیق می‌گوید:

اگر شما شامپازه‌ای را اصلاح کنید، می‌بینید که پوست روشنی دارد. اگر ما پرمو باشیم، دیگر نیازی به پوست تیره نداریم تا از ما در برابر اشعه‌ی فرابنفش خورشید محافظت کند.

تا همین اخیر، محققان اینگونه فرض می‌کردند که پس از از دست دادن موها، بدن اجداد انسان‌ها چیزی در حدود دو میلیون سال پیش، به سرعت به داشتن پوست تیره تکامل یافتند، تا از سرطان پوست و دیگر اثرات مضر پرتوهای فرابنفش در امان باشند. سپس، با خروج از آفریقا و مهاجرت به سرزمین‌های شمالی، در تطابق با محدودیت نور خورشید، رنگ پوست روشن پدید آمد.

تحقیقات گذشته روی ژن‌های رنگ پوست با چنین تصوراتی جور درمی‌آمد. برای مثال، “ژن دپیگمانتاسیون” به نام SLC24A5، با پدیدار شدن پوست روشن بین جمعیت اروپایی در ۶,۰۰۰ سال گذشته ارتباط داشت. با این حال محققان به رهبری سارا تیشکوف دریافته‌اند که تاریخ تکامل رنگ به همین سیاه و سفیدی هم نیست. تیم او که شامل محققان آفریقایی هم می‌شود، از نوعی نورسنج برای اندازه‌گیری انعکاس پوست در ۲,۰۹۲ فرد در اتیوپی، تانزانیا و بوتساوانا استفاده کردند. آن‌ها تیره‌ترین پوست‌ها را در بین جمعیت‌های دامدار Nilo-Saharan در شرق آفریقا (مثل Mursi و Surma)، و روشن‌ترین پوست را در San، واقع در جنوب آفریقا یافتند. بقیه‌ی طیف‌های رنگی هم بین این دو قرار می‌گرفت.

هم زمان با این کار، نمونه‌های خونی برای مطالعات ژنتیکی نیز جمع‌آوری شد. محققان بیش از چهار میلیون پلی‌مورفیسم تک نوکلئوتیدی (SNPs) را توالی‌یابی نمودند. SNPها موقعیت‌هایی هستند که فقط یک کد ژنتیکی بین ژنوم همه‌ی این ۱,۵۷۰ آفریقایی متفاوت است. چهار ناحیه‌ی کلیدی از ژنوم پیدا شد که SNPهای خاصی در آن‌ها با رنگ پوست ارتباط دارند.

اولین مورد تعجب‌آور اینکه ژن معروف، SLC24A5، که به آرامی اروپا را فراگرفته، در شرق آفریقا هم وجود دارد؛ به اندازه‌ای که نصف اعضای گروه‌های اهل اتیوپی آن را داشتند. این متغیر ژنی ۳۰,۰۰۰ سال پیش پدید آمده و احتمالاً توسط مهاجران خاورمیانه به شرق آفریقا آورده شده است. ولی هر کسی که در شرق آفریقا این ژن را دارد، الزاماً رنگ پوستش روشن نیست. بنابراین این ژن، فقط یکی از چند ژنی است که رنگ پوست آن‌ها را سبب شده است.

محققان همچنین متغیرهای دو ژن مجاور (HERC2 و OCA2) را در ارتباط با رنگ پوست، چشم و موی روشن اروپایی‌ها یافته‌اند که در آفریقا پدید آمده است. این متغیرها باستانی و در اشتراک با پوست روشن مردم San هستند. محققان پیشنهاد می‌کنند که این متغیرها یک میلیون سال پیش در آفریقا به وجود آمده و بعداً به اروپا و آسیا رسیده‌اند. منشأ بسیاری از متغیرهای ژنی مربوط به رنگ پوست روشن، در آفریقاست.

معنادارترین اکتشاف در ارتباط با ژنی به نام MFSD12 است. دو جهشی که بیان این ژن را کاهش می‌دهند، با تناوب بالایی بین افرادی با تیره‌ترین پوست‌ها یافت می‎شود. این متغیرها حدوداً نیم میلیون سال پیش پدید آمده‌اند. پیشنهاد می‌شود که اجداد انسان‌ها قبل از این زمان پوست نسبتاً تیره‌ای داشتند، نه به این تیره‌ای که امروز می‌بینیم.

این دو متغیر بین مردم ملانزی، بومیان استرالیا و برخی هندوها دیده می‌شود. شاید این، ارثی باشد که از اجداد مهاجر آن‌ها از آفریقا که مسیر جنوب را انتخاب کرده‌اند، به آن‌ها رسیده است. این فرضیه، با نتیجه‌گیری‌های سال گذشته مبنی بر اینکه استرالیایی‌ها، ملانزی‌ها و اوراسیایی‌ها همگی از یک مهاجرت واحد گسترش یافته‌اند، مخالفت می‌کند. به جای آن، پیشنهاد شده که شاید مهاجرت بزرگ شامل افرادی بوده باشد که حامل متغیرهای هر دو پوست تیره و روشن بودند، ولی متغیرهای رنگ تیره بعداً در اوراسیایی‌ها حذف شده است.

برای درک اینکه چگونه جهش MFSD12 به ایجاد پوست تیره کمک می‌کند، محققان بیان این ژن را در سلول‌های کشت‌شده کاهش دادند تا عمل این واریانت‌ها را در افراد تیره‌پوست تقلید نمایند. درنتیجه‌ی این کار، سلول‌ها یوملانین (اصلی‌ترین نوع ملانین که مسئول رنگ سیاه و قهوه‌ای پوست، مو و چشم‌هاست) بیشتر تولید نمودند. این جهش همچنین شاید با مسدود کردن رنگدانه‌ی زرد این تغییر را ایجاد کند: وقتی محققان MFSD12 را در گورخرماهی و موش‌ها از دور خارج کردند، رنگدانه‌های قرمز و زرد از بین رفتند و رنگ قهوه‌ای روشن موش‌ها به خاکستری تبدیل شد. راه جدیدی که برای ساختن رنگدانه‌های تیره ایجاد شده واقعا اتفاق بزرگی است.

این مطالعه یافته‌های جدیدی را به زیرمجموعه‌ی مطالعات قبلی اضافه می‌کند که مفهوم نژاد را به چالش کشیده‌اند. به نظر نمی‌رسد رنگ پوست شاخص خوبی برای طبقه‌بندی انسان‌ها باشد. در واقع به قدری در خود آفریقا تنوع وجود دارد که نمی‌توان چیزی به نام نژاد آفریقایی در نظر گرفت.