جراحی بای‌پس کرونری، نوعی جراحی است که امکان دور زدن بخش انسداد‌یافته‌ی شریان قلبی را برای جریان خون فراهم می‌کند. در نتیجه با ایجاد مسیری جدید، وضعیت خون‌رسانی به عضله‌ی قلبی بهبود می‌یابد. طی این جراحی، یک رگ خونی سالم از پا، بازو یا قفسهی سینه‌ی بیمار برداشته شده و به سایر شریان‌های قلبی متصل می‌گردد. بدین ترتیب خون، ناحیه‌ی درگیر در عارضه را دور می‌زند. پس از انجام این جراحی، علائمی هم‌چون درد قفسهی سینه و تنگی نفس ناشی از خون‌رسانی ضعیف به قلب، عموماً بهبود می‌یابند. در برخی افراد، جراحی مذکور به عملکرد قلب بهبود بخشیده و خطر مرگ بر اثر عارضه‌ی قلبی را کاهش می‌دهد.
جراحی بای‌پس کرونری
موارد استفاده
پزشک با مشورت با بیمار، پروسه‌‍‌ی مناسب شرایط او را تعیین می‌کند. جراحی بای‌پس کرونری معمولاً در موارد زیر به عنوان یکی از گزینه‌های درمانی مطرح میشود:
- بروز درد شدید در ناحیه‌ی قفسهی سینه در اثر تنگی شریان‌های متعدد خون‌رسانی‌کننده به عضله‌ی قلبی؛ طوری که عضله حتی حین ورزش سبک یا در حالت استراحت نیز با کمبود خون‌رسانی مواجه شود. در این شرایط، گاهی آنژیوپلاستی و استنت‌گذاری نیز مؤثر واقع می‌گردد؛ اما برای برخی انواع انسداد، جراحی بای‌پس کرونری بهترین گزینه است.
- درگیری بیش از یک شریان کرونری و عدم عملکرد مناسب بطن چپ
- تنگی شدید و انسداد شریان کرونری اصلی در سمت چپ؛ این شریان بخش اعظم خون‌رسانی به بطن چپ را بر عهده دارد.
- عدم امکان انجام آنژیوپلاستی؛ آنژیوپلاستی یا استنت‌گذاری نامؤفق یا تنگی مجدد شریان پس از استنت‌گذاری
جراحی مذکور در شرایط اورژانسی اعم از حمله‌ی قلبی نیز در صورت صلاح‌دید پزشک انجام می‌گیرد. این پروسه بیماری قلبی زمینه‌ای و عامل اصلی انسداد را درمان نمی‌کند. بیماری زمینه‌ای اغلب آترواسکلروز یا بیماری شریان کرونری (CAD) است. حتی پس از جراحی نیز ایجاد تغییرات در سبک زندگی، چزء ضروری برنامه‌ی درمانی محسوب میشود. دارودرمانی نیز پس از جراحی با هدف کاهش سطح کلسترول، کاهش خطر بروز لخته و کمک به عملکرد بهتر قلبی انجام می‌گیرد.
خطرات
از آن جا که این جراحی، نوعی جراحی قلب باز می‌باشد، بروز عوارض متعددی حین پروسه یا پس از آن محتمل است. عوارض احتمالی جراحی مذکور شامل موارد زیر می‌باشد:
- خون‌ریزی
- ناهماهنگی ریتم قلبی (آریتمی)
- عفونت‌های زخم قفسهی سینه
- فقدان حافظه یا اختلالات فکری که اغلب طی ۶ تا ۱۲ ماه بهبود می‌یابد.
- اختلالات کلیوی
- سکته‌ی مغزی
- حمله‌ی قلبی
هرچند احتمال بروز این عوارض عموماً کم است؛ اما بروز آن‌ها در مجموع به سلامت کلی بیمار قبل از جراحی بستگی دارد. هم‌چنین خطر بروز عوارض در شرایطی که جراحی به صورت اورژانسی انجام گیرد یا بیمار به بیماری‌های دیگری مانند آمفیزم، بیماری کلیوی، دیابت یا انسداد شریانی در پاها (بیماری شریان محیطی، PAD) مبتلا باشد، بالاتر است.
آماده‌سازی
پزشک قبل از جراحی اقدامات خاصی هم‌چون محدودیت در فعالیت، تغییر در رژیم غذایی یا داروها را توصیه می‌کند. انجام تست‌های پیش‌جراحی متعدد از جمله تصویربرداری از قفسهی سینه با پرتو X، آزمایش‌های خون، الکتروکاردیوگرافی و آنژیوگرافی کرونری نیز ضروری است. آنژیوگرافی کرونری پروسه‌ای است که در آن از نوعی رنگ و هم‌چنین پرتوهای X برای مشاهده‌ی عروق خونی قلب استفاده میشود. بسیاری از بیماران صبح روز جراحی در بیمارستان پذیرش می‌شوند. این جراحی گاهی در شرایط اورژانسی مانند حمله‌ی قلبی نیز انجام می‌گیرد. بیمار باید برنامه‌ی خود را برای هفته‌های آتی منظم کند؛ چرا که ۴ تا ۶ هفته استراحت جهت ریکاوری موردانتظار است.
انتظارات
حین پروسه
جراحی بای‌پس کرونری عموماً بین ۳ تا ۶ ساعت طول کشیده و به بی‌هوشی عمومی بیمار نیاز دارد. تعداد بای‌پس‌های موردنیاز نیز به موقعیت و شدت انسداد صورت‌گرفته در قلب بستگی دارد. بیشتر جراحی‌های بای‌پس کرونری از طریق برشی طولانی که در ناحیه‌ی قفسهی سینه ایجاد میشود، انجام می‌گیرند. در حین این پروسه، گردش خون توسط یک دستگاه قلبی-ریوی تحت عنوان پمپ جراحی بای‌پس کرونری تأمین میشود.
ابتدا جراح ناحیه‌ی مرکزی قفسهی سینه، در طول استخوان جناغ، را برش می‌زند. سپس قفسهی سینه به منظور دسترسی به قلب باز میشود. در قدم بعدی، ضربان قلب به صورت موقت متوقف شده و گردش خون توسط دستگاه قلبی-ریوی برقرار می‌گردد. جراح بخشی از یک رگ خونی سالم را اغلب از داخل ناحیه‌ی قفسهی سینه (شریان پستانی داخلی) یا از ساق برداشته؛ ابتدا و انتهای آن را به شریان انسدادیافته متصل می‌کند. بدین صورت جریان خون، ناحیه‌ی دچار تنگی یا انسدادِ شریان مذکور را دور می‌زند. تکنیک‌های جراحی دیگری نیز در این زمینه وجود دارند:
- جراحی حین ضربان قلب و بدون استفاده از پمپ: این پروسه بر روی قلب درحال ضربان و با استفاده از تجهیزات مخصوص جهت حفظ ثبات ناحیه صورت می‌گیرد. جراحی مذکور با توجه به حرکت هم‌زمان قلب، گزینه‌ای چالش‌برانگیز بوده و برای هر بیماری مطرح نمی‌گردد.
- جراحی کم‌تهاجمی قلب: در این پروسه، بای‌پس کرونری از طریق برشی کوچک‌تر و اغلب با استفاده از ربات و تصویربرداری حین جراحی انجام می‌گیرد. نتیجه آن که ناحیه‌ی کوچک‌تری در جراحی درگیر میشود. انواع متعدد این جراحی شامل جراحی پورت دسترسی یا جراحی از طریق شکاف هم‌اندازه با سوراخ کلید است.
پس از بی‌هوشی عمومی، لوله‌ی تنفس در داخل دهان بیمار قرار داده میشود. این لوله به دستگاه تهویه اتصال داشته و امکان تنفس بیمار را حین جراحی و پس از آن فراهم می‌کند.
پس از پروسه
جراحی بای‌پس کرونری، جراحی سختی بوده و بیمار پس از جراحی به مدت یک یا دو روز در بخش مراقبت‌های ویژه بستری میشود. در این بخش، فشار خون، تنفس و سایر علائم حیاتی بیمار به طور مرتب ارزیابی می‌گردد. لوله‌ی تنفس تا هوشیاری کامل بیمار و حصول اطمینان ازعدم بروز مشکل در تنفس، در گلوی بیمار باقی می‌ماند. در صورت عدم بروز عوارض، بیمار پس از یک هفته از بیمارستان مرخص میشود؛ اما بازگشت به فعالیت یا حتی قدم زدن مسیری کوتاه دشوار به نظر می‌رسد. در صورت تجربه‌ی علائم و نشانه‌های زیر پس از ترخیص، باید موضوع را با پزشک مطرح کرد؛ چرا که این علائم می‌تواند حاکی از عفونت زخم موجود باشد:
- تب
- ضربان قلب سریع
- زخم جدید یا بدتر شدن وضعیت زخم قبلی
- وجود قرمزی در اطراف زخم یا خون‌ریزی و خارج گشتن مایع از آن
۶ تا ۱۲ هفته جهت ریکاوری از جراحی موردنیاز است. در بیشتر موارد، بازگشت به فعالیت شغلی، ورزش و فعالیت جنسی پس از ۴ تا ۶ هفته امکان‌پذیر است؛ اما باید از اجازه‌‌ی پزشک اطمینان حاصل کرد.
نتایج
اغلب افراد پس از جراحی احساس بهبودی داشته و به مدت ۱۰ تا ۱۵ سال، علائمی در آن‌ها بروز نمی‌کند. اگرچه با گذر زمان، امکان انسداد سایر شریان‌ها و حتی رگ خونی پیوند زده شده وجود دارد. در این شرایط جراحی مجدد یا آنژیوپلاستی موردنیاز است. جراحی بای‌پس کرونری با وجود بهبود بخشیدن به خون‌رسانی قلبی، بیماری زمینه‌ای شریان کرونری را درمان نمی‌کند. نتایج درازمدت جراحی به مصرف منظم داروهای رقیق‌کننده‌ی خون، کاهنده‌ی فشار خون و کلسترول، داروهای کنترل‌کننده‌ی دیابت و هم‌چنین داشتن سبک زندگی سالم از جمله اقدامات زیر بستگی دارد:
- عدم کشیدن سیگار
- داشتن رژیم غذایی مناسب
- حفظ تناسب اندام
- ورزش منظم
- مدیریت استرس
علاوه بر نیاز به ایجاد تغییرات در سبک زندگی، پزشک معمولاً یک برنامه‌ی توان‌بخشی قلبی نیز به بیمار توصیه می‌کند. توان‌بخشی قلبی که cardiac rehab نیز نامیده میشود، برنامه‌ای آموزشی و ورزشی است که به ریکاوری بیمار از حمله‌ی قلبی، سایر بیماری‌های قلبی و ریکاوری پس از جراحی قلبی کمک می‌کند؛ این فرآیند اغلب از زمان بستری در بیمارستان شروع شده و به صورت برنامه‌های سرپایی و حتی قابل اجرا در منزل ادامه می‌یابد.
