سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) اختلال هورمونی شایعی در میان زنان در سنین باروری است. زنان مبتلا به این سندرم معمولاً عادت ماهانه‌ی طولانی یا بی‌نظم داشته و یا هورمون مردانه (آندروژن) مازاد در بدن دارند. ممکن است در تخمدان‌ها اجتماعات کوچکی از مایع تحت عنوان فولیکول وجود داشته اما قادر به آزادسازی منظم تخمک نباشند.
علت دقیق PCOS شناخته نشده است. تشخیص زودهنگام و درمان همراه با کاهش وزن، خطر عوارض طولانی مدت بیماری هم‌چون بیماری قلبی و دیابت نوع دو را کاهش می‌دهند.
سندرم تخمدان پلی کیستیک
علائم
علائم و نشانه‌های PCOS اغلب حین بلوغ نزدیک به زمان اولین دوره‌ی قاعدگی دیده می‌شوند. گاهی سندرم، بعدها به عنوان مثال در پاسخ به افزایش قابل توجه وزن بروز می‌کند. علائم و نشانه‌های سندرم تخمدان پلی کیستیک متنوع بوده و تشخیص آن مبتنی بر گزارش حداقل دو مورد از علائم زیر است:
- عادت ماهانه‌ی نامنظم: چرخه‌ی قاعدگی غیرمکرر، نامنظم یا طولانی شایع‌ترین علامت PCOS محسوب می‌شود. به عنوان مثال، بیمار ممکن است کم‌تر از ۹ بار در سال قاعدگی را تجربه کرده، فاصله‌ی بین قاعدگی‌ها بیش از ۳۵ روز طول کشیده و قاعدگی‌های با خون‌ریزی شدید و غیرطبیعی داشته باشد.
- آندروژن مازاد: افزایش میزان هورمون مردانه می‌تواند منجر به علائم فیزیکی مانند موی اضافی صورت و بدن (هیرسوتیسم) و گاهی آکنه‌ی شدید و کچلی مردانه شود.
- تخمدان پلی کیستیک: ممکن است تخمدان‌های بیمار بزرگ شده و حاوی فولیکول‌های محتوی تخمک باشند. در نتیجه، تخمدان ها احتمالاً قادر به حفظ عملکرد منظم خود نخواهند بود.
معمولاً علائم تخمدان پلی کیستیک در صورت چاقی، شدیدتر می‌باشند.
زمان مراجعه به پزشک
در صورت نگرانی در ارتباط با عادات ماهیانه، در شرایط ناباروری و هم‌چنین بروز علائم آندروژن مازاد مانند هیرسوتیسم تشدیدیابنده، آکنه و کچلی مردانه باید به پزشک مراجعه شود.
علل
علت دقیق تخمدان پلی کیستیک مشخص نیست. از جمله فاکتورهایی که می‌توانند نقش داشته باشند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- انسولین مازاد: انسولین هورمونی است که در پانکراس تولید شده و سلول‌ها را وادار به مصرف گلوکز، منبع اولیه‌ی انرژی بدن، می‌کند. اگر سلول‌های بدن نسبت به عملکرد انسولین مقاوم گردند، میزان قند خون افزایش یافته و بدن انسولین بیشتری تولید می‌کند. انسولین مازاد تولید آندروژن را افزایش داده و تخمک‌گذاری را با مشکل مواجه می‌کند.
- التهاب خفیف: این اصطلاح به تولید موادی از سلول‌های سفید خون جهت مقابله با عفونت اطلاق می‌شود. تحقیقات نشان داده‌اند التهاب خفیف تخمدان‌های پلی‌کیستیک را به تولید آندروژن وادار کرده و این امر، موجب بروز مشکلات قلبی و عروقی می‌شود.
- وراثت: بر اساس تحقیقات، برخی ژن‌ها احتمالاً مرتبط با PCOS می‌باشند.
- آندروژن مازاد: تخمدان‌ها به طور غیرطبیعی میزان بالایی از آندروژن را تولید کرده و موجب هیرسوتیسم و آکنه می‌شوند.
عوارض
عوارض PCOS شامل موارد زیر می‌باشد:
- ناباروری
- دیابت بارداری یا فشار خون بالا حین بارداری
- سقط جنین یا تولد نوزاد نارس
- استئاتوهپاتیت غیرالکلی– التهاب شدید کبد که ناشی از تجمع چربی در کبد می‌باشد.
- سندرم متابولیک– مجموعه‌ای از اختلالات شامل فشار خون بالا، قند خون بالا، میزان غیرطبیعی تری‌گلیسرید یا کلسترول که به طور شاخصی خطر بیماری‌های قلبی-عروقی را افزایش می‌دهد.
- دیابت نوع دو یا پیش‌دیابت
- آپنه‌ی خواب
- افسردگی، اضطراب و اختلال در غذا خوردن
- خون‌ریزی رحمی غیرطبیعی
- سرطان اندومتر رحم
چاقی با تخمدان پلی کیستیک ارتباط داشته و می‌تواند منجر به تشدید عوارض بیماری شود.
تشخیص
برای تشخیص قطعی تخمدان پلی کیستیک، تستی وجود ندارد. پزشک با شرح‌حال و پرسش در مورد عادات ماهیانه و تغییرات وزن روند تشخیص را آغاز می‌کند. معاینه‌ی فیزیکی نیز ارزیابی علائم ازدیاد رشد مو، مقاومت به انسولین و آکنه را شامل می‌شود. پزشک سپس احتمالاً موارد زیر را پیشنهاد می‌کند:
- معاینه‌ی لگن: پزشک به صورت بصری و دستی لگن بیمار را از جهت وجود توده، رشد اضافی و موارد غیرطبیعی معاینه می‌کند.
معاینه‌ی لگن: در معاینه‌ی لگن، پزشک ضمن پوشیدن دستکش، دو انگشت خود را وارد واژن می‌کند. در این حالت با فشار دادن هم‌زمان شکم، می‌توان رحم، تخمدان‌ها و سایر اندام‌ها را معاینه کرد.
- آزمایش‌های خون: خون بیمار برای بررسی میزان هورمون‌ها آنالیز می‌شود. این آزمایش می‌تواند علل احتمالی اختلالات قاعدگی یا آندروژن اضافی را که موجب PCOS می‌شوند، مشخص کند. بیمار ممکن است برای اندازه‌گیری تحمل گلوکز، کلسترول ناشتا و سطح گلیسیرید، تحت سایر آزمایش خون نیز قرار گیرد.
- سونوگرافی: پزشک ظاهر تخمدان‌ها و ضخامت دیواره‌ی رحم را بررسی می‌کند. طی پروسه، وسیله‌ای ترکه مانند تحت عنوان ترنسدیوسر در واژن قرار می‌گیرد(سونوگرافی ترانس واژینال). ترنسدیوسر امواج صوتی ساطع شده را به تصاویری روی صفحه‌ی کامپیوتر تبدیل می‌کند.
سونوگرافی ترانس‌واژینال
در صورتی که PCOS تشخیص داده شود، پزشک برای بررسی عوارض، تست‌های دیگری شامل موارد زیر را درخواست می‌کند:
- بررسی دوره‌ای فشار خون، تحمل گلوکز، سطح کلسترول و تری‌گلیسیرید
- غربالگری افسردگی و اضطراب
- غربالگری آپنه‌ی خواب انسدادی
درمان
درمان PCOS بر مدیریت نگرانی‌های اشخاص در مورد ناباروری، هیرسوتیسم، آونه یا چاقی تمرکز دارد. درمان اختصاصی، شامل تغییر در سبک زندگی یا دارو است.
تغییر در سبک زندگی
پزشکان معمولاً کاهش وزن با استفاده از رژیم غذایی کم‌کالری و فعالیت ورزشی متوسط را پیشنهاد می‌کنند. حتی تغییر خفیف در وزن -به عنوان مثال، کاهش ۵ درصد وزن بدن- موجب بهبود شرایط بیمار می‌شود. کاهش وزن هم‌چنین کارآیی داروهای مصرفی را افزایش داده و در مورد ناباروری نیز اثربخش است.
داروها
پزشک برای تنظیم چرخ‌های قاعدگی، موارد زیر را تجویز می‌کند:
- قرص‌های ضدبارداری ترکیبی: قرص‌هایی که محتوی استروژن و پروژستین بوده، تولید آندروژن را کاهش داده و میزان استروژن را تنظیم می‌کنند. تنظیم هورمون‌ها می‌تواند خطر سرطان اندومتر را کاهش داده و خون‌ریزی غیرطبیعی، رشد موی اضافی و آکنه را برطرف کند. می‌توان به جای این قرص‌ها، از پچ پوستی یا حلقه‌ی واژینال نیز که استروژن و پروژستین دارند، استفاده کرد.
- پروژستین درمانی: مصرف پروژستین به مدت ۱۰ تا ۱۴ روز در هر دو ماه می‌تواند عادات ماهانه‌ی بیمار را تنظیم کرده و از سرطان اندومتر پیش‌گیری کند. پروژستین درمانی، سطح آندروژن را بهبود نمی‌بحشد و از بارداری جلوگیری نمی‌کند. قرص‌های minipill که تنها حاوی پروژستین هستند یا وسیله‌ی داخل‌رحمی محتوی پروژستین، گزینه‌ی بهتری برای پیش‌گیری از بارداری هستند.
